Morgunblaðið - 22.11.1997, Blaðsíða 36

-36 LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Arangur í kvennabaráttu
KVENNALISTINN
hélt nýlega landsfund
þar sem samþykkt var
tillaga um að ganga til
málefnaviðræðna við
A-flokkana um sam-
starf í næstu þingkosn-
ingum. Nokkuð hefur
verið rætt um þessa
tillögu í fjölmiðlum og
hefur umíjöllunin ein-
kennst af upphrópun-
um og yfirlýsingum um
að verið sé að leggja
samtökin niður, eða að
Kvennalistinn sé að
renna saman við aðra
flokka. Þær konur sem
stóðu að tillögunni
hafa margoft bent á þá staðreynd
að í þessu felst eingöngu umboð til
viðræðna, framhaldið ræðst síðan
af niðurstöðum þessara viðræðna.
Alþýðubandalagið hélt landsfund
helgina á undan Kvennalistanum
og samþykkti þar nákvæmlega
sambærilega tillögu sem fól í sér
umboð til formanns fiokksins til
málefnaviðræðna. Enginn talaði þá
um að verið væri að leggja Alþýðu-
bandalagið niður eða að flokkurinn
væri að renna saman við önnur
stjórnmálasamtök. Staðreyndin er
nefnilega sú að framundan er mikil
vinna hjá þessum flokkum við mál-
efni og áherslur. Það verður því
ekki fyrr en á næstu landsfundum,
þegar niðurstöður liggja fýrir, sem
ögurstundin rennur
upp. Hvað þá gerist er
ekki gott að segja, en
eflaust munu einhveijir
sem ekki geta sætt sig
við niðurstöðuna fara
annað.
Óljós skil
milli flokka
Um þessar mundir
eru íslensk stjórnmál í
mikilli deiglu þar sem
flokksbönd hafa trosn-
að og hugmyndafræði-
leg skil milli flokka
Steinunn Valdís orðið æ óljósari. Hver
Óskarsdóttir hefði tá- trúað Því að
Framsóknarflokkurinn
í Reykjavík auglýsti eftir fólki utan
flokksins til að taka þátt í forvali
vegna kosninga, eins og nú hefur
orðið raunin. Skilgreiningar eru
famar að riðlast og pólitíkin er orð-
in opnari en hún hefur nokkurn tíma
verið. Krafa tímans er samvinna
og samstilling krafta þess fólks sem
hefur kennt sig við félagshyggju.
Það er einnig krafa tímans að kon-
ur og karlar starfi hlið við hlið að
mótun þess samfélags sem við vilj-
um sjá í framtíðinni. Þar leikur
Kvennalistinn og kvenfrelsishug-
myndir hans stórt hlutverk. Mikil-
vægi Kvennalistans í íslenskri póli-
tík er óumdeilanlegt, en það er líka
staðreynd að það er erfitt að vera
andófsafl í fimmtán ár og láta kven-
Krafa tímans, segir
Steinunn Valdís Ósk-
arsdóttir, er samvinna
og samstilling.
frelsisröddina hljóma svo eftir sé
tekið.
Hugmyndir Kvennalistans
Hugmyndir þær sem Kvennalist-
inn fer nú með í viðræður við
A-flokkana byggjast á því að sam-
þætta jafnréttishugsun inn í alla
almenna stefnumörkun. Auðvitað
er samþætting sem aðferð ekki
nýtt fyrirbæri og ekki markmið í
sjálfu sér. Það er hins vegar mikil-
vægt að hætta að líta á jafnrétti
sem sérafmarkað fyrirbæri og flétta
viðhorfið inn í alla almenna stefnu-
mörkun. Til þess er hægt að nota
samþættingaraðferðina. Gertrud
Ástrom sem er sænskur félagsfræð-
ingur hefur lýst þessu þannig að á
undanförnum árum höfum við
byggt ,jafnréttisherbergi“ við hlið
hins pólitíska húss. Þannig hafi
málefnum, sem flokkuð hafi verið
sem jafnréttismál, gjarnan verið
skellt inn í “jafnréttisherbergið" og
þar með hafi málin verið afgreidd.
Konur hafi setið inni í jafnréttisher-
berginu og unnið að jafnréttismál-
um. Ekki má þó skilja orð mín þann-
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
928. þáttur
TVEIR hinna mestu orðsnill-
inga okkar tíma, frændurnir
Helgi Hálfdanarson og Hannes
Pétursson, skiptust á skemmti-
legum rökræðum fyrir nokkrum
árum um orðalag í Hulduljóð-
um Jónasar, „þar sem að bárur
bijóta hval á sandi“. Umsjónar-
maður þessara þátta lærði sitt-
hvað af þessum andlegu skylm-
ingum, og mætti vera meira af
fimlegum rökræðum í blöðum
okkar og tímaritum. Satt best
að segja þykir umsjónarmanni
sem Helgi Hálfdanarson sé því-
líkur ofureflismaður á ritvelli,
að fáum tjói að eiga leik við
hann, öðrum en þá frænda hans
Hannesi og fermingarbróður
hans Hrólfi Sveinssyni, limru-
skáldi m.m.
Nú gerðist það, að umsjónar-
maður fann af tilviljun ann-
álsgrein, sem kynni að varpa
einhverri ljósglætu á fyrmefnt
deiluefni, og birti annálsgreinina
hér í pistli. Sýndi Helgi Hálfdan-
arson þættinum þá þann sóma
sem fyrr, að leggja honum til
efni. Birtist bréf hans 4. okt. sl.
Nokkru síðar fékk umsjónar-
maður langt og rækilegt bréf frá
Hannesi Péturssyni um fyrr-
greint efni, og rekur Hannes þar
fyrst aðdraganda að því sem um
var deilt. Birtist bréf Hannesar
hér, þakksamlega þegið, fyrri
hlutinn nú og síðari hlutinn í
næsta þætti. Hannes skáld tekur
til máls:
vKæri Gísli.
I nýlegum þætti um íslenzkt
mál vaktir þú upp þrætuefni sem
rætt var á prenti fyrir hálfum
áratug, þ.e. hvemig skilja bæri
línu Jónasar i Hulduljóðum: „Þar
sem að bárur bijóta hval á
sandi.“ Þá skiptumst við Helgi
Hálfdanarson á skoðunum og
sýndist sinn veg hvoram. Það
tæki of mikið rúm hér að rifja
upp í heild þá túlkun sem ég
setti fram í Lesbókargrein 29.8.
’92; hlýt þó að nefna að ég rakst
á orðið hvalbrot í gömlum skrif-
um og tengdi það ljóðlínu Jónas-
ar, áleit að skilja bæri hana bók-
staflega, og vík ekki frá því; sá
fróði maður, Matthías Þórðarson
þjóðminjavörður, sem gaf út rit-
safn Jónasar Hallgrímssonar á
fyrri hluta aldarinnar, virðist
einnig hafa gert svo, ritaði að
minnsta kosti að ekkert væri
athugavert við orðalagið að
brjóta hval; var þá að hafna
þeirri skýringartilraun (sem fer
í bága við handrit skáldsins) að
hér ætti að standa hvel.
Þú birtir í þætti þínum hinn
4. þessa mánaðar bréf frá Helga
Hálfdanarsyni. Þar vísar hann
til áðumefndrar deilu. Helgi
skrifar þér meðal annars: „Al-
þekktur barnaleikur kallast
höfrungahlaup. Þar eltir og
stekkur hver fram yfir annan í
svo langri röð sem verkast vill.
Ýmsir töldu líklegast, að þessi
leikur eða annar honum svipaður
hafi kallazt að brjóta hval, enda
sé það heiti hugsanlega dregið
af bókstaflegri merkingu orðsins
hvalbrot, líkt því að leikur nefn-
ist höfrungahlaup eftir hreyf-
ingum sem þykja minna á hvali
(höfrunga). I ljóðlínu væri þá
sjávaröldum, sem velta hver um
aðra upp í brot á sandi, líkt við
börn í slíkum leik.“
Þessa tilgátu setti Helgi fram
hér um árið, í síðustu grein sinni
af þremur um deiluefnið. Ég
hafði að því sinni sagt allt sem
ég vildi sagt hafa, andmælt til-
gátunni óbeinlínis fyrirfram og
hætti þess vegna að stæla við
frænda minn. En nú að gefnu
tilefni ætla ég að festa fáein orð
á blað.“
★
Torfi H. Ágústsson í Gest-
húsi Dúnu skrifar mér vinsam-
Iegt og hressilegt bréf vegna
gagnrýni Stefáns Snævars hér
í þættinum fyrir skemmstu. Ég
bauð mönnum rúm til svara, og
mér þykir vænt um að Torfi
skuli hafa þegið það. Hann seg-
ir meðal annars:
„Blessaður og sæll, Gísli Jóns-
son.
Þakka þér áratuga ánægju
af lestri tæplega 924 þátta
þinna. Oft hefur mig langað að
ráðfæra mig við þig.“
Hann biður mig svo að velta
vöngum yfir nafninu Gesthús
Dúna, og er skemmst af því að
segja, að ég sé ekki annað en
það sé rétt myndað að íslenskum
hætti, varla lakara en Hótel
Borg, eða Hótel Saga. Orðið
gesthús mun vera ungt í mál-
inu, en er rétt stofnsamsetning
af gestur, sbr. salhús í Atla-
kviðu, einhveiju alelsta kvæði á
íslenska tungu. Enska er að
hluta til af sama stofni og ís-
lenska og ekki að undra, þó að
í báðum málunum séu lík orð,
sbr. faðir, father, sonur, son.
Torfi færir gild rök fyrir því
að hann valdi gesthús um gisti-
stað sinn og bætir við: „Mér
fínnst hentugt að .kenna gisti-
staði við stutt íslensk nöfn eins
og Edda, Saga, Esja og Dúna
eru ... Mér finnst ekki galli að
íslenskt orð gagnist í ensku,
þýsku eða norrænu samstarfi.“
Umsjónarmaður felst á sjón-
armið Torfa og þakkar honum
bréfíð. Vel má hann ráðfæra sig
við mig um annað, hvenær sem
hann vill. Kveðjuorð hans eru:
„Margblessaður, Gísli. Þinn ein-
lægur, Torfi H. Ágústsson í
Gesthúsi Dúnu.“
W
Hlymrekur handan kvað:
Herra forseti King Kong
leit í kólnandi hug á ding dong,
bretti upp ermi
og sást bráðlega á skermi
rústmala alia í ping pong.
ig að vegna þessa hafi ekkert gerst
á undanförnum árum, þvert á móti.
Þróunin hefur leitt til þess að marg-
ir einstaklingar hafa sérhæft sig í
jafnréttismálum og umræðan hefur
fært okkur mörg skref fram á við.
Samþætting í reynd
Að undanförnu hafa kvennalista-
konur rætt hvernig hægt sé _að
nota þessa aðferðafræði hér á ís-
landi. Norræna ráðherranefndin
hefur nú nýlega sett af stað þriggja
ára samþættingarverkefni sem
íþrótta- og tómstundaráð Reykja-
víkur tekur þátt í. Þar mun öll starf-
semi stofnunarinnar verða skoðuð
og greind með tilliti til stöðu kynj-
anna. Skoða þarf fjárveitingar til
íþróttastarfs og æskulýðsstarfs
m.t.t. fjölda æfingatíma karla og
kvenna, hæfni þjálfara, launa til
leikmanna og fleiri atriða. í Svíþjóð
hefur t.d. sænska íþróttasambandið
reynt aðferðafræði í líkingu við
samþættingu með góðum árangri.
Þar hefur verið gerð mjög metnað-
arfull jafnréttisáætlun um jafnan
hlut kynjanna í stjórnum og nefnd-
um. Markmiðið er að tryggja jafn-
rétti innan íþróttanna sem þýðir að
konur og karlar eiga jafna mögu-
leika til íþróttaiðkunar og forgangs-
röðunin er jöfn. Bæði kynin hafa
þannig jafna möguleika til þátttöku
og jafnræði ríkir varðandi fjármagn
og stjórnun samtaka og félaga inn-
an sænska íþróttasambandsins.
Með samþættingu gegnumlýsum
við stöðuna -eins og hún er í dag
og setjum okkur síðan raunhæf
markmið til að jafna út hugsanleg-
an mun. Þannig sköpum við samfé-
lag jafnaðar og kvenfrelsis.
Höfundur er borgarfulltrúi.
Hversvegna
Lagnakerfis-
miðstöð?
TJÓN vegna vatns-
leka frá biluðum húsa-
lögnum eru mikil og
fer þeim hratt fjölg-
andi. Heildarumfang
þeirra er a.m.k. einn
milljarður króna árlega
og fyöldi þeirra slíkur
að 15. hver fjölskylda
verður fyrir tjóni á ári
hveiju. skv skýrslu
Rannsóknarstofnunar
byggingariðnaðarins
nr. 95-12 „Átak um
forvarnir vatnstjóna -
Lokaskýrsla“.
Mikinn hluta þess-
ara tjóna má rekja til
skorts á þekkingu á
Kristján
Ottósson
Þekkingarskortur
leiðir til þess að hönd-
um er kastað til lok-
afrágangs lagnakerfa,
sem aftur leiðir til þess
að ástand þeirra er
óviðunandi, fólk fær
ekki það sem það taldi
sig vera að borga fyrir
og allir eru óánægðir.
Þekkingarskortur er
afleiðing af algjöru að-
stöðuleysi við frum-
kennslu og eftirmennt-
un hönnuða og iðnað-
armanna. Um lokafrá-
gang lagnakerfa gilda
víða í nágrannalöndum
okkar sérstakar vinnu-
efni og vinnubrögðum þeirra er að
lagnamálum vinna.
Jafnframt verða alvarleg slys á
Fimmtánda hver öl-
skylda verður árlega
fyrir tjóni af völdum
vatnsleka, segir Krist-
ján Ottósson, og árlegt
tjón er a.m.k. milljarður
króna.
fólki og dauðsföll vegna hitaveitu-
vatns. Heitt vatn og aðrir heitir vö-
kvar eru algengustu brunavaldamir
hjá íslenskum börnum. Brunaslys
bama á íslandi, innlagnir á Land-
spítalann á árunum 1982 til 1995
em 290 böm með húðbmna og em
þau slys flest vegna baðvatns
(15,2%). skv. Læknablaði 1997:83.
Hitastig og þrýstingur heita
neysluvatnsins er hærri hér á ís-
landi en víðast hvar annarstaðar í
heiminum sem veldur vemlega
minni líftíma tækja og búnaðar og
ótímabærum bilunum sem skapar
hættuástand og leiðir til slysa.
Auk þess er eftirlit með sölu
tækja og búnaðar til lagnakerfa hér
á landi nánast óvirkt.
ísland er því kærkomið söluland
á óvandaðri vöru fyrir erlenda fram-
leiðendur. Afleiðing af því er að
slys og tjón eru mun algengari en
þyrfti að vera.
í nágrannalöndum okkar hafa
gilt reglur, skráðar og óskráðar um
viðurkenningu lagnaefnis. Þar hafa
þessar reglur verið virtar, en á Ís-
landi hafa reglur um vottun lagna-
efnis (sbr. byggingareglugerð,
grein 7.0.3) hins vegar að mestu
leyti verið hundsaðar.
reglur sem ekki hafa náð að festa
rætur hér að mestu vegna aðstöðu-
leysis.
Viðskil við lagnakerfi eru oft með
þeim eindæmum að t.d. vita íbúar
húsa sjaldnast hvar á að skrúfa
fyrir ef vatn fer að leka. Allar
merkingar og notkunarleiðbeining-
ar eða aðrar skýringar vantar.
Nokkur kostnaður er af því að
mennta betur hönnuði og iðnaðar-
menn en kostnaður vegna reksturs
vanbúinna og vanstilltra lagnakerfa
er mun meiri.
Líf og heilsa verður seint
metin til fjár
Lagnakerfamiðstöð með allri að-
stöðu til kennslu og þjálfunar er
ætlað að bæta úr þeim vanda sem
lagnamenn á íslandi standa frammi
fyrir.
Dæmi: í einu sjúkrahúsi á lands-
byggðinni voru varmanýtar öfugt
tengdir vegna vankunnáttu. Þetta
ástand varði í 12 ár. Heildartjón
þessa sjúkrahúss í 12 ár (sam-
kvæmt hönnunarforsendum) nam
a.m.k. 10 m.kr. sem er um fimmt-
ungur af stofnkostnaði Lagnakerfa-
miðstöðvar.
Dæmi sem þessi eru mýmörg.
Heildarkostnaður vegna vatns-
tjóna er a.m.k. 1.000 m.kr. á ári.
Ef árangur af Lagnakerfamiðstöð
verður sá að tjónin minnka þó ekki
sé nema 1% sparast 10 m.kr á ári
eða svipuð upphæð og gert er ráð
fyrir til árlegs rekstrarkostnaðar
Lagnakerfamiðstöðvar.
Ef hins vegar árangur af Lagna-
kerfamiðstöð verður sá að tjónin
minnka sem nemur 5% sparast 50
m.kr. á ári eða svipuð upphæð og
sem nemur stofnkostnaði Lagna-
kerfamiðstöðvar.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Lagnafélags íslands.