Morgunblaðið - 13.06.1998, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Könnun á viðhorfum til verðmæta á virkjanasvæðum
Vilji til að greiða fyrir
verndun með hærra
raforkuverði
ÍSLENDINGAR vilja
vernda hugsanleg
virkjanasvæði og eru
jafnvel tilbúnir að
greiða fyrii' slíka
verndun með fjárfram-
lagi sem bætist við raf-
magnsreikninginn. Auk
þess telja þeir að auka
þurfi lagavernd til að
tryggja að ekki verði
raskað við ýmsum nátt-
úruperlum. Þetta kem-
ur fram í skýrslu Sig-
ríðar Á. Ásgrímsdóttur
verkfræðings, sem er
ritgerð til meistara-
prófs í hagfræði við Há-
skóla Islands og ber yf-
irskriftina Verðmæta-
mat á náttúru, minjum og útivist og
fyrirhuguðum virkjanasvæðum í
Skagafirði.
Verðmæti sem ekki
myndast á markaði
Sigríður kannaði viðhorf Skag-
fírðinga til verðmætis virkjana-
svæða, til þess hvort þeir vildu
vernda hugsanleg virkjanasvæði og
hvort þeir væru tilbúnir að greiða
íyrir slíka verndun. Könnunin var
gerð í júlí 1997 að fýrirmynd
norskrar könnunar frá 1993 og var
tilgangur hennar að meta verðmæti
umhverfis sem hingað til hefur
skort aðferðir til að meta. „Þessi
gæði eru ekki á markaði og það er
hin hagfræðilega hlið málsins, að
meta verðmæti sem myndast ekki
vegna eftirspurnar á markaði. Það
sem er kannski grunnurinn að því
að þetta sé hagnýtt er að þegar ver-
ið er að meta nýtingu umhverfis,
leiðir og valkosti, t.d. við virkjanir,
þá hefur hefðin verið sú að litið sé
til atvinnutekna og atvinnutæki-
færa, en nú þykir það ekki nægjan-
legt. Nú er einnig talið nauðsynlegt
að huga að verðmætum sem um-
hverfinu eru tileinkuð, því sem ég
kalla tilvistarvirði. Þá
er horft til mats íbú-
anna á náttúru, minj-
um og útivist," segh’
Sigríður.
Sigríður segist hafa
þýtt og aðlagað spum-
ingarnar úr norsku
könnuninni og reynt að
gera þær mjög svipað-
ar til að auðvelda sam-
anburð. Af 100 heimila
úrtaki fengust svör frá
75 heimilum.
Áhrif Blönduvirkj-
unarjákvæð
„I ljós kom að u.þ.b.
helmingur svarenda
telur að virkjun Blöndu hafi jákvæð
áhrif, en engu að síður er einnig
helmingur sem vill ekki virkja. I
skýrslu iðnaðarráðuneytisins frá
1994 var fjórum mögulegum virkj-
anasvæðum í Skagafirði lýst, en þar
sem ekki er komið umhverfismat
vegna þeirra þá notaði ég gögn frá
Orkustofnun um forathuganir og
rannsóknir og hafði að auki reynsl-
una af Blönduvirkjun og áhrif henn-
ar. 53% aðspurðra sögðust vilja
vemda eitt af þessum fjórum svæð-
um. Svarendur vom líka á því að
auka þyrfti lagavernd, þ.e. að
vernda þyrfti vissar náttúraperlur á
Islandi með lögum. Fólk var undr-
andi á því að aðeins eitt svæði, Laxá
í Aðaldal, er verndað með lögum
gegn því að verða virkjað. Gullfoss
og Dettifoss eru t.d. ekki verndað-
ir,“ sagði Sigríður.
I ljós kom að fólk vill greiða fyrir
vemdun og er tilbúið að greiða
hærra raforkuverð vegna náttúru-
verndar. „Það sem ég kaila virði af-
nota er hægt að meta ef fólk stund-
ar t.d. útivist eða ef fólk hefur tekj-
ur af afnotunum. Einnig er metið
virði óvirkra afnota sem verður til
þegar fólk veit að einhver náttúra
er til sem verður vernduð áfram.
Hún hefur virði í sjálfu sér og hugs-
anlega vegna síðari nota,“ segir Sig-
ríður.
Tekjuhærri vilja
frekar borga
Hún segist hafa reynt að sjá
hvaða félagslegu þættir gætu ráðið
verndunarvilja fólks en ekki fundið
marktæka fylgni. Þó segist hún
hafa séð vísbendingar um að þeir
sem stunda útivist, ekki endilega á
virkjanasvæðunum sjálfum, vilji
vernda þau. Þá segist hún hafa séð
marktæka fylgni milli greiðsluvilja
og tekna fólks. Þeir sem hafi meiri
tekjur vilja frekar borga fyrir
vemdun. Þá kom líka í ljós þegar
spurt var um ákveðna virkjunar-
möguleika með mismikilli umhverf-
isröskun að fólk er tilbúið til að
greiða meira fyrir verndun þar sem
meiri röskun er fyrirséð.
„Ei-fitt er að yfirfæra niðurstöð-
urnar á allt landið, en ég gerði þó
tilraun tii þess með reikningslegum
vangaveltum. Þetta gæti samsvarað
því að Islendingar væru tilbúnir að
gi’eiða 2-10% af verði þeirrar orku
sem orkuíyrirtækin seija til stóriðju
til verndunar hugsanlegra virkjun-
arsvæða. Hafa verður í huga að
þetta byggist aðeins á verðmæta-
mati íbúa eins svæðis," segir Sigríð-
ur.
Verndunarsjónarmið svipuð
Um samanburð við norsku könn-
unina sagði Sigríður að verndunar-
sjónarmiðin hefðu ekki reynst ólík,
vilji til vemdunar væri svipaður.
Skagfirskir karlmenn voru tilbúnari
til að greiða fyrir verndun en konur,
en því var öfugt farið í Noregi. Sig-
ríður telur skýringuna á þessu þá
að norsku karlamir hafi séð fyrir
sér störf við hugsanlega stóriðju í
tengslum við virkjunina, en á þeim
tíma er norska könnunin var gerð
var atvinnuástand í Noregi ekki of
gott.
Sigríður Á.
Ásgrímsdóttir

Morgunblaðið/Jón Sigurðsson
STÓRLAXI landað í Blöndu fyrir skömmu,
Blanda enn af-
gerandi best
ENN veiðist hvergi að gagni nema
í Blöndu. Þar era komnir yfir 130
laxar á land og á fimmtudag veidd-
ist þar vel á þriðja tug laxa. Þetta
er mikil veiði, því aðeins era fjórar
dagsstangir í ánni.
I næsta nágrenni rennur besta
laxveiðiá landsins til fjölda ára,
Laxá á Ásum. Þar var opnað fyrir
veiði 1. júní, en á fimmtudag var
enn beðið eftir fyrsta laxinum á
land. Þeim krossgötum var þó náð,
að loksins hafði sést lax í ánni. Áin
er hins vegar hálf ræfilsleg vegna
vatnsleysis eins og flestar ár í land-
inu og það era ekki skilyrði sem
henta laxinum til göngu úr sjó.
Sama
heygarðshornið
Enn er allt við sama heygarðs-
homið í ám á Vesturiandi, vatn í
þeim þverr með hverjum deginum
sem líður, laxar era fáir gengnir og
þeir sem hafa vogað sér úr sjónum
era styggir og fela sig.
I gærdag voru aðeins þrír komn-
ir á land úr Laxá í Kjós, tveir komu
fyrsta morguninn og einn á
fimmtudag. Enginn fyi-ir hádegi í
gær.
I Þverá var holl að halda burt
með fjóra og tveir bændadagar í
Kjarrá höfðu skilað 7 löxum í veiði-
bók. Alls vora komnir 25 laxar á
land úr Kjamá og Þverá. Stærsta
laxinn veiddi Jón Pétursson í
Grænhyl í Kjamá á maðk, 20
punda fisk. „Það var skemmtileg
glíma, hann var fírnasterkur og
það tók mig hálftíma að ná hon-
um,“ sagði Jón í samtali við Morg-
unblaðið.
Holl sem lauk veiðum í Norðurá
í gærdag fékk 9 laxa og vora þá
komnir 50 laxar úr ánni að sögn
Guðmundar Viðarssonar, kokks í
veiðihúsinu.
Góð silungsveiði
Veiði hófst á silungasvæðinu í
Breiðdalsá um mánaðamótin og
era komnir um 100 fiskar á land,
mest sjóbleikja sem kemur inn og
hopar út eftir sjávarföllum. Þetta
er vænn fiskur, mikið 2-3 pund.
Hæstiréttur dæmir bætur vegna dauða manns sem lenti undir kranabómu
Sök eiganda dæmd
2/5 og hins látna 3/5
HÆSTIRÉTTUR dæmdi á
fimmtudag kranaeiganda til að
greiða mæðgum skaðabætur, eig-
inkonu og dóttur manns, sem lét
lífið þegar kranabóma gaf sig. Sök
eigandans var dæmd 2/5 og bæt-
urnar í sama hlutfalli.
Eiginkona mannsins og tvær
dætur þeiira stefndu fyrirtæki þvf
er hann vann hjá og var fram-
kvæmdastjóri fyrir og eiganda
kranans, sem hafði leigt hann til
verksins sem verið var að vinna.
Maðurinn var að vinna við brúar-
smíði við Skálm á Mýrdalssandi en
fyrirtæki það er hann var fram-
kvæmdastjóri fyrir var verktaki við
framkvæmdimar. 27. júlí 1994 gaf
kranabóman sig, þegar lyfta átti
brúarbita, og tveir menn létust.
Kraninn hefði ekki
átt að vera í notkun
f dóminum kemur fram að eig-
andi»kranans hafi lánað eða leigt
hann til verksins en hafi ekki haft
afskipti af notkun hans eða af verk-
inu sjálfu. Hins vegar hafði hann
látið undir höfuð leggjast að fara
að kröfum Vinnueftirlits ríkisins og
Iðntæknistofnunar íslands sem
fram vora settar 1991 og lutu m.a.
að endurnýjun á bómuhluta.
Vinnueftirlitið ítrekaði kröfurnar
1992 og 1993 en fylgdi þeim ekki
eftir. Það var einmitt þessi sami
bómuhluti, sem var verulega tærð-
ur, sem gaf sig í slysinu. „Verður
að virða stefnda [... ] það til sakar
að hafa látið kranann vera í notkun
við verklegar framkvæmdir í slíku
ástandi og er það á áhættu hans ef
slysið verður rakið til þess,“ segir í
dóminum.
Tvöfalt álag á kranann
Þá kemur fram að álag á kran-
ann, þegar slysið varð, var u.þ.b.
tvöfalt meira en leyfilegt var á nýja
bómu samkvæmt tölum og mæling-
um um burðargetu hans. Dóminum
þykir sýnt að ástand kranabómunn-
ar hafi verið samverkandi orsök
slyssins. Kranaeigandinn verði að
bera hallann af þeirri óvissu enda
hafi hann ekki mátt lána kranann
til brúarframkvæmda í því ástandi
sem hann var. „Hann verður því
fyrir sitt leyti að bera fébótaábyrgð
á slysinu."
Framkvæmdastjórinn var verk-
stjóri við framkvæmdirnar á Mýr-
dalssandi þegar slysið varð. Lagt
er til grundvallar dómi að hann
hafi ákveðið tilhögun verksins. í
dóminum segir að Vinnueftirlit rík-
isins hafi talið að sú vinnuaðferð
sem notuð var hafi í eðli sínu verið
hættuleg og „unnt hefði verið að
draga bitana í bráðabirgðabrúna
burtu á sama veg og þeir vora
dregnir yfir ána, þegar brúnni var
slegið upp“.
Framkvæmdastjóranum hefði
átt að vera ljóst, þar sem hann var
þaulvanur verkstjórnandi, að
kranabóman var undir hættulegu
álagi þegar hann ákvað að losa bit-
ann með félaga sínum og fara und-
ir bómuna, en þetta verklag er talið
hafa verið með öllu ónauðsynlegt
og varhugavert. Slysið verður því
einnig rakið til eigin sakar fram-
kvæmdastjórans.
Fyrirtækið sýknað
Fyrirtæki framkvæmdastjórans
er sýknað af bótakröfum vegna
þess að hann hefði sjálfur ekki get-
að sótt félagið til ábyrgðar hefði
hann lifað slysið af.
Ekki er fallist á bótakröfu eldri
dóttur framkvæmdastjórans, sem
var 22 ára þegar slysið varð. Fallist
er á kröfu ekkjunnar sem miðuð er
við launatekjur manns hennar síð-
ustu 12 mánuði fyrir slysið að við-
bættu lífeyrisframlagi vinnuveit-
anda. Ekki var fallist á aukakröfu
um bætur vegna verðmætis launa
við heimilisstörf og aðdrátta
mannsins til heimilisins. Krafa u.n
250.000 krónur vegna útfarar-
kostnaðar þótti hins vegar rétt-
mæt. Fallist var á kröfu yngri dótt-
urinnar, sem byggð var á ákvæðum
skaðabótalaga um bætur fyrir
missi framfæranda til eftirlifandi
barns, en krafa sem byggð var á
því að ætla mætti að stúlkan hefði
notið fjárhagslegrar aðstoðar fóður
síns eftir 18 ára aldur þótti ekki
eiga við rök að styðjast.
Verulegt gáleysi
framkvæmdastjórans
Niðurstaða dómsins er sú að
kranaeigandinn og framkvæmda-
stjórinn sjálfur eru taldir hafa átt
sök á slysinu. Gáleysi fram-
kvæmdastjórans þykir hafa verið
svo verulegt að fébótaábyrgð
kranaeigandans takmarkast við
2/5 hluta tjónsins. Er hann dæmd-
ur til að greiða mæðgunum bætur í
sama hlutfalli eða 2/5 af kröfum
þeirra, móðurinni tæplega 1,4
milljónir kr. með vöxtum og dótt-
urinni 416 þús. krónur með vöxt-
um. Þá var hann dæmdur til að
greiða þeim sameiginlega 300 þús.
krónur í málskostnað í héraði og
fyrir Hæstarétti.
Dóminn kváðu upp hæstaréttar-
dómararnir Pétur Kr. Hafstein,
Garðar Gíslason, Guðrún Eriends-
dóttir, Haraldur Henrysson og
Hjörtur Torfason. Valgeir Krist-
insson hrl. fór með málið fyrir
mæðgumar, Hákon Árnason hrl.
fyrir fyrirtæki framkvæmdastjór-
ans og Ólafur Axelsson hrl. íyrir
kranaeigandann.
Sératkvæði
eins dómara
Hjörtur Torfason hæstaréttar-
dómari skilaði sératkvæði en hann
taldi að ekki hefði átt að sýkna fyr-
irtækið af kröfum mæðgnanna
heldur hefði það átt að bera
ábyrgð á missi mæðgnanna við
fráfall mannsins í sama hlutfalli og
kranaeigandinn, 'að óskiptu með
honum.