Morgunblaðið - 25.09.1997, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Umræða um
loftslagsbreytingar
ÞJÓÐMÁLAUMRÆÐA á ís-
landi er á margan hátt sérstæð í
samanburði við það sem sést í fjöl-
miðlum grannþjóða. Enda þótt
máls sé hafið á málefnalegum
grundvelli er hér á landi óðar
brugðist við af þeim sem eru ann-
arrar skoðunar með persónulegum
skætingi, útúrsnúningi, ýkjum eða
dylgjum eða að andstæðingnum eru
gerðar upp skoðanir - nema allt
sé. Úr verður þref og þras og um-
ræðuefnið týnist smám saman.
Orsakir þess að umræður hér eru
með öðrum hætti en með siðuðum
grannþjóðum eru eflaust margar,
en ein þeirra er sú að blöð hér rit-
stýra aðsendu efni í mun minni
mæli en tíðkast hjá þeim. Færa
má rök fyrir því að í því felist
meira lýðræði. En lýðræðinu fylgir
ábyrgð. Eigi þessi lausari ritstýring
ekki að leiða til lakari umræðu
verða þeir sem senda efni í blöðin
að aga sjálfa sig, ástunda sjálfs-
gagnrýni, vera sínir eigin ritskoð-
endur, halda sig við málefnin og
forðast skæting.
Greinaskrif um
* koltvísýringslosun
' Vrð undirritaðir skrifuðum grein
í Margunblaðið hinn 6. júlí sl. um
i
Gæðahirslur á besta verði.
Fagleg ráðgjöf - góð þjónusta.
JbíOfnasmiðjan
Verslun Háteigsvegi 7 • Sími 511 1100
Verksmiðja Flatahrauni 13 • Sími 555 6100
\ Cjjz/k/vi I
1 f BVSTIKISTUIi f
^MnriUHmiiiniiminiim i\V
234 Itr. 2 körfur 39.990 stgr.
348 Itr. 3 körfur 45.990 stgr.
462 Itr. 4 körfur 53.990 stgr.
576 Itr. 5 körfur 68.380 stgr.
Góóir greiósluskilmálar. Iliirel
VISA og EURO raógreiðslur án útb.
I ---- -o II
r,j?0nix
HÁTÚN (>A - SÍMI 552 442»
Þorkell Jakob
Helgason Björnsson
afmarkaða þætti mik-
ils efnis sem getur
skipt sköpum um
framhald mannlífs á
jörðunni: Losun
gróðurhúsaloftteg-
unda út i andrúmsloft-
ið. Greinin fjallaði ann-
ars vegar um losun
koltvísýrings frá ál-
vinnslu og það hvernig
álvinnsla hérlendis ylli
minni losun en þar sem
rafmagns til vinnsl-
unnar væri aflað með
eldsneytisbruna og
hins vegar um vissan
samanburð þessa við
aðra atvinnugrein,
ferðamennsku, sem að sumra dómi
er valkostur fram yfír stóriðju.
Hinn 12. ágúst sl. ríða þeir Hilm-
ar J. Malmquist og Jóhann Bogason
fram á ritvöll Morgunblaðsins með
svargrein undir heitinu: „Óbeislaðir
orkumálastjórar“. Þessi fyrirsögn
gefur strax tóninn um það að grein-
in sé í hefðbundnum íslenskum
skætingsstíl og því miður reynist
það að verulegu leyti rétt þegar
grein þeirra er tesin í heild. Það
væri að æra óstöðugan að eltast
við allt sem þeir félagar halda fram
í grein sinni. Aðeirts skal því and-
mælt að við förum rangt með stað-
reyndir og reiknum ekki rétt. Ann-
ars vegar segja þeir okkur stinga
öðrum gróðurhúsalofttegundum en
koltvísýringi undir stól. Fyrst er
því til að svara að samkvæmt fyrir-
sögn greinar okkar var henni fyrst
og fremst ætlað að fjalla um koltví-
sýringslosun, en hins vegar er það
rangt að annarra gróðurhúsaloft-
tegunda vegna álvinnslu hafi ekki
verið getið: I þriðja dálki frá vinstri,
ofarlega í grein okkar hinn 6. júlí
var þess getið að árið 1996 hafi
losun frá álverinu í Straumsvík á
þessum efnum (flúorkolefni) numið
6,1 tonni sem jafngildi 41 þúsund
tonnum af koltvísýringi.
Þá er sagt að útreikningar séu
að öðru leyti „kolrangir" og virðist
þá vísað til mismunandi mats okk-
ar á þeirri koltvísýringslosun sem
verður við flutning á aðföngum
og afurðum álvinnslunnar. Við
teljum losun af þessum sökum
hafa numið 57 þús. tonnum árið
1996 vegna álversins í Straumsvík
en gagnrýnendur okkar fá út 177
þús. tonn. Forsendur útreikninga
þeirra eru - samkvæmt þeirra eig-
in orðum - þær að sjóflutningarn-
ir valdi losun á 158 kg pr. áltonn.
Nú var framleiðslan hjá ísal þetta
ár rúm 103 þús. tonn. Bvernig
margfeldi þessara talna gefur 177
þús. tonn af koltvísýringi verða
þeir að skýra út.
Loftslagsbreytingar af
mannavöldum?
Losun gróðurhúsalofttegunda
kann að vera alvarlegasta umhverf-
isvandamálið sem mannkynið hefur
nokkru sinni staðið frammi fyrir.
Verstu spár í þeim efnum eru, að
því er ísland varðar, þær, að Golf-
straumurinn kynni að skipta um
stefnu og skilja landið eftir úti í
kuldanum. Vonandi eru það hrak-
spár en varúðarsjónarmiðið verður
að gilda í þessum efnum. Vandinn
er hnattrænn en ekki hefur enn
verið tekið á honum sem slíkum.
Og í samræmi við það hefur losun
sem verður í alþjóðasamgöngum
Málefnaleg umræða er
til þess að finna lausnir,
málamiðlanir og sættir.
Að því viljum við stuðla,
segja Þorkell Helga-
son og Jakob Björns-
son, og treysta því að
gagnrýnendur þeirra
séu sama sinnis.
verið haldið utan skuldbindinga þar
eð enginn hefur viljað kannast við
að bera ábyrgð á henni. Þannig er
losun vegna millilandaflugs stungið
undir stól - og reyndar líka vegna
sjóflutnings á áli. M.a. af þessum
sökum verður umræðan um vand-
ann einatt einhliða. Ef við meinum
það alvarlega að við viljum bægja
frá þeirri hættu sem kann að steðja
að öllu mannkyni, ættum við að
hafa jafnmiklar áhyggjur af losun
koltvísýrings í millilandasam-
göngum okkar og álvinnslu, enda
er um álíka lostm að ræða.
Alheimslausn vandans kallar
bæði á það að ekkert sé undanskil-
ið og að Iosunin sé minnkuð með
altækum aðgerðum. Aðeins þær
aðgerðir skipta máli sem draga úr
losun heimsins í heild á koltvísýr-
ingi um leið og úr henni dregur í
ákveðnu landi en ekki hinar sem
draga úr losun í tilteknu landi með
því að flytja hana í annað land.
Þegar við Islendingar hættum að
heita má að hita híbýli okkar með
olíu dró úr losun á koltvísýringi sem
því svaraði á íslandi og í heiminum
í heild um leið. En með því að hafna
hér álveri, meðan ekki dregur úr
álnotkun i heiminum, erum við ein-
ungis að ýta þeirri losun sem slíku
fylgir annað og hugsanlega um
leið að allt að því tífalda hana.
Hlutverk kennara
í þróunaraðstoð
VIÐ ÞEKKJUM öl!
einkenni frétta frá
þriðja heiminum. Þær
snúast aðallega um
hungursneyð, stríð,
dauða og náttúru-
hamfarir. Þótt myndin
sem við fáum sé brota-
kennd og að mörgu
leyti villandi situr hún
föst í huga okkar. Við
spyijum okkur hvort
þarna verði nokkru
breytt? Á meðan við
leitum svara keppum
við að enn meiri neyslu
og bilið milli ríkra og
fátækra breikkar stöð-
ugt.
Lært af
mistökunum
Ein leið til að jafna metin er
öflugt þróunarsamstarf. Þá er fólki
veitt aðstoð á þeirra eigin forsend-
um til þess að takast á við aðstæð-
ur sínar. Eða eins og sagt hefur
verið: „Gefi einh 'er mér físk fæ ég
í matinn í einn dag. Kenni einhver
mér að veiða svelt ég ekki fram-
ar.“ Sumir hafa haft efasemdir um
gagnsemi þróunarhjálpar og
kannski með réttu, því
hægt er að benda á
mörg dæmi þar sem
hún hefur mistekist.
Mistökin hafa oft
tengst ólíkri menningu
hjálparlandsins og
þess lands sem þiggur
aðstoð. Við megum
samt ekki láta mistök-
in koma í veg fyrir að
reynt verði að hjálpa
bágstöddu fólki. Menn
hafa lært margt af
reynslunni og mistök-
um hefur farið fækk-
andi.
Afkoma jarðarbúa
er okkar mál
Við kennarar erum í lykilaðstöðu
til þess að stuðla að hnattrænni
hugsun nemenda okkar. Sýnum
þeim að menntunarskortur, fátækt,
mannréttindabrot og kúgun kvenna
eru ekki náttúrulögmál heldur að
stórum hluta mannanna verk. Rétt-
lætiskennd nemenda er sterk.
Spurningar vakna um misskiptingu
auðlinda og úrbætur. Við slíkar
aðstæður verður kennarinn, sem
ábyrgur uppalandi, að styrkja
Við kennarar erum í
lykiiaðstöðu, segir
Garðar Gíslason, til
þess að stuðla að
hnattrænni hugsun
nemenda okkar.
áhuga nemenda og beina honum
inn á réttar brautir þannig að leiði
til aðgerða. Þó að við finnum oft
fyrir vanmætti gagnvart stórum
og flóknum vandamálum verður að
undirstrika að heilmikið er hægt
að gera, sé vilji fyrir hendi. Eg
bendi kennurum á í þessu sam-
hengi á bækur eins og Ríkar Jjjóðir
og snauðar eftir Hannes Isberg
Ólafsson, Löndin í suðri eftir Jón
Orm Halldórsson og nýútkomna
bók sem ég hef skrifað, Félags-
fræði, einstaklingur og samfélag.
Einnig upplýsingahefti fyrir fram-
haldsskólakennara um Indland sem
Islenskt dagsverk gaf út í vor. Þró-
unarmál og hnattrænar spurningar
er ekki síður auðvelt að flétta inn
Garðar
Gíslason
Skapa þarf hvata til að hver leiti
hagkvæmustu lausna sem dragi
raunverulega úr losun. Besta leiðin
í því skyni er e.k. kvótakerfi, þar
sem allir þeir sem losa koltvísýring
þyrftu á losunarheimild að halda:
Kvótum sem gengið gætu kaupum
og sölum þjóða og fyrirtækja á
milli. Það gefur augaleið að það
er miskostnaðarsamt að draga úr
losuninni. Alkunna er að orku var
sóað í heimsveldi kommúnismans
og hús t.d. afar illa einangruð.
Þetta kom m.a. fram í nýlegum
viðræðum borgarstjóranna í
Reykjavík og Moskvu. Bætta ein-
angrun mætti að hluta fjármagna
með sölu koltvísýringskvóta vegna
minni upphitunarbrennslu. Fyrir-
tæki hérlendis gætu orðið kaupend-
ur svo sem til að afla losunarkvóta
fyrir aukinni álvinnslu - nú eða
ferðamennsku.
Því miður á hugmyndin um al-
tæka og alheimslosunarkvóta enn
nokkuð langt í land. Sem millibils-
ástand er fremur horft til svokall-
aðrar „sameiginlegrar fram-
kvæmdar“ (sem kallast ,joint
implementation“ á alþjóðlegu
stofnanamáli). Dæmið um sam-
tengingu húsaeinangrunar í
Moskvu og álvinnslu á Islandi gæti
rúmast innan slíkrar framkvæmd-
ar. í grein okkar í sumar bentum
við í þessu samhengi á að flutning-
ur álvinnslu frá svæðum þar sem
rafmagnið til hennar er framleitt
úr eldsneyti til svæða þar sem upp
á vatnsorku er að hlaupa, leiddi til
hlutfallslega mikillar minnkunar á
koltvísýringslosun (allt að 90%).
Þetta er einföld og auðskilin stað-
reynd og er ekki byggð „á sandi“
eins og þeir félagar fullyrða. Þenn-
an ávinning eigum við að hafa til
hliðsjónar í stóriðjustefnu okkar,
enda er það beinlínis í samræmi
við þá alþjóðasamþykkt sem við
undirrituðum í Ríó.
En því fer íjarri að það eigi að
vera eina, jafnvel ekki meginsjón-
armiðið í stefnumótuninni, eins og
andmælendur okkar gera að okkar
skoðun. En málefnaleg umræða er
einmitt til þess að finna lausnir,
málamiðlanir og sættir. Að því vilj-
um við stuðla og við treystum því
og trúum að margumræddir gagn-
rýnendur okkar séu sama sinnis
þrátt fyrir heldur stráksleg skrif
þeirra í Morgunblaðinu hinn 12.
ágúst sl.
Höfundar eru núverandi og
fyrrverandi orkumálustjóri.
í sögukennslu og landafræði eins
og félagsfræði.
Áhugi nemenda er til staðar
- nýtum hann
Síðustu ár hafa framhaldsskóla-
nemendur, undir merkjum Islensks
dagsverks og í samvinnu við Hjálp-
arstofnun kirkjunnar, staðið fyrir
lofsverðum átaksverkefnum í Bras-
ilíu og á Indlandi. Hugmynd þeirra
er mjög einföld; ungt fólk á íslandi
hefur safnað peningum til að hjálpa
ungu fólki í þessum löndum til
betra lífs með því að beita sér fyr-
ir því að auka möguleika þeirra til
mennta. Eins hafa nemendur lagt
mikið upp úr því að kynnast menn-
ingu þeirra sem þeir hafa lagt lið.
Kennarinn er þarna í lykilhlut-
verki. Skólinn byggist á lýðræðis-
legum hugmyndum og mannlegum
gildum. í þessu felst meðal annars
að skólinn eigi að auka virðingu
fyrir verðleikum hvers og eins
ásamt réttinum til að fá að lifa við
frelsi og í friði. Með því að opna
fyrir alþjóðlega umræðu í kennslu,
ýtum við undir alþjóðlega sam-
vinnu, skilning og þolinmæði gagn-
vart ólíkum menningarhópum.
Þekking um samhengi er þó í
sjálfu sér ekki nægjanleg. Ef víð
viljum og ætlum að breyta ranglæt-
inu í heiminum þarf hugarfars-
breyting að eiga sér stað. í raun
getum við engu breytt nema sjálf-
um okkur. Það yrði góð byrjun!
Höfundur er kennari.