Morgunblaðið - 22.06.1997, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 1997 19
Islenskur saltfiskur á
ítölskum borðum í 200 ár
Mikilvægnr
markaður
ísuðri
ítalskar vörur til í slands fyrir
4 milljarða í fyrra
Viðskipti við Ítalíu
miiij.kr árin 1985-1993
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993
ISLENZKUR fiskur flyzt nú
ekki til annarra bæja en
Genua," segir í skýrslu
Ditlevs Thomsen kaupmanns
og fyrsta ræðismanns Þjóðveija
hérlendis til landshöfðingjans yfir
Islandi um sölu á íslenskum vörum,
sem Hið íslenzka þjóðvinafjelag gaf
út árið 1894.
Þar fjallar hann m.a. um neyslu
ítala á saltfiski og harðfiski og seg-
ir skýrslur benda til að heildarinn-
flutningur á þessum afurðum til
Ítalíu hafi numið á milli 20 og 30
þúsund tonnum árlega á tímabilinu
1880 til 1889. „Samkvæmt þessu
er óhætt að fullyrða, að Ítalía hefur
að minnsta kosti jafnmikla þýðingu
fyrir saltfisksölu og Portúgal," seg-
ir Ditlev Thomsen.
Míklir markaðir en vanræktir
Af heildarinnflutningi saltfisks
fóru tæp 7 þúsund tonn til Genúa
segir hann og 907 tonn af íslenskum
saltfíski komu til borgarinnar á ár,
á tímabilinu 1888 til 1892, að lík-
indum fyrir milligöngu danskra
kaupmanna, þótt Thomsen geti þess
ekki sérstaklega. Öfugt við físk frá
Noregi hafí innflutningur á físki frá
íslandi og Færeyjum færst í vöxt
og hafí hann numið 1.960 tonnum
árið 1893, en lengi hafí „þessi mikli
markaður" verið ónotaður fyrir ís-
lenskan físk.
Þá vitnar Thomsen kaupmaður í
skrif Carls Pontoppidan frá árinu
1787, og segir að í lok 18. aldar
hafi Genúa, en einkum þó Livorno,
verið aðalmarkaðir fyrir íslenskan
saltfísk, „en markaðir þessir hafa
síðan verið vanræktir, og það er
að eins hálfur mannsaldur síðan
farið hefur verið a ný, að flytja ís-
lenzkan físk til Ítalíu.“ Umfangið
jókst þó með hægð og um og eftir
seinustu aldamót var meðal annars
Pétur Thorsteinsson á Bíldudal, fað-
ir Muggs, umsvifamikill í þilskipa-
útgerð og seldi físk til Ítalíu. Ragn-
ar Borg fyrrum ræðismaður bendir
einnig á að eftir 1912 hafí Kveldúlf-
ur, stærsta útgerðarfélag landsins
um áratugaskeið og helsti útflyt-
andi saltfisks, með Thor Jensen og
síðan Richard Thors fremsta í
flokki, selt ítölum físk í talsverðum
mæli og nutu Kveldúlfsmenn vin-
áttu við Hálfdán Bjarnason í því
sambandi.
Af þessu má ráða að ítalir hafí
snætt íslenskan físk í yfír tvær ald-
ir, með hléum þó af ýmsum ástæð-
um. Enn er fiskur umfangsmesta
útflutningsvara íslands til Italíu.
í tölum Hagstofunnar kemur í
ljós að útflutninjgsverðmæti ís-
lenskra afurða til Italíu hafí numið
rúmum 2,4 milljörðum á seinasta
ári, og þar af sé verðmæti blaut-
verkaðs saltfisks rúmlega 1,3 millj-
arðar króna. Þar á eftir koma salt-
fískflök, bitar og fleira að verð-
mæti rúmar 431 milljón króna og
loðsútað skinn að verðmæti tæplega
294 milljónir króna.
Innflutningur frá Ítalíu er heldur
meiri um sig og nam um 4 milljörð-
um króna á seinasta ári og voru
vélar og samgöngutæki fyrirferðar-
mest í því sambandi, ásamt ýmsum
unnum vörum.
Viðskiptasamningar við ftali
Ítalir skipuðu fyrsta kjörræðis-
mann sinn hérlendis árið 1912,
Christen Zimsen kaupmann og
gegndi hann því starfí til 1932, en
þá tók Erlendur Pétursson við í um
tveggja ára skeið og síðan Kjartan
Thors framkvæmdastjóri, sem var
ítalskur kjörræðismaður um langt
árabil. Hann varð aðalkjörræðis-
maður árið 1951 og gegndi því
starfí til 1963.
Gunnar Egilsson var tvívegis
skipaður viðskiptaerindreki, eða
fiskifulltrúi, í Suður-Evrópu, í fyrra
skiptið 1920 til 1922. Hann hóf störf
í Genúa á Ítalíu árið 1920 og bjó
þar nokkuð á annað ár. Árið 1925
voru sett lög um fískifulltrúa á Spáni
og Ítalíu og var Gunnar ráðinn í það
starf og gegndi því til dauðadags,
árið 1927. Helgi Guðmundsson, síð-
ar bankastjóri, tók við starfínu að
Gunnari látnum og gegndi því til
ársins 1931 þegar dr. Helgi P. Briem
tók við fískifulltrúastarfínu. Þessir
menn höfðu skrifstofu í Barcelona
á Spáni og náði umdæmið til italíu
og Portúgals auk Spánar. Helgi fékk
diplómatísk réttindi árið 1935, þegar
hann var skipaður „attaché“ við
sendiráð Danmerkur með aðsetur í
Barcelóna.
Erfíðleikar í efnahagsmálum
fóru vaxandi á Ítalíu eins og ann-
ars staðar og snemma árs 1935
voru sett þar ströng innflutnings-
höft, náðu meðal annars til innflutn-
ings á saltfíski og skreið. íslensk
stjórnvöld ákváðu þá að taka upp
viðræður við ítölsku stjórnina og fór
þriggja manna viðræðunefnd til
Rómar í því skyni að liðka fyrir
viðskiptum þjóðanna, en danski
sendiherrann í Róm veitti viðræðun-
um forystu.
ítalir kröfðust stóraukins inn-
flutnings á ítölskum vörum á ís-
landi gegn kaupum á íslenskum
fiski og náðist samkomulag á milli
þjóðanna í lok maí það ár. Sama
haust hertu ítalir hins vegar öll
ákvæði um utanríkisviðskipti og
settu jafnvirðiskaup sem skilyrði
fyrir áframhaldandi viðskiptum í
janúar 1936. Viðræður hófust því
að nýju, að þessu sinni undir for-
ystu Sveins Björnssonar og náðist
samkomulag, sem þótti að sumu
leyti hagstæðara en önnur ríki gátu
samið um.
í bók Péturs J. Thorsteinssonar,
um utanríkisþjónustu íslands og
utanríkismál, segir að skýringin á
þessu hafi verið sú að ísland átti
ekki aðild að Þjóðabandalaginu og
tók því ekki þátt í refsiaðgerðum
gegn ítölum út af innrás þeirra í
Abessiníu, síðar Eþíópíu. Forsætis-
ráðherra Ítalíu, Benito Mussolini,
skrifaði undir samninginn við ísland
en danski sendiherrann fyrir íslands
hönd.
Óskir um samskipti
„Viðskiptasamningum Dana við
ítali árin 1938-1940 fylgdu leynileg
erindaskipti um innflutning á físki
frá íslandi fyrir eina milljón danskra
króna á ári og fóru greiðslur um
dansk-ítalska j afnvirðiskaupareikn-
inginn," segir Pétur í bók sinni og
vitnar þar í gögn í skjalasafni utan-
ríkiráðuneytisins.
Fyrir stríð var Hálfdán Bjömsson
búsettur í Genúa og gegndi þar
stöðu umboðsmanns Sölusambands
íslenskra fískframleiðenda, en í
orrahríð seinni heimsstyijaldar var
nær útilokað að stunda viðskipti á
milli landanna tveggja af skiljanleg-
um ástæðum. Þegar friður var hins
vegar í sjónmáli, hringdi Olafur
Thors forsætis- og utanríkisráð-
herra til De Gasperi, þáverandi ut-
anríkisráðherra Italíu, 23. júní árið
1945, eða fyrir réttum 52 árum.
Ólafur lét í ljós óskir um að taka
á ný upp vinsamleg samskipti á
milli landanna og bar samtalið m.a.
þann árangur að ítalir viðurkenndu
skipan Hálfdánar Bjamasonar sem
aðalkjörræðismann Islands í Genúa,
en íslendingar höfðu fyrst óskað
slíkrar viðurkenningar vorið 1940.
Jöfnuður óhagstæður ítölum
Fyrsti ítalski sendiherrann á ís-
landi, með aðsetur í Osló, afhenti
trúnaðarbréf sitt hérlendis fyrir
hálfri öld, 1. júlí 1947. Nokkru
seinna, eða vorið 1949, afhenti Pét-
ur Benediktsson þáverandi forseta
Ítalíu, Luigi Einaudi, trúnaðarbréf
sitt sem sendiherra á Ítalíu með
aðsetur í París.
Þegar stríðsrekstrinum lauk
gerðist Hálfdán, umboðsmaður SÍF,
einnig umboðsmaður Sölumiðstöðv-
ar hraðfrystihúsanna og árið 1946
hófst sala á íslenskum afurðum að
nýju til Ítalíu, aðallega saltfiski og
skreið. Greitt var fyrir sumt af fisk-
inum með gjaldeyri en annað ekki,
svo sem söltuð þunnildi sem greitt
var fyrir með kaupum á ítölskum
vömm. Pétur segir frá því í bók
sinni að þær innstæður á Italíu sem
tóku að safnast árið 1946 og feng-
ust ekki yfirfærðar, hafí verið seld-
ar íslenskum innflytjendum og
nokkrum dönskum stórfyrirtækj-
um.
Islenskir útflytjendur töldu brýnt
að gerður yrði viðskiptasamningur
við Italíu til að greiða fyrir innflutn-
ingsleyfum þar. Viðræður um slíkt
undir forystu Péturs Benediktsson-
ar sendiherra tóku dijúgan tíma,
en málsaðilar náðu þó samkomulagi
í ársbyijun 1947. Á næstu árum
var útflutningur íslendinga til Ítalíu
miklu meiri en innflutningur þaðan
og kvörtuðu ítölsk stjómvöld há-
stöfum um að íslendingar keyptu
of lítið þaðan. Þessi óánægja leiddi
ósjaldan til að erfíðlega reyndist að
fá innflutningsleyfí fyrir íslenskar
afujðir á Ítalíu.
Árið 1953 hertu ítölsk stjórnvöld
róðurinn í þessum efnum og var
viðskiptasamningur á milli land-
anna staðfestur 27. júní 1953 og
gilti til 1955. Viðskiptajöfnuðurinn
hélt hins vegar áfram að vera
ítölum óhagstæður og sumarið
1955 óskuðu þeir nýs samnings,
sem gerður var sama haust. I hon-
um hétu íslendingar því að greiða
fyrir innflutningi á tilteknum vörum
frá Ítalíu.
Ragnar Borg minnir á að um
langt skeið hafi hinar mjög svo ít-
ölsku Fiat-bifreiðar verið fluttar til
landsins, eða allt frá þriðja áratugi
aldarinnar. Fyrst með viðkomu í
Danmörku og síðar milliliðalaust
hingað til lands, þótt svo þessi bif-
reiðategund hafi ekki selst að ráði
hérlendis fyrr en um miðjan níunda
áratuginn. „Ýmsir fleiri versluðu
við ítali og t.d. keypti G. Helgason
& Melsteð vefnaðarvöru frá Italíu
allt frá árinu 1930, en hlé varð á
vegna seinni heimsstyrjaldar. Fyrir-
tækið tók síðan að flytja inn skrif-
stofuvélar frá Olivetti og margt
annað.“
Seinustu áratugi hafa samskipti
landanna tveggja á sviði viðskipta
vaxið hröðum skrefum, ekki síst
undanfarna tvo áratugi. Nú er svo
komið, eins og áður er getið, að
þróunin hefur snúist við og við-
skiptajöfnuðurinn er íslendingum
óhagstæður. Við það má svo bæta
að síðan á seinni hluta sjöunda ára-
tugarins hafa íslenskir ferðamenn
lagt leið sína í miklum mæli til ítal-
íu og lagt vænan skerf til ítalsks
efnahagslífs.
Discovery Dicscl f
ÞU KEMST
VELAFRAM
- á Discovery Diesel
Glæsilegur og rúmgóður farkostur, með
slaglanga og mjúka gormafjöðrun sem er
ein sú besta sem í boði er. Komic
og skoðið vel útbúinn
□iscovery Diesel í sýningar-
sal okkar Suðurlandsbraut 14.
5UBURLHNDSBRAUT 14 ■ SlMI SSS BE3B