Morgunblaðið - 16.09.1998, Page 32

MORGUNBLAÐIÐ
''32 MIÐVIKUDAGUR 16. SEPTEMBER 1998
Af barna-
myndum
„Kannski allir kafi talið sér trú urn að
þrátt fyrir margþvœldan söguþráðinn,
líflausar persónur og innihaldslaus sam-
töl væri um listsköpun að ræða. “
Eg hef stundum velt
því fyrir mér, eftir
að hafa horft á lé-
lega bíómynd, hvað
það hafi verið sem
rak leikstjórann, framleiðandann
og alla hina til að gera þessa
mynd. Hvers vegna henti leik-
stjórinn ekki handritinu í haus-
inn á höfundinum og sagðist ekki
leggja sig niður við að gera
svona vitleysu? Hvers vegna út-
skýrði framleiðandinn ekki fyrir
leikstjóranum og handritshöf-
undinum að enginn með fullu viti
og sæmilegri sjálfsvirðingu
myndi láta sér detta í hug að
leggja fé í þetta? Hvers vegna
hlógu leikararnir ekki upp í opið
geðið á þeim öllum og sögðu ein-
faldlega: „Gleymdu þessu“?
Einfaldasta
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
svarið er auð-
vitað að allir
hafi haldið að
myndin yrði
betri en hún
svo á endanum varð, að allir hafí
talið sér trú um að þrátt fyrir
margþvældan söguþráðinn, líf-
lausar persónur og innihaldslaus
samtöl væri um listsköpun að
ræða, einhvers konar upphafna
lágkúru. „Af því að það erum við,
skilurðu.“
I þessu felst sú ætlan að allir
aðstandendur hafi haft einhvern
listrænan metnað, hafi jafnvel þá
hugmynd um sjálfa sig að þeir
séu listamenn og þess vegna
verði allt sem þeir snerta á að
list. Pegar svo meðvitaðir lista-
menn ákveða að stíga niður af
stalli sínum og framleiða mynd
sem stenst mál við lægsta sam-
nefnarann er jafnvel hægt að
taka svo stórt upp í sig að tala
um útsölu á samvisku, lista-
mennirnir hafi selt listamannssál
sína, en réttlætt það með því að
þeim sé mikilvægt að ná til fjöld-
ans, skemmta sér einu sinni,
gera „litla“ mynd (eftir þá
stóru), ná tökum á einhverjum
óskilgreindum stíl, eða bara
„mig hefur alltaf langað til að
gera svona mynd og aðstæðurn-
ar voru réttar núna“. Hér er
reyndar gert ráð fyrir því að list-
rænn metnaður sé fyrir hendi og
honum sé ekki fullnægt með
slíkri framleiðslu. Þetta hafi ver-
ið hliðarspor frá þeirri listrænu
stefnu sem listamaðurinn fylgir
að öðru jöfnu.
Auðvitað þarf listrænum metn-
aði alls ekki að vera til að dreifa.
Megnið af því rusli sem framleitt
er fyrir kvikmyndahús og mynd-
bönd er unnið án allra listrænna
tilburða. Mjög ákveðnar forsend-
ur eru lagðar til grundvallar,
klám-, ofbeldis- og hryllings-
myndir þjóna t.d. þeim tilgangi
einum að svala ákveðnum fysnum
áhorfenda og drifkrafturinn á
bakvið framleiðsluna er einfald-
lega sá að græða á henni. Það
sjónarmið er reyndar mjög á
undanhaldi í markaðsþjóðfélagi
nútímans að eitthvað sé rangt við
að græða á hstsköpun. Bilið á
milli hins seljanlega og óseljan-
lega í hstum er nánast að hverfa.
List sem ekki selst telst varla
lengur list. Hámenning og lág-
menning hafa gengið í eina sæng
og afkvæmið hefur þegar litið
dagsins ljós. Sölumenning. Öllu
er hrært saman, stefnum,
straumum, tímabilum og hug-
myndum. Þeir sem eitt sinn
héldu hugsjónum á lofti og töldu
listina tæki til að koma hugsjón-
um sínum á framfæri hafa séð
sitt óvænna og þagnað eða gengið
í björgin og taka nú hressilega
undir með sölumannakórnum.
Harður veruleikinn, kaldur nú-
tíminn, hefur ekki þolinmæði eða
umburðarlyndi til að hampa hug-
sjónum eða gæla við tilfinningar.
Til að lýsa nútímanum þarf sterk
meðul; hraða frásögn, grín og
spennu, flotta skrokka. Sá sem
beitir slíkri tækni þarf að búa yfir
yfirborðskenndri hugsun, hafa
barnalegar hugmyndir um veru-
leikann og sjá tilgang í því að
gera aftur það sem ótal sinnum
hefur verið gert áður. Fyrir sam-
félag sem í tíma og ótíma hrósar
sér af menningarstarfsemi og tel-
ur sér trú um að umheimurinn
bíði með öndina í hálsinum eftir
næsta framlagi þess til heims-
menningarinnar er það dæmigert
að þegar eitthvað er lagt af mörk-
um til heimslágkúrunnar þá skuli
ætlast til þess að afraksturinn sé
skoðaður öðrum augum, á honum
fundnir listrænir fletir; „af því að
það erum við, skilurðu".
Um síðustu jól var frumsýnd
íslensk kvikmynd sem lét svo lít-
ið að gefa sér yfirskriftina
barnamynd. Engu að síður var
hugsunin að baki myndinni eink-
ar þroskuð, viðfangsefnið tekið
beint úr íslenskum nútíma; börn
sem alast upp hjá öðru foreldri
sínu og ábyrgð beggja foreldra
gagnvart börnum sínum hvernig
sem veltist. Jafnframt má telja
nokkurt afrek að koma þessu
efni í skemmtilegan búning, sýna
persónunum - börnunum og for-
eldrunum - jafna virðingu og
veita áhorfendum jákvæðan flöt
til umræðna um efnið eftir á.
Barnamyndin Stikkfrí gerir
ekki uppskrúfað tilkall til að
fjalla um íslenskan veruleika.
Hún er sprottin úr honum og
veitir ákveðið sjónarhorn á
lífsmáta sem margir, bæði börn
og fullorðnir, þekkja. Þegar
þannig er að verki staðið skipta
stíll og efnistök ekki meginmáli,
slíkt kemur af sjálfu sér á þann
hátt sem sögumanninum (leik-
stjóranum og handritshöfundin-
um) er eðlilegast. Á hinn bóginn
ef innantóm atburðarás er
klædd í veruleikabúning reynir
verulega á stíl og efnistök. Þá
skipta umbúðirnar öllu máli því
innihaldið er einskis virði.
Þannig er t.d. hægt að sýna blá-
kaldan íslenskan veruleikann
með því einfaldlega að skipta út
amerískum kleinuhring fyrir
pylsu með öllu en undirstrika
jafnframt alþjóðleg tengsl með
því að nota dollara í staðinn fyr-
ir krónur. Með þessar hug-
myndir í farteskinu er hægt að
stilla upp myndavélum og keyra
fram og aftur um Reykjanesið
og Kringlumýrarbrautina,
stinga sér til sunds í Laugar-
dalslauginni, sviðsetja tilfinn-
ingalegt uppgjör við Perluna og
bjóða í kjölfarið upp á samsetn-
ing sem gæti sem best heitið:
Sundkappinn, líkamsræktargell-
an, krimminn, hraunarinn, alka-
barnið og meindýraeyðirinn.
Öllu nöturlegri verður veruleik-
inn tæpast.
AÐSENDAR GREINAR
Stefna í um-
hverfismálum
AÐ MÖRGU leyti er
það táknrænt að fyrsti
opni stjórnmálafund-
urinn sem Stefna - fé-
lag vinstri manna boð-
ar til skuli hafa fjallað
um umhverfismál.
Fundurinn sem fram
fór í síðustu viku við
húsfylli undir fundai--
stjórn Kristínar Ein-
arsdóttur, fyrrverandi
alþingismanns, var
fyrsti fundur í röð
þriggja sem Stefna
boðar til á sjö dögum
um þrjá grundvallar-
þætti stjómmálanna:
umhverfismál, jafn-
rétti í þjóðfélaginu og utanríkis-
mál.Til þess að halda erindi á þess-
um fundum hefur verið leitað til
fólks sem býr yfir sérþekkingu og
hugmyndaauðgi til að varpa at-
hyglisverðu ljósi á þessa mála-
flokka.
Varnaðarorð og
bjartsýnir tónar
I fróðlegu erindi sem Hjörleifur
Guttormsson alþingismaður flutti
var gerð grein fyrir samþykktum
alþjóðasamfélagsins í umhverfis-
málum og athygli vakin á stöðu Is-
lands í því samhengi. Samkvæmt
samanburðartölum kemur fram að
framlag Islands til þróunaraðstoðar
er með því lægsta sem í heiminum
gerist hjá vel stæðum ríkjum, þ.e.
aðeins um 0,1% af þjóðarfram-
leiðslu samanborið við 1,0% í Dan-
mörku og 0,8 - 0,9% í Noregi og
Svíþjóð. Á margfrægri Ríó-ráð-
stefnu um umhverfi og þróun var
lögð áhersla á að stefnt yrði að því
að jafna aðstöðumun fátækra ríkja
og auðugra méð því að efla þróun-
araðstoð. Rökin fyrir þessu voru
m.a. á þá lund að brýnt sé að allar
þjóðir verði bjargálna og tryggi
þegnum sínum lágmarks menntun
og heilsugæslu til að koma á sjálf-
bæm þróun með nauðsynlegu tilliti
til umhverfisverndar. Og hvað los-
un gróðurhúsalofttegunda snertir
eru Islendingar rétt í meðallagi
Vestur-Evrópuþjóða. Mörgum brá í
brún við þessar upplýsingar því í
huga okkar flestra er Island hreint
land í samanburði við iðnaðarþjóðir
meginlands Evrópu. Hljóta þessar
tölur og samanburður að vekja okk-
ur til umhugsunar um hvert stefnir
og að þjóðin á að
standa að því átaki
sem samþykkt var í
Kyoto í fyrra. Þá sýndi
Hjörleifur Guttorms-
son fram á hve veikt
stjórnkerf umhverfis-
mála er hér á landi,
rannsóknh’ ónógar,
skipulagsmál vanþró-
uð og löggjöf á ýmsum
sviðum úrelt.
Á fundinum kunnu
menn vel að meta
þann bjartsýna tón
sem kom fram í máli
Hjörleifs þegar hann
staðhæfði að þrátt fyr-
ir þetta væri hann
sannfærður um að ef rétt væri að
málum staðið á komandi árum gæti
Island orðið til fyrirmyndar í um-
hverfismálum. Það krefðist hins
vegar vökuls almenningsálits og
róttækra breytinga á ýmsum svið-
um sem hann rakti lið fyrir lið. Auk
Stefna, félag vinstri
manna, leggur áherslu
á mikilvægi umhverfis-
mála, seglr Ögmundur
Jdnasson, og nauðsyn
þess að samþætta nátt-
úruvernd allri pólitískri
stefnumörkun.
breytinga í stjórnkerfnu, væri
brýnt að fræðslukerfð sinnti kalli
og mikilvægt væri að styrkja al-
mannasamtök sem sinntu umhverf-
isvernd. Kallaði Hjörleifur Gutt-
ormsson eftir pólitískum stuðningi
við skýra vistvæna stefnu.
Að rækta garðinn sinn
María Hildur Maack líffræðing-
ur sem sæti á í Náttúruverndarráði
hefur sett fram ýmsar athyglis-
verðar hugmyndir um hverju ein-
staklingar og samfélagið allt getur
fengið áorkað ef vilji er fyrir hendi.
Nálgun hennar á umræddum fundi
var í anda Voltaire um að hverjum
manni beri að rækta garðinn sinn.
Nauðsyn væri á breyttu hugarfari
þar sem vistvæn hugsun réði för.
Með því móti mætti lifa innihalds-
ríkara lífi í sátt við náttúruna.
íhaldssemi og skortur á hug-
myndaflugi stæði okkur hins vegar
íýrir þrifum, og eygðum við iðulega
fyrir bragðið ekki þá möguleika
sem nánasta umhverfi okkar byði
upp á eða hver skyldi hafa hugleitt
að í íslenska arfanum sem við
flokkum flest sem illgresi er að
finna ámóta magn af c-vítamíni og í
innfluttum sítrónum?
Guðmundur Páll Ólafsson, líf-
fræðingur og rithöfundur, sýndi
enn á þessum fundi hver þungavigt-
armaður hann er. Að vísu kom það
lesendum hinna stórmerku bóka
hans, Perlur í Náttúm Islands,
Ströndinni og Fuglar í Náttúra Is-
lands, ekki á óvart. Guðmundur Páll
flutti fundinum magnaða hugvekju
með náttúralífsmyndum. Guðmund-
ur Páll kvað einu gilda hvai’ menn
skilgi-eindu sig í stjómmálum, til
hægri eða vinstri, ef umhverfð væri
ekki í heiðri haft. Að sínum dómi
ætti það að vera undirstöðuþáttur
stjórnmálanna. Guðmundur Páll
hefur í blaðaviðtölum að undan-
fórnu skorið upp herör gegn því
sem hann í viðtali við Dag nýlega
skíi’skotaði til sem „peningahyggju"
í umhverfsmálum: „Kjarninn er
sá“, sagði Guðmundur Páll, „að það
má ekki eyðileggja náttúruperlur
og náttúragersemai- fyrir einhvem
hugsanlegan stundargróða.“
Virðing fyrir umhverfinu
ailtaf til grundvallar
Þetta eru orð að sönnu. Og það
er vissulega staðreynd að ekki er
mikill tími til stefnu því æðubunu-
gangur stóriðjumanna er mikill.
Undir varnaðai-orð Guðmundar
Páls Ólafssonar skal því tekið. Lífs-
nauðsynlegt er að orkugeirinn með
iðnaðarráðherrann í farabroddi og
stjórnvöld almennt fái pólitískt að-
hald sem einhvers er megnugt. Og
ekki nóg með það, þörf er á því að
móta lífvænlega langtímastefnu í
umhverfsmálum. Hér er komin
skýringin á því að fyrsti opni fund-
ur Stefnu - félags vinstri manna
fjallar um þennan málaflokk. Með
því viljum við leggja áherslu á mik-
ilvægi umhverfsmála fyi’ir land og
þjóð og nauðsyn þess að samþætta
náttúruvernd allri pólitískri stefnu-
mörkun.
Höfundur er alþingismaður og
á sæti í stjórn Stefnu, félags
vinstri manna.
Ögmundur
Jónasson
Eg hélt, að alþingis-
menn vissu, að þeir,
NÚ ER frú Guðrún
Helgadóttir, rithöf-
undur, búin að segja
sig úr Alþýðubanda-
laginu. Ekki kemur
mér það við. Hins veg-
ar er það með ólíkind-
um, að alþingiskonan
Bryndís Hlöðversdótt-
ir skuli krefjast þess
af frú Guðrúnu, að hún
segi af sér þeim trún-
aðarstörfum, sem Al-
þingi hefur kosið hana
til að tillögu þing-
flokks Alþýðubanda-
lagsins.
Eg hélt, að alþingis-
menn vissu, að þeir,
sem kosnir eru af Alþingi til trún-
aðarstarfa, eru þar ekki sendlar
þingflokkanna, heldur eiga þeir að
starfa þar skv. samvizku sinni.
Það hefur hins vegar
vakið athygli mína, að
nefnd alþingiskona
bregst ævinlega eins
við, ef gamlir flokks-
félagar hennar segja
sig úr Alþýðubanda-
laginu. Hún vill beita
þá fjárhagsþvingun-
um, - hún heimtar að
Hjörleifur borgi
skuldir þingflokksins
og jafnvel flokksins
alls, og sama gildir
um Steingrím. Eg
veit ekki, hvernig hún
ætlar að sekta Ög-
mund, sem ekki er í
Alþýðubandalaginu.
En núna á að reka frú Guðrúnu
úr nefndum og ráðum.
Mér vitanlega á frú Guðrún sæti
í tryggingaráði, en hún var í mörg
sem kosnir eru af
Alþingi til trúnaðar-
starfa, segir Haraldur
Blönclal, eru þar ekki
sendlar þingflokkanna,
heldur eiga þeir
að starfa þar skv.
samvizku sinni.
ár upplýsingafulltrúi Trygginga-
stofnunar ríkisins, og þekkir mjög
vel til tryggingarmála. Þá á hún
sæti í útvarpsráði, ef ég man rétt,
og þar er hún öllum hnútum kunn-
ug. Guðrán er fyrram forseti sam-
einaðs Alþingis og einn bezti
barnabókahöfundur landsins og
nýtur virðingar og vinsælda.
Þá þekkir Bi-yndís Hlöðversdótt-
ir illa skaplyndi frá Guðránar, ef
hún heldur, að hægt sé að ógna
henni með berafsverbot.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Guðrún Helga-
dottir ofsótt
Haraldur
Blöndal