Morgunblaðið - 13.06.1998, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1998
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ

Reuters
PENINGAMIÐLARI í Tókýó réttir ritara pöntunarseðil með framlengfingarskafti frá borði sínu. Mikið gekk
á á peningamörkuðum í Japan í gær og gengi jensins gagnvart dollaranum lægra en það hefur verið í átta ár.
Kreppan í Japan
ógn við Asíu alla
Tvíbent
áhrif á
Vestur-
löndum
MÁR Guðmundsson, aðalhag-
fræðingur Seðlabanka íslands,
segir að efnahagsástandið í
Japan hafi áhrif á Vesturlönd- _
um, en þau áhrif séu tvíbent. „I
fyrsta lagi mun þetta eitthvað
draga úr eftirspurn eftir út-
flutningi frá Evrópu, sem hefur
mikið farið til Asíu, og það
sama hefur gerst í Bandaríkj-
unum. Þessi áhrif eru reyndar
þegar farin að koma fram.
Á móti kemur, að gengis-
lækkun jensins er hluti af verð-
hjöðnunarferli sem er í gangi í
þessum heimshluta, og mun
hvetja Japan og önnur lönd þar
til að flytja út eins mikið og þau
geta til Bandaríkjanna og Evr-
ópu. Það hjálpar til við að halda
niðri verðbólgu, sérstaklega í
Bandaríkjunum.“
Ofsagt af heimskreppu
Supachai Panitchpakdi, að-
stoðarforsætisráðherra
Tælands, sagði á miðvikudag að
héldi gengi jensins áfram að
falla gæti það leitt til nýrrar
kreppu í Asíu, sem síðan leiddi
til heimskreppu. Már telur
þetta heldur ýkta spá.
Hann bendir á að nú hafi
menn af því nokkrar áhyggjur í
Bandaríkjunum og líka Bret-
landi að þar kunni að vera
skammt í að efnahagurinn kom-
ist á ofhitunarstig, en þróun
mála í Asíu „gæti kælt niður
Bandaríkin og haldið aftur af
verðbólgu“.
Þó segir Már, að það sem
gæti gerst í framhaldi, sé að
þessi lækkun á gengi jensins,
„og ég tala nú ekki um ef jenið
fer að stefna í segjum 150
gagnvart dollaranum", gæti
skapað viðbótarþrýsting á aðra
gjaldmiðla á svæðinu.
Getur haft slæm áhrif
í Kína og Hong Kong
„Þá hafa menn áhyggjur af
því í Kína og Hong Kong, þar
sem tekist hefúr að halda stöð-
ugleika, að þetta geti hrint af
stað frekari kreppu í banka-
kerfinu og fjármálakerfi þess-
ara landa. Eg býst við að það
hafí verið það sem varaforseti
Tælands átti við að gæti haft
áhrif á fjármálakerfið í heimin-
um.“
Már segir þó óráðlegt að full-
yrða neitt um hvað verði fyrr
en þróunin taki að koma í ljós.
„Það má hafa í huga að það eru
til miklar viðbúnaðaráætlanir
af hálfu Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins og seðlabanka heimsins,
þannig að ég hef nú ekki trú á
því að þetta geti leitt til neinnar
alheimsfj ármálakr eppu.“
BLOKKUMANNALEIÐTOGINN
Jesse Jackson reyndi í gær að lægja
öldur haturs og reiði í bænum Ja-
sper í Texas, vegna hryllilegs morðs
á svertingja á sunnudag, með því að
leggja til að svartir menn og hvítir
reyndu að læra af þessum atburði
að lifa í sátt og samlyndi. Ekld hafa
allir svertingjar viljað taka undir
sáttatón Jacksons heldur kvarta
sáran yfir aðstöðumun svartra og
hvítra. í fyrradag baðst svo Ronald
King, faðir eins þeirra sem sakaður
er um morðið, afsökunar á verkum
sonar síns og biðlaði til átta þúsund
íbúa Jasper að „elska nágranna
sinn.“
Saksóknarar í Texas útbúa nú
KREPPA í umfangsmesta efna-
hagskerfi Asíu, því japanska, veit
ekki á gott fyrir efnahag annarra
Asíuríkja. Stjórnvöld í Japan til-
kynntu í gær að samdráttur á síð-
asta fjárhagsári hafi numið 0,7%, og
er það í fyrsta sinn í hálfan þriðja
áratug sem samdráttur ríkir sam-
fleytt í heilt ár.
Onnur Asíuríki hafa hingað til
reitt sig á að Japan verði bjargvætt-
ur efnahagsmála í heimsálfunni, þar
sem ástandið hefur verið slæmt. En
Japönum hefur ekki tekist að snúa
við blaðinu og stöðva samdrátt und-
anfarin átta ár, og tvisvar áður hef-
ur ástand mála flokkast sem
kreppa. Samdráttur tvo fjórðunga í
röð er almennt viðurkennd skil-
greining á kreppuástandi.
Efnahagsáætlunarstofa Japans
hvikar hvergi frá þeirri spá sinni að
hagvöxtur muni nema 1,9% á þessu
ári. Hagfræðingar eru hins vegar
ekki eins bjartsýnir, og segja að
þótt 116 milljarða jena efnahags-
hvati verði óneitanlega búhnykkur
séu engin merki um að Japanir ætli
sér að grípa til þeirra erfíðu að-
gerða sem nauðsynlegar séu ef
efnahagurinn eigi að batna.
„Öldudalur"
„Hvatinn mun ekki duga til þess
að breyta stöðunni," sagði Chris
Calderwood, hagfræðingur við
Tókýóútibú Jardine Flemming
verðbréfafyrirtækisins í samtali við
Associated Press. „Þetta ár verður
öldudalur."
Svartsýni á efnahagsþróunina í
málsókn á hendur þeim John King,
Lawrence Brewer og Shawn Berry
og hyggjast fara fram á líflátsdóm.
Morðið á James Byrd, sem dreginn
var langa vegalengd af bifreið
mannanna með hræðilegum afleið-
ingum, hefur vakið minningar um
kynþáttaglæpi fyrri tíma og velta
Japan hefur dregið gengi jensins
niður og fór það í 144,75 gagnvart
Bandaríkjadollar í gær. Þetta eykur
síðan þrýstinginn á aukna sölu og
lækkað gengi annarra austur-
asískra gjaldmiðla, en það var
einmitt mikil sala á tælensku bahti í
júlí í fyrra sem kom af stað efnahag-
skreppunni í Asíu.
Fulltrúi Efnahagsáætlunarstof-
unnar sagði í gær að minnkandi eft-
irspurn eftir japönskum útflutn-
ingsvörum í Asíu væri ein helsta
ástæðan fyrir slæmri stöðu. Ut-
flutningur dróst saman um 3,8% á
fyrsta fjórðungi þessa árs, innan-
landsneysla jókst um 0,1% en hafði
fallið um 1% á næsta fjórðungi á
undan.
Hagfræðingar segja þó að hin
slæma staða sé að mestu leyti
Japönum sjálfum að kenna. Oheppi-
legar lánveitingar japanskra banka
fyrir tíu árum hafi leitt til þess að
þeir eigi enn útistandandi sem svar-
ar 531 milljarði Bandaríkjadollara
af ógreiddum skuldum. Áfskriftir
þessara lána hafa gleypt í sig megn-
ið af aukafjármagni í bankakerfinu,
sem hefur því ekki verið hægt að
veita í lán til fyrirtækja.
Fréttaskýrandi AP segir það hafa
bætt gráu ofan á svart að Ryutaro
Hashimoto, forsætisráðherra, hafi
tekið upp á því að hækka skatta og
rétta af fjárlagahallann einmitt þeg-
ar hafi verið farið að glitta í efna-
hagsbata í fyrsta sinn síðan 1990.
Skattahækkunin hafi gert útaf við
möguleikann á aukinni neyslu.
Kreppufréttimar sem bárust frá
Bandaríkjamenn nú fyrir sér hvort
fordómar séu jafnsterkir nú og
ætíð.
„Ég held að tilfinningar svert-
ingjanna hér einkennist af ótta við
hið ókunna,“ sagði einn blökkumað-
ur í Jasper sem kvaðst þrátt fyrir
allt ekki hafa orðið fórnarlamb for-
Japan í gær settu önnur Asíuríki í
vamarstöðu, og segir fréttaskýr-
andi Reuters að verst af öllu sé, að
enginn viti hversu lengi leið Japans
muni liggja niður á við. Fjármála-
skýrendur vöruðu við þvi að hætta
væri á annarri gengislækkunar-
bylgju í Asíu, því sífellt fleira benti
til þess að efnahagskreppan væri
orðin sjálfvirk.
Jenið í 150?
Fastlega er reiknað með því að
jenið muni fara í 150 gagnvart doll-
aranum áður en langt um líður, og
því megi búast við að vextir verði
hækkaðir til að koma í veg fyrir
frekari gengislækkun. „Ef jenið
heldur áfram að veikjast með sama
hraða og verið hefur undanfamar
tvær vikur verður vaxtahækkunar-
vörnin sífellt minna að gagni og
gjaldmiðlar líklegri til að lækka í
verði,“ sagði Don Hanna, hagfræð-
ingur Goldman Sachs.
Vextir em þegar það háir í sum-
um löndum að það hefur gert að
engu vonir um efnahagsbata á
næstu ámm. Fréttaskýrandi
Reuters segir að búast megi við að
stjórnvöld sumra Asíuríkja grípi til
peningaprentunar í því augnamiði
að leysa vandann til skamms tíma
og þetta muni lækka gengi gjald-
miðlanna. Jan Lee, hagfræðingur
við Hong Kong og Shanghai banka,
segir að tælenska bahtið, filipeyski
pesóinn, malaysíska ringgitið, og
indónesíska rúpían muni lækka í
verði um að minnsta kosti fimm af
hundraði á næstu vikum.
dóma. „Hvaða tilfinningar krauma
undir niðri í þessum litla bæ?
Hversu djúpt rista þær tilfinningar
og það kynþáttahatur sem framkall-
aði þennan atburð?"
Hvítir íbúar í Jasper, þar sem
45% em svertingjar, hafa viljað
skýra atburðinn sem einstakt brjál-
æðisverk framið í ölæði en vísbend-
ingar em um að tveir hinna gmn-
uðu séu meðlimir í Ku Klux Kian.
Jafnframt tóku þeir þátt í störfum
öfgahóps hvítra manna á meðan
þeir sátu af sér dóma og hafa þessar
upplýsingar vakið reiði og ótta
svertingja. Heimildir í Bandaríkj-
unum herma hins vegar að Ku Klux
Klan samtökin hafi fordæmt verkið
og neitað aðild að því.
Enn barist
í Bissau
ÁTÖK bmtust út á nýjan leik í
Bissau, höfuðborg Afríkuríkis-
ins Guinea-Bissau, í gær á
milli uppreisnarmanna og
stjómarhersins en sex dagar
em liðnir síðan uppreisnar-
menn reyndu að ræna völdum
í landinu. Stjórnvöld í Portú-
gal undirbjuggu í gær flutning
40 tonna af matvælum og
nauðsynlegustu lyfjum til
hjúkmnar en Guinea-Bissau
er fyrrum portúgölsk nýlenda.
Hammond
Innes látinn
BRESKI metsöluhöfundurinn
Hammond Innes lést í fyrra-
dag 84 ára að aldri. Spennu-
sögur hans voru þýddar á ótal-
mörg tungumál og komu
margar þeirra út á Islandi við
góðar undirtektir.
Ekkert tilræði
við Gaddafi
STJÓRNARERINDREKAR
í Egyptalandi og Líbýu neit-
uðu í gær
fregnum
þess efnis að
Moammar
Gaddafi, leið-
togi Líbýu,
hefði aflýst
ferð til Eg-
yptalands
fyrr í mánuð-
inum vegna
tilræðis við
hann. JANA, opinber frétta-
stofa Líbýu sagði sögur þess
efnis að Gaddafi hefði særst
lítillega í tilræði í borginni
Benghazi, og að margir líf-
varða hans særst illa, alger-
lega ósannar.
Felidi tauga-
veiki Aiex-
ander mikla?
VÍSINDAMENN í Banda-
ríkjunum telja sig nú hafa
fundið dánarorsök Alexanders
mikla sem lést fyrir meira en
2000 ámm. Telja þeir hann
ekki hafa látist úr eitran eða
malaríu eins og sagnfræðingar
hafa talið heldur taugaveiki.
Alexander mikli dó 33 ára að
aldri í Babýlon árið 323 fyrir
krists burð en hafði áður lagt
undir sig Grikkland, Egypta-
land og persneska keisara-
dæmið.
Páfa boðið til
Betlehem
YASSER Arafat, leiðtogi Pa-
lestínu-Araba, hitti í gær Jó-
hannes Pál páfa á einkafundi í
Vatíkaninu og segist hafa
boðið páfanum að heimsækja
hina heilögu borg Betlehem
árið 2000. Sagði Arafat að
páfinn hefði tekið vel í hug-
myndina.
Enn hækkar
tala látinna
HJÁLPARSTARF gekk í gær
erfiðlega vegna mikilla rign-
inga á þeim svæðum Indlands
sem verst urðu úti vegna
hvirfilbylsins fyrr í vikunni.
Tala látinna hefur nú náð 706.
Morðið í Jasper í Texas
Vekur spurning-
ar um fordóma
Gaddafi