Morgunblaðið - 13.06.1998, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1998
LANDIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
Níutíu ára afmæli Gerðahrepps
Saga vinnu
og einstakl-
ingsframtaks
Garðsbúar hafa löngum haft í heiðri ein-
staklingsframtakið og vinnuna. Þegar vel
árar, eins og nú á 90 ára afmæli Gerða-
hrepps, skilar það velmegun. Helgi Þor-
steinsson sér þó af sögu hreppsins að það
hefur oft verið erfið barátta að stunda út-
gerð án nothæfrar heimahafnar.
Vinna og einstaklings-
framtak æðstu gildin
BERGÞÓR Baldvinsson kom fyrst í
fískverkunarhús í bamavagni í
fylgd með móður sinni, Þorbjörgu
og foður sínum, Baldvini Njálssyni.
Tíu ára gamall fór hann að vinna í
fiski, eins og vaninn var með bömin
í Garði. Nú er hann framkvæmda-
stjóri Nesfisks, fjölskyldufyrirtækis
með um tveggja milljarða króna
veltu, sem þeir feðgarnir settu á
stofn.
„Þeir hafa báðir haft þetta bæði
sem áhugamál og vinnu, og önnur
áhugamál hafa þeir ekki,“ segir
Þorbjörg. Hún segir að öðravísi
hefði þetta ekki tekist.
NJÁLL Benediktsson, fyrrverandi títgerðarmaður, og Þórður Guðmundsson beykir hjá Nesfiski, stærsta tít-
gerðarfyrirtæki í Garðinum, sitja á hrognatunnum sem ætlaðar eru á Grikklandsmarkað. Afkomendur Njáls
sem náð hafa fullorðinsaldri starfa allir nema einn í tengslum við útgerð og fiskvinnslu. Faðir hans var for-
maður hjá Milljónafélaginu sem rak títgerð í Garðinum í byrjun aldarinnar.
Vinnan og einstaklingsframtakið
virðast um langa tíð hafa verið
æðstu boðorð Garðsbúa. Eins og
fram kemur í nýútkominni sögu
Gerðahrepps, eftir Jón Þ. Þór sagn-
fræðing, hefur atorka manna á
þessum slóðum allt frá 13. öld eink-
um beinst að sjónum. Árið 1226
varð öskugos við Reykjanestá og
lagðist askan yfir allan skagann og
gróðurfarið leið fyrir. Landbúnað-
urinn varð stuðningsgrein við sjáv-
arútveginn.
Útgerðarfyrirtækin sem nú reka
starfsemi í Garði era fjölskyldufyr-
irtæki, flest með 15-20 starfsmenn,
nema Nesfiskur, sem veitir um 250
manns vinnu um þessar mundir. í
mörgum tilvikum hafa sömu ætt-
imar rekið útgerð frá upphafi ald-
arinnar. Bergþór leggur þó áherslu
á að þetta séu ekki fyrirtæki sem
erfist kynslóð fram af kynslóð,
heldur sé stöðugt verið að stofna
ný. Flestir útgerðarmenn í Garðin-
um í gegnum tíðina hafa enda reynt
það, einu sinni eða oftar, að verða
gjaldþrota.
Hafnlaust sjávarþorp
Eftir eldgosið í Heimaey 1973
fluttist nokkur fjöldi Vestmannaey-
ing til Garðs og reist voru fyrir þá
Viðlagasjóðshús við götu sem nú
nefnist Eyjaholt. „Ég held það sé
nánast ekkert sveitarfélag sem hef-
ur haldið eins vel í Vestmannaey-
inga sem fluttust í land eftir gosið
eins og Garður,“ segir Sigurður
Jónsson sveitarstjóri, sem sjálfur er
aðfluttur Eyjamaður, en kom árið
1990.
„Hér er á margan hátt svipaður
andi og veðrátta og í Vestmannaeyj-
um, lífið snýst á báðum stöðum um
sjávarútveginn.“ Eitt vakti þó furðu
Eyjamannsins við komuna. „Það er
að sjávarútvegurinn skuli leika svo
stórt hlutverk þrátt fyrir að hér sé í
raun engin hafnaraðstaða," segir
Sigurður.
Fram kemur í bók Jóns Þ. Þór að
eftir að vélbátavæðingin hófst í ís-
lenskum sjávarútvegi í byrjun ald-
arinnar hafi Garðsbúar dregist aft-
ur úr nágrannabyggðunum vegna
hafnleysisins. A þriðja áratugnum
hófst barátta íbúanna fyrir bættri
hafnaraðstöðu. Sumarið 1928 hófst
557 og heimilin 104. Á næstu ára-
tugum varð nokkur fækkun, en eftir
síðari heimsstyrjöldin hófst nokkuð
stöðug fólksfjölgun, þó ekki jafn
mikil og í nágrannasveitarfélögun-
um, til dæmis Keflavík. Þar ræður
sennilega mestu hafnleysið og meiri
fjarlægð frá atvinnunni sem her-
stöðin hefur veitt Suðumesjabúum.
Árið 1996 voru íbúar Gerðahrepps
orðnir 1140.
Sigurður Jónsson sveitarstjóri
segist ekki búast við stökkbreyting-
um á íbúafjölda hreppsins. „Hér
verður engin stóriðja reist og ég
held að atvinnulífíð á staðnum muni
eftir sem áður snúast um fiskveiðar.
Suðurnesin í heild hafa hins vegar
mikla vaxtarmöguleika og ég held
að sumir þeirra sem laðast að svæð-
inu muni hugsa sem svo að í Garðin-
um sé friðsælt og notalegt samfélag
og fallegt umhverfi og vilji þess
vegna búa þar.“
UNGLINGAVINNAN í Garðin-
um hefst við tíu ára aldurinn en
nú orðið bíða flestir fram yfir
fermingu eftir því að byija að
vinna í fiskvinnslunni. Vinnan
er ein æðsta dyggð Garðsbtía.
Morgunblaðið/Jim Smart
VITI hefur lengi verið táknmynd Garðs og í merki sveitarfélagsins
eru tveir vitar, sá gamli og sá nýi.
gerð sjóvarnargarðs og
bötnuðu aðstæður þá
nokkuð. Á fimmta ára-
tugnum var skjólgarð-
urinn stækkaður og
bryggja lengd. Eftir
þetta var unnið að
framkvæmdum öðra
hverju en engu að síður
tókst aldrei að gera ör-
uggt lægi fyrir stóra
báta.
Útvegsmenn í Garðin-
um héldu því einkum til
veiða frá Sandgerði og
Keflavík, og hefur svo verið allt
fram á þennan dag. Fiskverkun í
Garðinum er engu að síður mikil,
enda bendir Bergþór Baldvinsson,
framkvæmdastjóri Nesfisks, á það
að ef hún er á annað borð ekki rekin
við höfnina muni engu um það hvort
keyra þurfi fiskinn nokkra kíló-
metra frá Sandgerði.
GARÐUR
Þrátt fyrir áföll og erf-
iðleika sem stundum
hafa dunið yfir Garðsbúa
í sjávarútveginum virðist
trú þeirra á einstaklings-
framtaldð óbilandi. „Hér
hefur aldrei verið kaup-
félag, einstaklingarnir
hafa alltaf verið í farar-
broddi,“ segir Sigurður
Ingvarsson oddviti
Gerðahrepps. Um Njál
Benediktsson útgerðar-
mann, afa Bergþórs fram-
kvæmdastjóra Nesfisks, hef-
ur verið sagt að hann hafi verið
í eini framsóknarmaðurinn í Garði.
Að sögn hans sjálfs er það ekki
nema hálfur sannleikur. „Ég hef
alltaf verið sjálfstæðismaður, þó ég
hafi aldrei kosið Sjálfstæðisflokkinn.
Framsóknarmenn útveguðu mér
bankaviðskipti eftir að sjálfstæðis-
menn í Landsbankanum höfðu neit-
að mér, og ég lét framsóknarmenn
njóta þess.“
Sigurður oddviti segir að hrepps-
nefndarkosningar í Garðinum hafi
aldrei snúist um stjómmálaflokk-
ana og landsmálapólitíkina. Tveir
listar í síðustu kosningum voru þó
einkum skipaðir sjálfstæðismönnum
og kenndu sig við þá. I sameiningu
fengu þeir sex af sjö fulltrúum í
sveitarstjórninni. Það er varla til-
viljun að Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra og formaður Sjálfstæðis-
flokksins verður fenginn til að halda
hátíðarræðu í Garðinum í dag þegar
fagnað verður 90 ára afmæli
hreppsins.
Engin stóriðja en friðsæld
og fallegt umhverfi
Gerðahreppur varð til 15. júní
1908 þegar kauptúnið Keflavík var
skilið frá Garði og Leiru. Ibúar í
hinum nýstofnaða hreppi vora þá
Afmælisdag-
skrá Gerða-
hrepps
HÁTÍÐARDAGSKRÁ vegna
90 ára afmælis Gerðahrepps
hefst klukkan þrjú í dag í
Iþróttamiðstöðinni. Þar verða
meðal annars flutt tónlistarat-
riði, söngur og Davíð Oddsson
forsætisráðherra og ýmsir
fleiri munu flytja ávörp. Risa-
stór afmælisterta verður á
boðstólum fyrir gesti.
Um kvöldið verður skemmt-
uninni haldið áfram í íþrótta-
miðstöðinni og frá kíukkan 23
mun hljómsveit Geirmundar
Valtýssonar leika fyrir dansi.
I gær var opnuð í Gerða-
skóla sýning á vinnu nemenda
skólans og bama úr Leikskól-
anum Gefnarborg á ýmsu sem
varðar sögu hreppsins. Sýning-
in verður opin í dag klukkan
12-15 og á morgun klukkan 12-
17. Einnig era opnar sýningar í
Byggðasafninu, í nýopnuðu
Sögu- og minjasafni Slysa-
varnafélagsins og í Sæborgu
sýnir listamaðurinn Gunnar
Órn verk sín.
Garðskagi.
Sand-
gerði í]f '
Gerda-
hreppur
Vú;Vi,uvtt
l eifssiöá vý K ef i a v í k
Hafnir
Hafna^/1
berg
Hópsnes
0 5km