Morgunblaðið - 06.08.1997, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 6. ÁGÚST 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Rússnesk mið-
aldaklassík
BOKMENNTTR
Kvædi
ÍGORSKVIÐA
Rússneskt hetjukvæði og íslenskar
fornbókmenntir. Árni Bergmann
þýddi og samdi. Mál og menning.
Reykjavík 1997.122 bls.
ÍGORSKVIÐA er rússneskt
hetjukvæði frá miðöldum sem fjall-
ar um atburði sem áttu sér stað
árið 1185 í Rússlandi. Árni Berg-
mann hefur hér fært kviðuna í ís-
lenskan búning af smekkvísi og rit-
að um hana og tengsl hennar við
fornan íslenskan skáldskap.
Nokkuð hafa menn deilt um upp-
runa ígorskviðu. Almennt er talið
að hún sé samin seint
á tólftu öld en sumir
hafa reynt að sýna fram
á með ýmsum rökum
að hún sé seinni tíma
fölsun. Ástæðan fyrir
þessu er sú að kviðan
varðveittist í aðeins
einni uppskrift frá því
um aldamótin sextán-
hundruð. Eins og Ámi
rekur í bókinni fannst
þetta handrit árið 1791
eða 1792 og var gefið
út á bók árið 1800.
Handritið varð svo eldi
að bráð árið 1812 og
hafa menn síðan þurft
að styðjast að öllu leyti
við áðurnefnda bók í
rannsóknum sínum á kviðunni.
Einnig segir Árni að falsanir Skot-
ans James Macpherson á Ossíans-
kvæðum hafi haft áhrif á efasemd-
ir manna um foman uppmna ígors-
kviðu. Mönnum þótti líka kviðan svo
magnaður skáldskapur að hún hefði
ekki getað verið ort á tólftu öld
þegar rússneskar bókmenntir höfðu
ekki náð miklum þroska. Að auki
þótti það grunsamlegt að kvæðið
skyldi ekki hafa fundist fyrr.
En þrátt fyrir efasemdaraddirnar
em flestir enn á því að kvæðið sé
ósvikin _ miðaldaskáldskapur og
leggur Árni kannski nokkuð til þess
málsstaðar með samanburði sínum
á henni og forníslenskum skáldskap
í þessari bók. Árni telur að ígors-
kviða sé undir sterkum áhrifum af
fornum íslenskum skáldskap, segir
hann að hliðstæðurnar á milli þess-
ara bókmennta séu svo „margar
og áleitnar að þær rísa vel undir
þeirri staðhæfingu að úr norðri
hafí höfundur kviðunnar þegið fleiri
og afdrifaríkari fyrirmyndir í skáld-
skap en af nokkmm öðrum svæðum
utan „lands Rússa“.“
Tveir meginstraumar virðast hafa
verið í rannsóknum á ígorskviðu í
gegnum tíðina, samkvæmt frásögn
Áma. Sumir hafa viljað segja að
kviðan væri hluti af hetjusögnum
miðalda sem að miklu leyti hafa
sömu einkenni hvar sem þær vom
skrifaðar í heiminum.
Fremstur fræðimanna í
þessum flokki er vafa-
laust rússneski útlaginn
Roman Jakobson sem
felldi þessi sameiginlegu
einkenni undir einn hatt
með orðinu „heimsstíll".
Er það hátíðlegur, íburð-
armikill og sögutengdur
stíll í anda þeirrar
heimsmyndar sem fylgdi
kristni og kristnum
menningarstraumum,
eins og Ami rekur í bók-
inni. Aðrir hafa yiljað
halda því fram að ígors-
kviða sé hreinræktað
rússnenskt kvæði en sú
þjóðernishyggjulega
kenning átti hvað flesta fylgisveina
um og upp úr miðri þessari öld og
tengdist pólitískum straumum. Síð-
ari ár hafa svo aftur komið fram
hópar fræðimanna sem hafa viljað
leita áhrifa frá öðrum miðaldaskáld-
skap, eins og til dæmis íslenskum.
Þessi þýðing Áma á án efa eftir
að glæða áhuga íslenskra miðalda-
fræðinga á þessu magnaða kvæði
sem hefur lítt verið inni í umræð-
unni hér á landi. Ámi leggur og
góðan grunn með þessari bók að
frekari samanburði á kvæðinu og
íslenskum miðaldaskáldskap.
Þröstur Helgason
Árni Bergmann
Haustferð til
Þann 22. ágúst býður Ferðaskrifstofa Guðmundar Jónassonar
beint leiguflug til hinnar fomfrægu og fögru borgar Prag.
Heimflug til íslands er síðan þann 29. ágúst.
Fjöldi hagstæðra ferðamöguleika er í boði, meðal annars getum við boðið flug og
hótel í eina viku í Prag frá 49.900, krónum á mann og er þá innifalinn
flugvallarakstur, morgunverður, flugvallaskattur, skoðunarferð um borgina og
íslensk fararstjóm. Einnig getum við boðið flug og bfl frá krónum 32.260, miðað
við 4 fullorðna í bfl og gefst þá kostur á að skoða ýmsa staði sem ekki er hægt að
heimsækja á bflum sem leigðir eru á vestlægari slóðum.
Leitið nánari upplýsinga hjá utanlandsdeild okkar.
Ferðaskrífstofa
GUDMUNDAR JÓNASSONAR HF.
Borgartúni 34, sím 511 1515.
Morgunblaðið/Bemhard
TÓNLISTARHÁTÍÐ verður framvegis árlegur viðburður á Ólafsmessu,
Sígild tónlist í
sögulegu umhverfi
Reykholt. Morgunblaðið.
TONLISTARHÁTÍÐ var haldin í
Reykholti í Borgarfirði dagana
25.-27. júlí sl., sú fyrsta sinnar teg-
undar í þeirri sveit. Undirtektir voru
frábærar og gefur þessi ágæta
menningaruppákoma fyrirheit um
gott og árvisst áframhald.
Frumkvæðið að þessari tónleika-
röð átti Steinunn Birna Ragnarsdótt-
ir píanóleikari sem með hjálp velunn-
ara og styrktaraðila safnaði saman
mörgum af ágætustu tónlistarmönn-
um þessa lands, ásamt erlendum
gesti. Femir tónleikar vom haldnir
í nýrri og glæsilegri Reykholtskirkju,
þar sem fram komu Sigrún Hjálm-
týsdóttir sópransögkona, Áuður
Hafsteinsdóttir fiðluleikari, Guð-
mundur Kristmundsson lágfíðluleik-
ari, Bryndís Halla Gylfadóttir selló-
leikari, Þorsteinn Gauti Sigurðsson
píanóleikari, Steinunn Birna Ragn-
arsdóttir.píanóleikari ásamt Martyn-
as Svégzda von Bekker, einum
fremsta fíðluleikara Litháen, sem
nýlega var kjörinn listrænn sendi-
herra heimalands síns, en hann býr
nú í París.
Opnunartónleikar voru á föstu-
dagskvöld og voru á efnisskrá verk
eftir E. Grieg. Geir Waage, sóknar-
prestur í Reykholti, setti hátíðina í
forföllum menntamálaráðherra,
Björns Bjarnasonar, sem síðar var
gestur hátíðarinnar. Flutti Geir
ávarp frá menntamálaráðherra þar
sem segir: „í öllum menningarlönd-
um Evrópu tengja menn sögufræga
staði listsköpun. Á fáum stöðum á
þetta betur við á íslandi en í Reyk-
holti í Borgarfírði. Þangað leitar
hugurinn þegar minnst er á afreks-
verk gullaldar íslenskra bókmennta.
Er gleðilegt að Reykholt skuli nú
hefjast handa við að nýta hina nýju
og glæsilegu aðstöðu í Reykholts-
kirkju og Snorrastofu til tónleika.
Þökk sé öllum, sem að því hafa stað-
ið, og megi þeim vegna farsællega
við störf sín.“
Hljómburður hinn besti
Á laugardeginum voru kvöldtón-
leikar þar sem verk eftir Schubert
og J. Brahms voru á efnisskrá. Á
sunnudeginum voru tvennir tónleik-
ar þar sem flutt voru verk eftir er-
lenda og íslenska höfunda. Kirkjan
reyndist hin glæsilegasta umgjörð
um slíkt tónleikahald og hijómburður
greinilega hinn besti, ekki hvað síst
fyrir söng og smærri kammersam-
setningar.
Aðsókn fór fram úr björtustu von-
um enda kirkjan jafnan þétt setin.
Gestir voru margir langt að komnir
því að auk sveitunga úr nærliggj-
andi byggðarlögum mátti sjá ís-
lenska og erlenda ferðalanga, sem
margir hveijir gerðu sér sérstaka
ferð á tónleikana, enda gistiaðstaða
til fyrirmyndar.
Hátíðargestir fögnuðu flytjendum
lengi með dynjandi lófataki og risu
úr sætum. Höfðu margir þeirra á
orði að hér hefði verið um glæsileg-
an listviðburð að ræða og sigur fyr-
ir flytjendur og aðstandendur hátíð-
arinnar.
Tónlistarhátíð verður framvegis
árlegur viðburður á Ólafsmessu, sem
ber upp á þriðju helgi í júlímánuði.
Guðlaugur Oskarsson, formaður
sóknarnefndar, þakkaði flytjendum
fyrir frábæran tónlistarflutning og
sagðist vona að „aldrei verði haldnir
lokatónleikar í Reykholtskirkju".
„Söngnr þúsundanna“
TONUST
Ilallgrímskirkja
ORGELTÓNLEIKAR
Sixten Enlund flutti orgelverk eftir
Rheinberger, Bridge, Parry, Einar
Enlund og umritun á Finnlandíu eft-
ir Sibelíus.
ÁFRAM halda sumartónleikamir
við orgelið í Hallgrímskirkju og satt
best að segja átti undirritaður ekki
von á góðri aðsókn á þessari mestu
ferðahelgi ársins. Hver lætur sig
varða nokkuð um rómantíska orgel-
tónlist, flutta af fínnskum orgelleik-
ara, eða hvað? Merkilegt nokk, þá
var Hallgrímskirkja þéttsetin sl.
sunnudag, en þannig hefur það verið
í allt sumar. Orgeltónleikarnir í Hall-
grímskirkju, Sumartónleikamir í
Skálholti og Listasafni Siguijóns
topp, em sönnun þess, að sólskin og
sumargleðir halda ekki músíkeisku
fólki frá því að hlusta á góða tónlist.
Sixten Enlund hóf sína tónleika
með orgelsónötu í d-moll, op. 148,
eftir Joseph Rheinberger. Þessi org-
elsónata er sú 11. af 20 sónötum
er Rheinberger samdi fyrir orgel.
Rheinberger var undrabarn og var
hann aðeins 7 ára ráðinn sem orgel-
leikari í fæðingarbæ sínum, Vaduz
í Liechtenstein. Eftir hann liggja
margvísleg tónverk, ópemr, messur
sinfóníur, konsertar, kammertónlist
og orgelverk alls konar. Hann lærði
hjá Franz Lachner, er var vinur
Schuberts, en Lachner lærði sína list
hjá Stadler og Sechter í Vínarborg.
Stíll Rheinbergers er mjög í anda
Brahms, eins og heyra mátti í sónöt-
unni, þó annar þátturinn, Cantilena;
væri nokkuð fjarri því sem gerðist
hjá Brahms, en samt fallega gerð
tónlist. Leikur Enlunds var mjög
skýr og raddskipan vel mótuð.
Það sama má segja um þijú smá-
verk eftir Frank Bridge, að þau lifðu
á skýrri raddskipan og góðri leiktúlk-
un Enlunds. Bridge var prýðilegt tón-
skáld en þó aðallega frægur fyrir það
að hafa kennt Benjamín Britten tón-
smíðar. Eventide er skáldlegt heiti á
kvöldstund, en þessi sakleysislegi
sálmforleikur eftir Hubert Parry, sem
ásamt Stanford endurreistu enska
tónlist, var fallega fluttur. Skemmti-
legasta verkið á tónleikunum var
Passkalía eftir Einar Englund, einn
fremsta tónsmið Finnlands og þama
sýndi Sixten Enlund töluverð tilþrif.
Passaklían er vel samin, tilbrigðin
skýrt mótuð og þama naut sín góð
leiktækni Sixtens Enlund.
Lokaverkið á tónleikunum var
umritun á Finnlandíu eftir Sibelíus.
Þetta meistaraverk er sérlega áhrif-
amikið í hljómsveitarbúningi höfund-
ar og fjallar um frelsisstríð Finna
undan yfírráðum rússneska keisara-
dæmisins. Verkinu hefur verið lýst
svo, að upphafið sé túlkun á sárs-
auka hins kúgaða og þegar herlúðr-
arnir gjalla, sem hugsa má sem ögr-
un kúgarans, blossar upp myrkt og
heilagt hatrið, er síðan brýst út í
uppreisn, sem túlkuð er með bassa-
stefí í fímm/fjórðu takti. Þegar orr-
ustugnýrinn hjaðnar heyrist friðar-
söngurinn fyrst eintóna og eftir að
sigurvegarinn lætur enn hné fylgja
kviði, magnast friðarsöngurinn og
hljómar þá eins og bæn allrar þjóðar-
innar, söngur þúsundanna og þar
naut hinn mikli hljómur Klais-orgels-
ins sín best. Líklega er Finnlandía
eitt magnaðsta ættjarðarljóð tónlist-
arsögunnar, þó þar í kistu sé að finna
margan dýrgripinn.
Enlund lék verkið á látlausan
máta og hljómaði margt nokkuð vel
frá hendi hans, þó orgelútgáfan verði
aðeins „svipur hjá sjón“ þeim er
þekkja verkið í hljómsveitargerð
snillingsins Sibelíusar. Öll efnisskrá-
in var mjög vel mótuð og flutningur-
inn hinn besti en mest bragð var
af flutningnum á sónötu Rheinber-
gers og Passaklíunni eftir Einar
Enlund, því hin verkin eru, þrátt
fyrir fallega hljóman, heldur rýrar
og átakslitlar tónsmíðar.
Jón Ásgeirsson