Morgunblaðið - 24.08.1997, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
N
|y bandarísk gamanmynd gerð af Di-
sneyfyrirtækinu með Leslie Nielsen í
aðalhlutverkinu og byggð á gamalli
og góðkunnri teiknimyndapersónu, Mr.
Magoo, hefur valdið deilum vestra. Gerð
myndarinnar er reyndar ekki lokið og hún
verður ekki frumsýnd fyrr en um næstu jól
svo enginn hefur séð hana, en það hefur
ekki dregið úr mótmælum samtaka blindra
í Bandaríkjunum. Að gera mynd um Magga
gefur í skyn „að það sé fyndið að horfa á
skapillan og klaufskan, blindan mann rek-
ast utan í hluti og misskilja umhverfi sitt“
eftir því sem samtökin segja. Disneyfyrir-
tækið verst við gólf og reyna forsvarsmenn
þess að láta líta út fyrir að grínmyndin um
Magga sé sauðmeinlaus og er honum líkt
við Forrest Gump og sagt hann hafi meiri
hæfileika en margir aðrir til þess að sjá það
sem er að gerast í kringum hann. „Þú sérð
blóm, hann sér stjörnukerfi. Sjónrænar tak-
markanir hans eru kveikjan að ljóðrænum
túlkunum," segir talsmaður Disney. Hann
segir ekki að Maggi sé blindur, aðeins að
hann búi við „sjónrænar takmarkanir".
Ástmögur Ameríku
Fyrir 40 árum vat' Maggi ástmögur Amer-
íku, ef marka má nýlega forsíðugrein í The
Wall Street Journal, sem fjallaði ítarlega um
málið. Hann var á allra vörum og sannkölluð
hetja. Hann hafði þá unnið til óskarsverð-
launa í tvígang. Bandaríska fjármálaráðu-
neytið notaði hann til þess að selja fyrir sig
ríkisskuldabréf og bandaríski flotinn notaði
hann til þess að draga að sér nýliða. „Hann
er skýrasta dæmið um bandaríska einstakl-
ingshyggju," skrifaði Milton Rosenberg
prófessor við Yale háskólann.
Maggi varð til árið 1949 og saga hans
er samtvinnuð félagslegri sögu Bandaríkj-
anna á seinni hluta tuttugustu aldarinnar.
Hann var sköpunarverk teiknara er
verið höfðu í þjónustu Disney-
fyrirtækisins en fóru þaðan eft-
ir verkföll árið 1941 og stofn- V
uðu United Pictures of America,
UPA. „Við höfðum engan áhuga á
að gera hefðbundnar teiknimyndir,"
er haft eftir Jules Engel, teiknara
hjá UPA. „Við litum til myndlistar
samtímans og hugsuðum: Hvemig
getum við sett þetta í myndirnar okk-
ar? Teiknaranir skoðuðu abstraktverk
listmálara á borð við Picasso, Matisse
og Modigliani og tóku að gera flatar,
tvívíðar teiknimyndapersónur dregnar
mjög fáum dráttum, sem var stórt skref
frá því sem Walt Disney hafði skapað með
persónum eins og Mikka mús og Mjallhvít.
Columbia kvikmyndaverið pantaði teikni-
myndir um dýr frá UPA til sýninga í kvik-
myndahúsum. í myndinni Ragtime bjöminn
var reyndar skógarbjöm en þungamiðjan var
lágvaxinn, illskeyttur, þijóskur, gamall mað-
ur með kartöflunef sem hét Mr. Magoo.
Hann var mótaður að einhveiju leyti eftir
leikaranum W.C. Fields og teiknurunum
fannst að hann þyrfti að hafa eitthvert sér-
kenni sem gerði hann fyndinn og hann varð
hálfblindur. í fyrstu myndinni heldur hann
að skógarbjörninn sé frændi sinn, Waldo.
„Góði, fáðu þér nýja kápu,“ hrópar hann á
bjöminn og rífur í feldinn. „Þú ert til skamm-
ar.“
Maggi og McCarthy
Fáir höfðu áhyggjur af því að Maggi
gæti móðgað blinda í þá daga og raunin var
sú með teiknimyndir á fimmta áratugnum
að öllum brögðum var beitt til að skemmta
fólki og engar áhyggjur hafðar af við-
kvæmni minnihlutahópa. Teiknimynd frá
Metro Goldwyn Meyer kvikmyndaverinu
sýndi skítugan Mexíkana sem umsvermaður
var flugum. Því var mótmælt af félagi teikn-
ara en það bar lítinn árangur. „Ertu frá þér?
í þá daga var allt gert til þess að vera fynd-
inn,“ er haft eftir Bill Melendez, Mexíkana
sem starfaði hjá UPA. Nærsýni Magga bauð
upp á sjónræna fyndni en hún var líka kald-
hæðið tákn fyrir þröngsýni á tíma þegar
kommúnistaveiðar Joseph McCarthys fóru
af stað. Maggi var næsta líkur McCarthyista
í upphafí sjötta áratugarins: Hann sá aðeins
það sem hann vildi sjá. UPA var talið vinstri
sinnað fyrirtæki. „Það var eins eðlilegt fyrir
okkur að grínast með íhaldsstefnu og að
drekka vatn,“ segir annar gamali UPA
starfsmaður, Bill Hurtz. Nokkrir starfsmenn
UPA komust á svartan lista McCarthys í
Hollywood og Columbia kvikmyndaverið
krafðist þess að þeir létu af störfum við fyrir-
tækið.
{ framhaldi af því breyttist Maggi umtals-
vert. Um miðjan sjötta áratuginn var hann
orðinn að vinsælu tákni um velmegun í
Bandaríkjunum og nýr og endurbættur
NÆRSYNI
ggjflj
Pðfff;
lÉ^ÉI
lgj| ® M
Hin nærsýna bandaríska teiknimyndahetja Mr.
Magoo eða Maggi var byggð á gamanleikaranum
W.C. Fields og hefur gengið í gegnum ýmsar breyt-
ingar á löngum og farsælum ferli. Amaldur Indriða-
son segir frá því að Disneyfyrirtækið hafi nú gert
leikna bíómynd um Magga sem fer fyrir bijóstið á
blindrasamtökum í Bandaríkjunum.
LEIKARINN góðkunni, Leslie Nielsen, fer með
hlutverk Magoo hins nærsýna.
Maggi hætti að gera grín að íhaldssemi en
varð þess í stað einn helsti talsmaður henn-
ar. Hann varð mjög vinsæll meðal almenn-
ings sem maður er var ánægður með sjálfan
sig, viðurkenndi aldrei að hann væri sjóndap-
ur og hafði varla snert af sjálfsvorkunn-
semi. „Hann er ábyrgðarfullur í að því er
virðist geggjuðum heirni," sagði starfsmaður
UPA í viðtali frá 1959. Nokkru fyrr, eða
árið 1957, varð þess fyrst vart að nærsýni
hans gæti valdið vandræðum. Rithöfundur-
inn Aldous Huxley var ráðinn til þess að
skrifa kvikmyndahandrit um Magga er
byggði á sögunni um Don Kíkóta. Huxley
þekkti lítið til teiknimyndapersónunnar og
hafði slæma sjón og UPA teiknaramir þorðu
ekki að segja Huxley að Maggi sæi ekki
vel. Svo þeir létu hinn fræga breska rithöf-
und skrifa handrit þar sem ekkert kom fram
um dapra sjón aðalpersónunnar. Það var
aldrei notað.
Endurvinnslan
Stuttar teiknimyndir fyrir kvikmyndahús
urðu sjónvaipinu að bráð á sjöunda áratugn-
um og Maggi fór í imbakassann. Mildari
Maggi ætlaður bömum klappaði brunahön-
um og hélt þeir væm krakkar og hélt að
kengúra væri góð vinkona sín. Sjónvarpsser-
íurnar skiluðu inn hagnaði en mörgum gagn-
rýnandanum þótti sem Maggi hefði tapað
persónutöfrum sínum. Maggi var mikið not-
aður í kennslumyndir og lék þekktar persón-
ur eins og Watson lækni og Gunga Din og
þar sem þær vom ekki blindar fékk Maggi
skyndilega sjónina. Maggi sótti stöðugt í sig
veðrið og þegar vikuritið Time gerði lista
yfir það sem væri „in“ árið 1963 nefndi
það m.a. rafmagnstannbursta og Magga.
En eftir það fóm vinsældir hans að
dala. Hann virtist falla illa inní umræð-
una um Víetnamstríð, mannréttindi,
kvenréttindahreyfingar, kynlífs-
byltingu og annað það sem fyllti
sjónvarpið í lok sjöunda áratug-
arins og byijun þess áttunda.
Hætt var framleiðslu teikni-
myndanna um Magga og lát-
ið nægja að endursýna í sí-
fellu gömlu myndimar.
Nokkm síðar tóku samtök blindra
í Bandaríkjunum í fyrsta skipti opinber-
lega afstöðu gegn Magga og bentu á hann
sem dæmi um neikvæða steríótýpu sem
gæfí alranga mynd af blindu. En samtökin
voru ekki enn reiðubúin að heíja herferð
gegn honum enda Maggi allt að því orðinn
ellilífeyrisþegi.
Með tilkomu kapalfyrirtækjanna á níunda
áratugnum jókst mjög þörfín fyrir sjónvarps-
efni. Kapalstöðin USA Network óskaði eftir
því að fá að sýna gömlu Maggamyndirnar
en vildi gera nokkrar breytingar á einni auka-
persónu myndanna, ráðsmanninum á heimili
Magga, Cholly. Hann var kínverskur með
ljótar tennur og í svörtum náttfötum og með
sérkennilegan kínverskan hreim. Honum
varð að breyta fyrir kapalsýningarnar svo
UPA fékk honum nýja rödd með amerískum
hreim. Á tíunda áratugnum og nokkru fyrr
fengu kvikmyndaverin í Hollywood gríðarleg-:
an áhuga á gömlu amerísku sjónvarpsefni
sem hægt var að byggja á bíómyndir í fullri
lengd. Framleiðendur leituðu með logandi
ljósi í gömlum dagskrárblöðum að þáttum
sem nokkur möguleiki væri á að fólk vildi
rifja upp á hvíta tjaldinu (Batman, Hinir
vammlausu, Dick Tracy, Dýrlingurinn). Árið
1993 sýndi Steven Spielberg áhuga á Magga
og fékk kvikmyndaréttinn en kom sér aldrei
að því að gera myndina og Disneyfyrirtækið
eignaðist réttinn. Og enn gekk Maggi í gegn-
um breytingar. í bíómyndinni er hann bæði
sakleysislegur og barnalegur skröggur í við-
sjárverðum heimi. Söguþráðurinn er svosem
ekki merkilegur. Maggi er sakaður um að
hafa stolið gimsteini á uppboði og lendir í
margskonar ævintýrum, rennir sér m.a. á
strauborði niður skíðabrekku, áður en hann
hefur uppi á hinum raunverulega þjófi. Tals-
maður Disney segir mótmæli samtaka
blindra gegn myndinni á misskilningi byggð.
Fyrir það fyrsta er „Maggi ekki blindur. Við
mundum taka öðruvísi á málinu ef hann
væri það“. Og þar fyrir utan er „Maggi ein-
staklingur sem hver getur hannað eftir sínu
höfði“. Það gerist æ erfiðara fyrir kvik-
myndagerðarmenn, sérstaklega í Hollywood,
að móðga ekki fólk og reyna þeir þó ávallt
að gera myndir sém bókstaflega allir geta
verið sáttir við. Þess vegna eru óþokkar
hasarmyndanna iðulega hvítir og vel mennt-
aðir Evrópumenn. Skemmst er að minnast
mótmælanna sem urðu vegna Síðustu freist-
ingar Martins Scorsese og þess þegar sam-
tök stamara mótmæltu því að gert var grín
að manni sem stamaði í gamanmyndinni
Fiskinum Wöndu.