Morgunblaðið - 26.06.1998, Qupperneq 34

34 FÖSTUDAGUR 26. JÚNÍ 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ

Yfírþyrmandi
þjónusta
/ /
Urþví að Islendingar vilja sækja allt
til útlanda œttu þeir að athuga betur
hvernig erlent afgreiðslufólk með alda-
langa hefð í kauþmennsku ber sig að.
T TA
K
I\í
ANADISK kona
af íslenskum ætt-
um sagði fyrir
skömmu í viðtali
ér í Morgunblað-
inu, að það væri gífurlegur
kraftur í Islendingum. Það er
ekkert undarlegt þótt konan
hafi sagt það því um þessar
mundir eru Islendingar að
finna taktinn í sjálfum sér og
það kostar töluverð átök að
sjálfsögðu.
Það er ekkert grín að búa í
borgaralegu samfélagi sem á
sér engar borgaralegar rætur.
Samræðulist og lipurð í mann-
legum sam-
VIÐHORF skiptum var til
Eftir Kristfnu að mynda ekki
Marju Baldurs- iðkuð hér á
dóttur landi meðal al-
mennings, þótt
danskir kaupmenn og embætt-
ismenn kynnu eitthvað fyrir
sér í þeim efnum. Það var
fremur til siðs að þegja og
þegja helst sem lengst, þótt
það þætti engu að síður snjallt
eftir nokkurra daga þögn að
láta vel valin orð hrynja af vör-
um sem menn gátu síðar vitnað
í. En þótt íslendingar töluðu
kannski ekki af sér hér áður
fyrr þóttu þeir yfirleitt vænir
menn og kurteisir. Höfðu sinn
sérstaka íslenska takt.
Með utanlandsferðum og
þátttöku í alþjóðlegum banda-
lögum, samböndum, ráðum og
veislum, hafa menn eitthvað
fipast í taktinum og virðast
ekki vita lengur hvort þeir eiga
að haga sér eins og Danir eða
Spánverjar eða Englendingar
eða Bandaríkjamenn, nú eða
bara eins og Norðmenn. Sem
er auðvitað af síðustu sort því
þeir eru alltof líkir okkur.
Þetta áskapaða taktleysi
brýst oft íram í skorti á hátt-
vísi. Líf nútímamannsins snýst
mikið um að redda einu og
öðru fyrir heimili og börn, og
því eyðir hann oft góðum tíma í
verslunum. Og það er vert að
athuga þjónustuna sem þar er
veitt núna.
Fjölgun verslana hefur haft í
íor með sér bullandi samkeppni
meðal verslunareigenda. Nú
ríður á að halda í viðskiptavin-
inn. Það gengur semsagt ekki
lengur að mala í símann við
maka eða vini meðan viðskipta-
vinurinn bíður eftir afgreiðslu,
eða að láta hann skoppa á eftir
sér um alla búð þegar hann
ætlar einungis að spyrja um
verð á vöru.
En það er alltaf sama sagan
með íslendinga, ef einhver
byrjar á einhverju þurfa allir
að apa það eftir, hversu vit-
laust sem það er. Fyrir örfáum
árum hefur einhver verslunar-
eigandi komist að því, líklega
eftir innkaupaferðir til útlanda
að afgreiðslufólk byði aðstoð
sína, samanber „Can I help
you“, séð að þetta var aðferðin
og farið að nota hana hér
heima. I fyrstu var það ósköp
notalegt að fá athygli af-
greiðslufólks svona án þess að
þurfa að væla utan í því, en svo
fór þetta að verða nokkuð
þreytandi. Um leið og stigið
var inn í verslun, maður var
varla kominn yfu- þröskuldinn
og farinn að venjast lyktinni í
búðinni, flaug afgreiðslustúlka í
fang manns og sagði: Get ég
aðstoðað?
Og síðan hefur þessi setning
klingt í eyrum manns.
Nú er mjög auðvelt að segja
að maður ætli bara aðeins að fá
að skoða, en þegar það svar
hefur verið gefið afsakandi
þrisvar á fimm mínútum fer
áhuginn á vörunni á dvína.
Þessa yfirþyrmandi þjónustu
má einkum finna í sérverslun-
um, menn fá til dæmis ekki
lengur að skoða fatnað, snyrti-
vörur eða gjafavörur í róð og
næði og gera svo upp hug sinn,
heldur verða að vera með allt á
hreinu áður en inn í verslunina
er stigið og svara svo þessari
aðstoðarspurningu skýrt og
skorinort, helst á þröskuldin-
um: Já, ég ætla að fá varalit
númer sjötíu og sex. Fá svo
sinn varalit, borga og koma sér
út.
Bókaverslanir eru þó und-
antekning. Þar er beinlínis
ætlast til að menn taki sér
drjúgan tíma í að skoða og
handfjatla vöruna áður en hún
er keypt.
Ur því að Islendingar vilja
sækja allt til útlanda ættu þeir
að athuga betur hvernig erlent
afgreiðslufólk með aldalanga
hefð í kaupmennsku ber sig að.
Viðskiptavinurinn kemur inn
og býður góðan dag, af-
greiðslufólk tekur undir kveðj-
una og heldur svo áfram að
sýsla við sitt, viðskiptavinurinn
skoðar og baukar, og svo
einmitt þegar hann hefur skoð-
að nægju sína og fer að skima í
kringum sig, kemur afgreiðslu-
fólkið og býður aðstoð sína. A
hárréttu augnabliki.
Annars kunnu þeir þetta
gömlu, íslensku kaupmennirn-
ir. Maður fór kannski út í búð
með aleiguna tD að skoða
sippubönd og sá að það var
gríðarlega mikið að gera hjá
þessum körlum. Þeir voru á
þönum um búðina, kjaftandi við
kúnnana í leiðinni, leyfðu þeim
þó að skoða og spekúlera en
áttu það til að koma með at-
hugasemdir eins og: Flott
sippuband, akkúrat fyrir þig.
Meira var það ekki. En það
dugði til að menn gátu farið í
rólegheitum yfir fjárhaginn og
tekið svo mikilvægar ákvarðan-
ir um kaup.
Þetta var gamli íslenski takt-
urinn. Hann er helst að finna í
fískbúðum núna. Og í bókabúð-
um.
Það er bagalegt fyrir íslend-
inga að vera ekki aldir upp í
fínum borgarasamfélögum þar
sem menn hafa aldalanga
reynslu í mannlegum samskipt-
um, einkum núna þegar þessi
mikli kraftur er í verslun og
viðskiptum. Vonandi fínna þeir
þó taktinn með tímanum, en
það er ástæðulaust að gleypa
mann þótt mikið gangi á.
EVRÓPSK
UMHVERFISMÁL
í BRENNIDEPLI
NÚ UM Jónsmessuleytið voru
haldin mikil málþing um umhverf-
ismál í Arósum í Danmörku. Hæst
bar þar fjórðu Evrópsku umhverf-
isráðstefnuna, raunar einnig með
þátttöku Bandaríkja Norður-Am-
eríku og Kanada. Aður en hún
hófst héldu Globe þingmannasam-
tökin tveggja daga fjölsóttan fund
á sama stað og einnig komu græn
áhugasamtök um umhverfismál
saman og settu talsverðan svip á
umræðuna þessa daga. Guðmund-
ur Bjamason umhverfisráðhema
sat ráðhemafundinn ásamt Magn-
úsi Jóhannessyni ráðuneytis-
stjóra, en jafnframt vorum við
þrír alþingismenn í íslensku sendi-
nefndinni, auk mín þeir Ami
Mathiesen og Kristján Pálsson.
Hér verður drepið á nokkur
þeima mála sem rædd voru á
þessum fundum.
Krafa um sjálfbæra þróun
Þingmannasamtök undir nafn-
inu Evrópunet Globe eru opin öll-
um fulltrúum á þjóðþingum álf-
unnar sem vilja láta sig umhverf-
ismál sérstaklega varða. Þessi
samtök eru jafnt og þétt að eflast,
en í þeim taka þingmenn þátt sem
einstaklingar óháð flokkum. Full-
trúar úr umhverfísnefnd Alþingis
hafa verið með í Globe samtökun-
um um árabil og tekið þar virkan
þátt í starfi. Þess utan starfa GIo-
be-þingmenn í sérstakri deild inn-
an Evrópusambandsins og í Globe
Intemational á víðari vettvangi.
Samtökin eru enn í mótun skipu-
lagslega.
Eitt af umræðuefnunum á fjöl-
sóttum Globe-fundi í Árósum var
staða umhverfismála og Dagskrá
21 sex árum eftir Ríó-ráðstefnuna.
Enginn annar en Maurice Strong,
nú framkvæmdastjóri samtakanna
Earth Council með aðsetur í
Costa Rica, sá sami og leiddi und-
irbúning Stokkhólmsráðstefnunn-
ar 1972 og Ríóráðstefnunnar 1992
fyrir hönd Sameinuðu þjóðanna,
var framsögumaður hjá Globe í
Arósum. Eg þori að fullyrða að
enginn núlifandi hefur viðlíka yfir-
sýn og þekkingu á umhverfismál-
um í veröldinni og Strong. Hann
dró fram bæði dökkar og bjartar
hliðar á þróun mála eftir Ríó. Af
því jákvæða bæri hátt aukna um-
hverfisvitund almennings víða um
lönd, staðbundna og svæðis-
bundna virkni og starf frjálsra
umhverfissamtaka. Af neikvæðum
þáttum væri af nógu að taka,
skortur á pólitískum vilja, um-
hverfismálin séu í varnarstöðu
gagnvart ríkjandi efnahagsstefnu,
fjáraustur er í ósjálfbærar fjár-
festingar, m.a. á sviði orkumála,
flutninga og landbúnaðar, röng
skilaboð ganga til almennings og
mikil nauðsyn sé að hefja til vegs
siðræn gildi. Baráttuna gegn lofts-
lagsbreytingum af mannavöldum
sagði Strong vera einskonar sam-
nefnara fyrir umhverfisbai'áttu
samtímans. Derek Osborne sem
var í forsæti af hálfu Breta í að-
draganda aukaþings Sameinuðu
þjóðanna í fyrra (UNGASS) lagði
áherslu á að alþjóðasamfélagið
yrði að halda betur en hingað til á
kröfunni um sjálfbæra þróun. Nú
þegar ætti að hefja undirbúning á
vegum Sameinuðu þjóðanna að al-
þjóðaráðstefnu árið 2002, tíu árum
eftir Ríó, og ganga frá dagskrá
hennar á allsherjar-
þingi SÞ aldamótaár-
ið.
Ástand umhverfis-
mála í Evrópu
A fundi ráðherr-
anna í Arósum var
lögð fram ný skýrsla
Umhverfisstofnunar
Evrópu (EEA) um
ástand umhverfismála
í álfunni. Umhverfis-
stofnunin er staðsett í
Kaupmannahöfn og
standa að henni 18
ríki Vestur-Evrópu að
íslandi meðtöldu og
samvinna er við 13
ríki Mið- og Austur-Evrópu. I
skýrslunni er metin staða stefnu-
mótunar í einstökum þáttum um-
hverfismála og raunverulegt
ástand umhverfisins samkvæmt
bestu fáanlegum upplýsingum.
Forstjóri stofnunarinnar, Jimenez
Beltran, benti á að árangur hefði
náðst á ýmsum sviðum, einkum í
Evrópska umhverfis-
s
ráðstefnan í Arósum
var viðburður sem
verðskuldar athygli alls
almennings. Hjörleifur
Guttormsson drepur
hér á nokkur þeirra
mála sem rædd voru á
þessum fundum.
minni mengun lofts og ferskvatns
að magni til af efnum eins og
brennisteinsdíoxíði, blýi og fosfór.
Augljóslega væri árangur bestur á
sviðum þar sem bindandi alþjóða-
sáttmálar væru til staðar. Þrátt
fyrir þetta væri ástand umhverfis
og náttúru enn ekki í skárra horfi
en áður, meðal annars vegna þess
að langur tími líði oft uns jafnvægi
næst og tók hann ósonlagið sem
dæmi. Af sviðum þar sem hallaði
undan fæti nefndi Beltran m.a.
eyðingu jarðvegs, mengun
ferskvatns og útbreiðslu skað-
legra efna.
Samkvæmt skýrslunni eru
fimm svið talin þarfnast sérstakr-
ar athygli stjórnvalda vegna víð-
tækra áhrifa og þýðingar þeirra
fyrir sjálfbæra þróun. Um er að
ræða 1) loftslagsbreytingar og
minni losun gróðurhúsaloftteg-
unda, 2) minnkun sorps og sam-
spil úrgangs og efnahagsþróunar,
3) efnasambönd végna mikillar út-
breiðslu og óvissu um áhrif og þol-
mörk, 4) verndun náttúru, nátt-
úrulegrar fjölbreytni og jarðvegs,
þar eð erfitt og stundum ógerlegt
væri að bæta fyrir spjöll, 5) loft-
gæði, því að lágmarkskrafa sé að
loft sem menn anda að sér sé
hreint.
Island er m.a. nefnt í skýrslunni
vegna viðvarandi mikillar jarð-
vegseyðingar, þar sé gnótt af góðu
vatni og ástand fískistofna fari
batnandi, sumpart vegna veiðitak-
markana sem séu að skila árangri.
Starf á vegum Umhverfisstofnun-
arinnar sýnist mér jákvætt og
geta orðið stjórnvöldum til leið-
beiningar á mörgum sviðum um-
hverfismála.
Upplýsingaskylda og
frjáls félagasamtök
Fremst í röð at-
burða á umhverfisráð-
stefnunni í Arósum er
undirritun nýs Evr-
ópusáttmála um upp-
lýsingaskyldu stjórn-
valda og aðild al-
mennings og frjálsra
félagasamtaka að
stefnumörkun í um-
hverfismálum. Unnið
hefur verið að sátt-
málanum í nokkur ár
og tekist á um marga
þætti. Samtök áhuga-
fólks gagnrýndu á
ráðstefnunni mörg ófullnægjandi
ákvæði og undanþágur frá upplýs-
ingaskyldu í sáttmálanum. Nokkr-
ir ráðherrar tóku undir þá gagn-
rýni sem og þingmenn í Globe.
Sáttmálinn setur hins vegar lág-
marksreglur og einstök ríki geta
því gengið lengra. Þýskaland sem
tók þátt í gerð sáttmálans neitaði í
lokin að undhrita hann og er und-
ir mikilli gagnrýni fyrir vikið.
Bandaríkin stóðu utan við gerð
sáttmálans af ástæðum sem ekki
eru mér ljósar. ísland sem undir-
ritaði sáttmálann á ráðstefnunni
hefur eins og flern ríki mikið verk
að vinna fyrir staðfestingu hans.
Táknræn fyrir þá áherslu sem
sáttmálinn leggur á þátttöku
frjálsra félagasamtaka og aðild al-
mennings að mótun og fram-
kvæmd umhverfísstefnu var þátt-
taka margra grænna umhverfis-
samtaka í hálfsdagsfundi á ráð-
stefnunni, þar sem Arósasáttmál-
inn var til umræðu. Fyrir íslenska
ráðhen-a sem að undanförnu hafa
ítrekað rekið hornin í umhverfis-
verndarsamtök á alþjóðavetfyangi
ætti þessi sáttmáli og andi Arósa-
ráðstefnunnar að vera sérstakt
umhugsunarefni.
Efnasambönd ógna
lífi og heilsu.
í Árósum lágu fyrir til undirrit-
unar tvær merkar bókanir við
Genfarsáttmálann um loftmengun
sem berst um langan veg milli
landa. Þarna er um að ræða bókun
um þrávirk lífræn efni (POPs) og
um þungmálma. Þess utan voru
kynnt drög að samningi um blý-
laust bensín, en víða er blýbensín
fremur regla en undantekning,
svo sem í austanverðri álfunni.
Bókunin um þrávirk lífræn efni
tekur aðeins til svæðis aðildar-
ríkja sáttmálans, en nú er að hefj-
ast samningaferli með fundum í
Montreal í Kanada um heimssátt-
mála á þessu sviði. Hefur ísland
meðal annars verið í fararbroddi
ríkja sem gert hafa kröfu um slík-
an sáttmála, sem skýrist m.a. af
skaðsemi þrávirkra efna fyrir líf-
ríki norðurslóða.
Bókunin um þungmálma varðar
einkum kadmíum, blý og kvikasilf-
ur sem öll skapa viðvarandi hættu
fyrir lífríki og heilsu manna. Guð-
mundur Bjarnason undirritaði
báðar þessar bókanir fyrh' íslands
hönd á fundinum, en ísland stend-
ur enn utan við framkvæmd ým-
issa bókana samningsins, m.a. um
brennisteinssambönd.
Stöðugt bætist í safn hættu-
legra efna fyrir heilsu manna og
annarra lífvera. Á Globe-fundi
þingmanna voru nú til umræðu
Hjörleifur
Guttormsson