Morgunblaðið - 20.09.1998, Síða 18

18 SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Arabíska
er feimið
tungumál
Sargon Boulus
Sargon Boulus er Iraki sem býr yfír
þeirri óvenjulegu reynslu að vera arab-
ískt ljóðskáld sem hefur jafnframt verið
þátttakandi í bandarísku ljóðlistalífí frá
því á sjöunda áratugnum. Hann er eitt af
áhrifamestu núlifandi ljóðskáldum í hin-
um arabíska heimi. Um þessar mundir
dvelur hann í listamannabænum Schöpp-
ingen í Þýskalandi þar sem Einar Örn
Gunnarson hitti hann að máli.
RIÐ 1961 birti hann fyrst
ljóð og smásögur í Beirút.
Síðar fór hann til Banda-
ríkjanna og hvarf inn í banda-
rískt þjóðlíf þar til hann birtist
aftur í Arabíu um miðjan síðasta
áratug með útgáfu ljóðasafns sem
nefnist „Arrival in Where -
City“. Hann er nú á sextugsaldri,
hefur þýtt yfir á arabísku mörg
af helstu ritverkum hins vest-
ræna heims allt frá Shakespeare
að Allen Ginsberg. Sargon
Boulus hefur búið víðsvegar, til
að mynda í San Franeieo, París,
London og Köln.
„Þó að ég hafi ferðast víða og
dvalið á ólíkum stöðum þá er það
bernska mín sem mótað hefur
skáldskap minn öllu öðru frem-
ur,“ segir Sargon Boulus. „Ég
held að þetta eigi við um alla þá
sem skrifa og komnir eru fram
yfír miðjan aldur. Þegar ég yrki
þá hvarflar hugurinn aftur til
uppruna míns, til þeirra hughrifa
sem búa í bernskuveröld minni
þannig að ég sé viðfangsefnið í
nýju ljósi.
Ég fæddist í smábænum AJ-
Habbaniya sem stóð við uppistöðu-
lón. Af þeim sökum setur vatn svip
sinn á táknrænar myndir í Ijóðum
mínum. í bænum var fræg bresk
herstöð og faðir minn vann þar.
Ein af mínum fyrstu, Jjúfu minn-
ingum er þegar hann fór með mig
inn á herstöðvarsvæðið þar sem ég
sá þann ólíka heim sem Bretarnir
bjuggu í. Þetta vakti sterk hughrif
hjá mér og ég var heillaður af Bret-
unum en þá gerði ég mér heldur
ekki grein fyrir hvað bjó að baki
veru þeirra. Þeir höfðu í raun her-
tetóð landið.
Á unglingsárum flutti fjöl-
skylda mín til Kirkuk sem er ber-
angursleg borg í norðurhluta
landsins. Engin vötn eða uppi-
stöðulón var þar að fínna en áin
Al-Qa’em rennur þar af miklu afli
þrjá mánuði ársins. Þess á milli
var farvegur hennar skraufþurr.
Síðasta ljóðabók mín, „Witnesses
on the Shore“, dregur nafn sitt af
ljóði sem ég samdi um á. Farveg-
ur hennar er þurr um óratíma en
skyndilega flæðir hún yfir bakka
sína og drekkir þá íbúum þorps
sem stendur við hana.
Fólkið í Kirkuk var ólíkt því
sem ég átti að venjast, það átti
djúpar rætur á þessu landsvæði,
hafði lifað þar mann fram af
manni. Eftir því sem árin líða sé
ég æ betur hversu þessir flutning-
ar á milli ólíkra menningarsvæða
hafa haft áhrif á mig. Ég byrjaði
að skrifa þegar ég var tólf ára
gamall og birti mitt fyrsta ljóð
tveimur árum síðar. Á mínum
yngri árum skrifaði ég gjarnan
fimm til sex ljóð á dag en þau voru
hvort tveggja í senn í styttra lagi
og hrá. Ég hef aldrei getað lagt frá
mér pennann frá því ég var dreng-
ur því þegar töfrar orðanna hafa
einu sinni náð tökum á einhverri
sál þá er ómögulegt að lifa án
þeirra.
Foreldrar mínir höfðu hvorugt
verið í skóla og áttu því eriftt með
að stólja þá áráttu mína að sitja
inni og skrifa á meðan jafnaldrar
mínir léku sér. Mamma hvatti mig
sífellt til að taka þátt í leikjum
annarra og njóta æskunnar. Hún
varaði mig við að sitja lengi við
skriftir og lestur því að ég væri á
góðri leið með að eyðileggja í mér
augun. Af menningarlegum, trúar-
legum og pólitískum ástæðum var
lítið svigrúm til að skrifa í heima-
landi mínu. Árið 1961 fékk ég birt
sextán ljóð í framsæknu tímariti
sem gefið var út í Beirút. Þetta
var að sjálfsögðu mitól hvatning
íyrir mig og varð þess valdandi að
ég flutti þangað síðar. Áhugi minn
á enskri tungu vaknaði á unglings-
árunum. Ég lagði mig í líma við að
nálgast enskar bækur sem ég las
af áfergju.
Ferð mín til Beirút var erfið því
ég var bæði auralaus og án vega-
bréfs. Ég fór landleiðina sem tók
tvo mánuði en hún er eftirminni-
legt ævintýri.
Ég dvaldi þar í tvö ár og vann
við blaðamennsku. Þá var gullöld í
Beirút, frelsisstraumar léku um þá
fögru borg.
Þó að Beirút byggi yfir sínum
kostum þá fannst mér með tíman-
um hún verða heldur lítil fyrir þá
drauma sem ég bar í brjósti. Ég
ákvað því að fara til Ameríku en sú
ferð var ektó átakalaus þar sem
mig skorti meðal annars vegabréf.
Ég lenti í ýmsum hremmingum en
fyrir velvilja bandarísks sendi-
herra komst ég til New York og
þaðan til San Francico.
I San Francico var mitól gerjun
á þeim tíma. Hippar settu svip
sinn á borgina og beat-skáldin
voru í hávegum höfð. Þetta er
borg fordómaleysis. Þar eru höf-
undar móttætólegir fyrir nýjung-
um og ólíkir starfsbræðrum í New
York sem gangast upp í evrópsku
menningarsnobbi.
í San Francico mætast ólítór
menningarstraumar. Þar gætir
áhrifa frá öllum álfum heimsins og
það er ákjósanlegt umhverfi fyrir
skáld. Ég var þar í fjölda ára og
það kom aldrei fyrir að mér leidd-
isteina einustu mínútu.
í Ameríku tók ég að vinna að
þýðingum af ensku yfir á arab-
ísku. Að mínu mati er listin við að
þýða fólgin í að endurskapa text-
ann. Beinar þýðingar eru erfiðar
og oft beinlínis óframkvæmanleg-
ar. Þegar ég þýði þá ímynda ég
mér hvernig hljómur verksins
væri ef hann hefði upphaflega
verið skrifaður á arabísku. Eg
endurskapa verkið og laga það að
hljómfalli arabískrar tungu. Ég
hef þýtt ólíka texta, til dæmis
sonnettu eftir Shakespeare, ljóð
eftir Shelley þar sem ég endur-
skrifaði það á arabískri nútíma
mállýsku.
Það má segja að arabískan sé
feimið tungumál því það sam-
þykkir ekki erótísk orð og er því
erfitt að finna til að mynda hent-
ug orð yfir kynfæri. Ég hef reynt
að vinna frjálslega með tungu-
málið og í stað þess að nefna hluti
berum orðum gef ég þá í skyn
þannig að merkingin kemst til
skila. Slíkt hefur reynst nauðsyn-
legt við þýðingar á verkum höf-
unda á borð bið Allen Ginsberg.
Við þýðingu mína á Howl þurfti
ég að vinna lengi að ljóðinu til að
koma þeim krafti sem í verkinu
bjó til skila. Ég endurskapaði
„beat-tungumálið“ úr ensku yfir
á arabísku en til þess þurfti ég
meðal annars að finna nýja
hrynjandi og framsetningu. Ég
leitaði víða fanga, til dæmis í
Kóraninum. Til að skapa „arab-
ískt beat“ krufði ég arabískuna
til mergjar, snéri upp á málfræð-
ina og skapaði ný orð. Ég fékk
þýðinguna á Howl ekki birta fyrr
en 10 árum eftir að ég lauk við
hana.
Arabískan býr yfir mörgum
stórkostlegum möguleikum á sviði
ljóðagerðar og mér fmnst það vera
forréttindi að fást við að skrifa á
henni.
Að nokkru leyti má segja að
ljóðagerð og þýðingar mínar hafi
verið erfið, ströng og vanþákklát
vinna. Eftir að hafa skrifað í 30 ár
er ekki laust við að ég verði pirr-
aður á því að sjá hvemig hálfgerð-
ir bjánar virðast vera að ná undir-
tökunum í heiminum. Þar á ég við
menn sem eiga milljarða og lifa
munaðarlífi. Öll dagblöð og tímarit
eru undir þeirra stjórn. Á sama
tíma sitja skáldin og vinna hörðum
höndum að framgangi tungumáls-
ins. Að velja sér að vera skáld af
einlægni er einhver heiðarlegasta
köllun sem hægt er að þjóna í líf-
inu.
Á sjöunda áratugnum las ég
fyrst sögu eftir Halldór Laxness
en það var Salka Valka í arabískri
þýðingu. Andrúmsloft sögunnar
vakti hjá mér hugmyndir um ver-
öld sem var ólík öllum öðrum,
langt í norðri; veröld snjós og
sagna. Síðar las ég enska þýðingu
á Sjálfstæðu fóltó og Heimsljósi.
Laxness er stórkostlegt sagna-
skáld og í bókum hans er Island
ímyndunarveröld sem verður
raunveruleg. Frásagnarmáti Lax-
ness er heillandi og fyrir mér inn-
leiddi hann töfraraunsæið löngu á
undan suður-amerískum höfund-
um. Hann varð þeim jafnframt
fremri. Ég met verk Laxness
meira en Hamsuns og tel hann
vera öllum öðrum norrænum rit-
höfundum fremri.
Mannshvörfin í Öskju
kjarninn í sögulegri skáldsögu
ÁRIÐ 1907 voru þrír Þjóðverjar,
tveir vísindamenn og teiknari,
við rannsóknarstörf í Öskju.
Tveir þeirra reru á báti út á
Öskjuvatn. Eftir það spurðist
ekkert til þeirra og af þeim
fannst hvorki tangur né tetur
þrátt fyrir víðtæka leit björgun-
armanna. Þriðji. maðurinn, sem
var jarðfræðingur, gaf ákveðna
skýringu á atburðinum en gat
ekki sannað að hún væri rétt.
Mannfræðingurinn og rithöfund-
urinn Gerrit Jan Zwier hefur
skrifað sögulega skáldsögu um
þennan atburð sem heitir á
frummálinu De knoop van Ijs-
Iand og var gefin út fyrir tveim
árum í Hollandi. Bókin hefur
verið íslenskuð og heitir nú Ráð-
gátan. Sagan er sögð af leið-
sögumanni sem kemur ásamt
unnustu hins látna jarðfræðings
til Islands til að freista þess að
leysa ráðgátuna um manns-
hvörfin.
Gerrit, sem hér var staddur
með hópi hollenskra ferðalanga,
segir að hann hafi fyrst heyrt
um þennan atburð hjá íslenskum
leiðsögumanni er hann var á
sínu fyrsta ferðalagi um Island
árið 1974. Þá sýndi leiðsögu-
maðurinn honum vörðu sem
unnustan hafði hlaðið til minn-
ingar um mannsefni sitt. „Það
var ekki fyrr en nokkrum árum
síðar að ég heyrði að unnustan
hafði gifst Ieiðsögumanninum en
þá ákvað ég að setja þessa sögu
í skáldlegan búning," segir Ger-
rit.
Gerrit er spurður að því hvort
hann komi með sína eigin lausn á
ráðgátunni um afdrif Þjóðverj-
anna tveggja. „Nei, minn metn-
aður stóð ekki til þess að varpa
nýju ljósi á þessa atburði. Mín
skrif felast fremur í því að setja
þá í rétt umhverfi og gera per-
sónumar trúverðugar. Við gerð
bókarinnar studdist ég við skrif
unnustunnar Ine von Gmbkow
sem skrifaði bók um ferð sína til
íslands sem heitir Reisebilder
aus Island og hefur verið þýdd á
íslensku. Einnig las ég bókina Is-
land eftir leiðsögumanninn Hans
Reich. Til þess að geta lýst vett-
vangi atburðanna kom ég tvisvar
til Islands. Og til þess að geta
sett mig inn í aðstæður á Islandi í
byrjun aldarinnar kynnti ég mér
ferðasögur útlendinga sem fóru
um ísland í byrjun aldarinnar
auk þess sem ég studdist við
þýska ferðaleiðsögubók sem kall-
ast Baedeker. Það skemmtilega
við efnisöflunina var að ég hitti
nokkra afkomendur þeirra
bænda sem vora í björgunarleið-
angri sem fór til Öskju til að
freista þess að finna mennina
tvo. Þetta færði mig nær atburð-
unum.“
Ráðgátan er fyrsta skáldsaga
Gerrit en hann hefur skrifað
ferðabækur auk þess sem hann
skrifar um ferðalög í dagblöð í
heimalandi sínu. Fyrir tæpum
tíu árum kom út eftir hann bók
um ísland sem hann nefndi Land
van grote eenzaamheid eða eins
og titillinn gæti útlagst á ís-
lensku, Land hins mikla ein-
manaleika. Bókin er ferðasaga
hans sjálfs en Gerrit hefur
margoft komið til íslands og þá
meðal annars með hollenska
ferðamenn. Gerrit segist hafa
sérhæft sig í skrifum um lönd á
norðlægum slóðum. Nýlega kom
út eftir hann önnur ferðabók
sem heitir Het Nordelijk Gevoel
sem eru ferðasögur hans frá
Lapplandi, Grænlandi, Norður-
Morgunblaðið/Júlíus
Gerrit Jan Zwier
Kanada, íslandi og fleiri norð-
Iægum löndum.
Að sögn Gerrits hefur
skáldsagan Ráðgátan fengið góð-
ar undirtektir en verið er að
prenta fjórðu útgáfuna. Bókin er
gefin út í kilju af Máli og menn-
ingu en Þorgeir Guðlaugsson
þýddi úr hollensku.