Morgunblaðið - 06.08.1997, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 6. ÁGÚST 1997 29
Eigi veldur sá er varar,
eða hvað?
- Hverju reiddust goðin?
í MORGUNBLAÐINU 29. maí
sl. er ma. að_ finna grein eftir Guð-
mund Pál Ólafsson rithöfund og
náttúrufræðing. Aftur
bírtist grein eftir
GPÓl. í Morgunblað-
inu 20. júní. I báðum
greinum er margt vel
sagt og sumt ágæt-
lega, en annað miður.
Ekki ætlar undirritað-
ur sér þá ósvinnu að
efna til orðaskaks við
jafnritfæran mann og
Guðmundur Páll er, en
vill hins vegar trúa því
að greinarnar séu rit-
aðar og birtar af þeirri
frómu ástæðu og með
þau markmið í huga
að upplýsa og vara.
Ég hyggst gera hið
sama og af sömu
ástæðu. Um hvatir ræði ég ekki.
Þannig er mál með vexti að ég
sýsla við stíflugerð og hef gert það
undanfarna áratugi með misjöfnum
árangri eins og gengur, en álít þó
að ég megi teljast búa yfir sérfræði-
þekkingu á þessu sviði. I ljósi þeirr-
ar þekkingar tel ég sitthvað ofsagt
í grein Guðmundar Páls og illa
samrýmast ofangreindum mark-
miðum. Nú er svo að til þess að
unnt sé að ræða vitrænt um mál-
efni er nauðsynlegt að koma sér
niður á sameiginlegt orðafar. Ég
skil ekki vel allt það sem GPÓl.
skrifar. Kannski er ég einn um
þetta skilningsleysi, en ef til vill
og líklega erum við fleiri. Ég veit
t.d. ekki hvað Guðmundur Páll á
við þegar hann nefnir stórstíflur
eða risastíflur. Get ekki ráðið það
af greininni. Ég þekki til að mynda
dæmi um hlutfallslega lágar stíflur
sem notaðar eru til þess að mynda
stór lón og öfugt. Ég veit ekki
heldur hvort GPÓl. telur meiri
hættu stafa af stíflu en lóni, en
kannski skiptir það ekki máli.
Hættan er líklega meginatriðið og
læt ég svo vera.
Á stundum þykir heppilegt og
gott að líta til sögunnar áður en
ráðist er í hlutina og vissulega
gerir GPÓl. það. Rekur sitthvað
sem miður hefur farið varðandi
stíflur og lón, en sleppir því miður
hinu. Hálfsannleikur? Ég ætla að
leyfa mér að hafa söguskoðunar-
háttinn. Vísa til greinar GPÓl. um
það sem illa hefur tekist til með,
en huga að hinu.
Sagan
Ekkert vatn - ekkert líf, eru
alþekkt sannindi. Nýting vatns hef-
ur fylgt þróun mannkyns frá örófi,
eða þróun mannsins hér á jörðu
hefur fylgt nýtingu vatns. Sagan
greinir m.a. frá stíflum í Mesópót-
amíu í árdaga. Stíflur þessar virð-
ast að jafnaði hafa verið hlaðnar
úr tilhöggnu gijóti, þ.e.a.s. þær
stíflur sem einhver merki sjást um.
Vafalaust hafa einnig þá verið
hlaðnar stíflur úr lausum efnum.
Markmiðið var, að því er talið er,
að veita vatni og áburði á akra og
engi ásamt því að draga úr fióðum
neðan stíflugarðanna. Svipáð mun
hafa átt sér stað í öðrum menning-
arríkjum fornaldar svo sem
Egyptalandi, Persíu og Kína.
Menning fylgdi vatni og jókst með
notkun þess, þótt dæmi séu einnig
um hitt, sbr. Grikkland hið forna.
Sagan segir líka frá því að stífl-
ur hafi brostið með hörmulegum
afleiðingum. Ástæður þess að stífl-
ur brustu voru án efa margvísleg-
ar; flóð, jarðskjálftar, rof og fleira.
Smám saman lærðist stíflugerðar-
mönnum þó sitthvað varðandi eðli
jarðefna, eiginleika náttúrunnar og
svörun stíflna við mismunandi
álagi. Ekki svo að skilja að allt sé
lært og þekkt. Því fer fjarri, eins
og dæmin sanna, en óneitanlega
hefur þekkingu á sviði
stíflugerðar fleygt
fram á síðustu áratug-
um. Slíkt er þó ekki
eingöngu að þakka sí-
vaxandi getu til þess
að reikna flest mögu-
legt og ómögulegt,
heldur hafa farið fram
ítarlegar rannsóknir
og tilraunir á býsna
mörgu sem að þessu
lýtur, og ekki síst því
er tekur til jarðskjálfta
og svörun mismunandi
jarðlaga og stíflna við
jarðskjálftaálagi. Hins
er og að geta að sú
síaukna þekking og
reynsla sem safnast
saman hefur m.a. orðið til þess að
fjölmargar stíflur hafa verið endur-
bættar á ýmsa vegu.
Elsta jarðstífla (stífla hlaðin úr
lausum jarðefnum, svo sem jökul-
ruðningi, möl og gijóti) gerð af
Ég vil ekki sæta því
fyrir mig og mína, segir
Pálmi R. Pálmason, að
ísland og íslendingar
verði varðveitt ósnortin
sem áhugaverð fyrir-
bæri fyrir útlendinga.
mönnum sem ég man í svip eftir
að hafa lesið um og enn er í notk-
un mun vera í Japan. Stíflan er frá
því um öld fyrir Krists burð. Hún
flokkast líklega ekki sem „stór-
stífla", 5 til 10 m há, og er að sjálf-
sögðu löngu orðin hluti landsins
og landslagsins. Sú hefur fengið á
sig og augljóslega staðist ótalda
jarðskjálfta, stóra og smáa.
Jarðskjálftar
Nú þegar þekja bækur, um ör-
yggi og óöryggi stíflna við alls
kyns aðstæður og áraun og þá
ekki síst jarðskjálfta, ótalda metra
bókahilla víða um heim. Fjallað er
um hvernig eigi að bregðast við
hinu og þessu varðandi flest mögu-
legt og ómögulegt í þessu sam-
bandi. Og ritunum fjölgar stöðugt.
Þó má hveijum manni ljóst vera
að seint eða aldrei verður unnt að
segja nákvæmlega fyrir um alla
svörun. Til þess er margbreytileiki
náttúrunnar of mikill.
Þótt mönnum verði tíðrætt um
það sem miður fer og þá gjarnan
í ljósi þess sem betur hefði mátt
gera, finnast sem betur fer miklu
fleiri dæmi um alls kyns stíflur sem
staðist hafa, án markverðra ef ein-
hverra skemmda, jarðskjálfta og
alls konar álag jafnvel langt um-
fram það sem hönnuðir höfðu gert
ráð fyrir. Enda yrði langur uppi
ef telja ætti allar þær stíflur sem
í tímans rás hafa staðist alla þá
áraun sem móður náttúru hefur
þóknast að leggja á þær.
Enn er þess að geta að mismun-
andi stíflugerðir svara og henta
misjafnlega mismunandi álagi.
Þannig eru dæmi, bæði reiknings-
leg og raunveruleg, um að jarð-
stífla standist jarðskjálfta þar sem
steypt stífla brast og öfugt.
Áthyglisvert er dæmi um jarð-
stíflu í Kaliforníu sem hlaðin var
þvert yfir virka sprungu. Lónið sem
myndaðist telst hafa gert það að
verkum að hreyfing varð á sprung-
unni sem opnaðist að hluta inn
Pálmi R.
Pálmason
undir lónstæðið og umtalsverður
jarðskjálfti reið yfir. Flóðbylgja
sem myndaðist í lóninu gekk yfir
stífluna. Allt þetta stóðst stíflan
án teljandi skemmda og er enn í
fullri notkun.
Stíflureikningar
Áður en til þess kemur að hlaða
stíflu sem einhveiju skiptir, reyna
þeir sem að málum standa að gera
sér sem best grein fyrir helstu
hugsanlegum áhrifsþáttum, svo
sem flóðum og jarðskjálftum, eld-
gosum, rofi og jökulhlaupum svo
nokkuð sé nefnt. Meginsjónarmiðið
er að stífla verði að þola vatn án
þess að rofna, hvar og hvaðan sem
það berst að henni. Flestir þættir
málsins eru sannarlega háðir
óvissu, mismikilli þó. Við hönnun
mannvirkisins er reynt að taka til-
lit til þessarar óvissu á mismunandi
vegu eftir mikilvægi viðkomandi
þáttar, t.d. varðandi hættu fyrir
þá sem búa neðan stíflunnar. Á
síðustu árum hefur það svo færst
í vöxt að meta þessa hættu, þ.e.a.s.
hvað gerist rofni stífla. Niðurstöður
slíkra reikninga eru hins vegar enn
sem komið er svo óáreiðanlegar að
vafasamt má telja að treysta þeim.
Á hinn bóginn má benda á að mik-
ið er unnið víða um lönd að þessum
málum svo að nákvæmni niður-
staðna ætti að verða meiri áður en
langt um líður. Þegar þar að kem-
ur mætti hugsa sér að endurmeta
hugsanlega hættu og að gerðar
verði viðhlítandi ráðstafanir í ljósi
niðurstaðnanna.
Að lokum
Ég held það gott að almenningi
sé gerð sem mest grein fyrir því
sem stjórnvöld, stórfyrirtæki og
aðrir eru að gera á og í landinu,
svo að hver og einn geti sem best
metið málið og þá væntanlega út
frá eigin forsendum. Vissulega er
þetta erfitt svo vel sé. Það er
ábyrgðarhluti að segja hálfsann-
leika og þá ekki síst í þeim málum
sem hér er fjallað um.
Ég vil t.d. ekki sæta því fyrir
mig og mína að ísland og íslending-
ar verði varðveitt ósnortin sem
áhugaverð fyrirbæri fyrir útlend-
inga, jafnvel þótt þeir sömu útlend-
ingar rétti upp hönd á merkilegum
fundum og samþykki að við munum
ekki hafa verra af. Og ekki stöðva
þeir náttúruöflin síblessaðir, sem
þegar verst lætur eru mestu niður-
rifsöflin.
Ég leyfi mér í iokin að benda á
það sem nú er að gerast við Mý-
vatn. Ungafellir og silungsleysi og
þessar hörmungar af völdum sjálfr-
ar móður náttúru.
Hveiju reiddust goðin?
Höfundur er verkfræðingur á
Verkfræðistofu Sigurðar
Thoroddsen hf.
SSgisSfiSJv i *
Sólar- og öryggisfilman
Stórminnkar sólarhitann
Ver nærri alla upplitun.
Gerir glerið 300% sterkara.
Setjum á bæði hús og bíla.
Skemmtilegt ehf
Krókhálsi 3, s. 587 6777
London - vinsælasta borg Evrópu
Heimsferðir bjóða nú ótrúleg kynningartilboð til London í
vetur þar sem þú getur notið hins besta í þessari spennandi
heimsborg á ótrúlegum kjörum. Við kynnum nú glæsilega
nýja gististaði og bein flug alla fimmtudaga og mánudaga.
Spennandi kynnisferðir, besta verslunarborg Evrópu og
íslenskir fararstjórar Heimsferða tryggja þér ánægjulega dvöl
í heimsborginni sem á þriðja þúsund Islendinga heimsóttu á
vegum Heimsferða síðasta vetur.
Bókaðu strax og tryggðu þér tilboðsverðið.
Verð frá kr. 19.990
Flugsæti til London með
flugvallarsköttum.
Verð frá kr. 24.991
M.v. 2 í herbergi, Crofton Hotel,
3 nætur, með 4.000 kr. afslætti.
4000 kr.
afsláttur
Gildir í
‘-undúnaferó frá
mánudegi til
flus
Í T’ efbóí<ad
er fynr 1. sept
íslenskir
fararstjórar^
Fáðu
bæklinginn
sendan.
é/- .fjU
á
i
V/SA
i HEl IMSFER£ )IR!
(j 1992 CZ 1997
Austurstræti 17, 2. hæð • Sími 562 4600