Morgunblaðið - 14.10.1998, Qupperneq 58

MORGUNBLAÐIÐ
58 MIÐVIKUDAGUR 14. OKTÓBER 1998
FÓLK í FRÉTTUM
Forvitnilegar bækur
RITHÖFUNDURINN IRVINE WELSH
Þegar karl-
menn voru
karlmenn
„A STIFF DRINK AND
A CLOSE SHAVE“.
Algjör Óþverri
Um hina týndu list karimennskunn-
ar. Eftir Bob Sloan og Steven
Guarnaccia. 96 bls. Chronicle Books,
San Francisco, árið 1995. Mál og
menning 1.975 krónur.
ÞESSI bók flokkast undir
myndskreyttar fræði- og
skemmtibækur sem kalla mætti
„skoðibækur". Vel gerðar bækur
af þessari gerð eru lesnar aftur
og aftur hvort sem er á klósettinu
eða við morgunverðarborðið.
Þessi ágæta bandaríska bók er
þar í sérflokki. Hún segir frá
þeirri miklu list sem fylgdi því að
vera karlmaður á árunum frá
1930 til 1960 og öllum mögulegum
og ómögulegum fylgifiskum þess.
Lipurlega er sagt frá þessum
miklu gullaldarárum sannrar
karlmennsku. Mikið er af skondn-
um frásögnum og ágætum ábend-
ingum um kvennamálin, heimilis-
barinn og t.d. hvernig kveikja
skuli í sígarettu.
Bókin skiptist í níu kafla sem
fjalla um rakstur, hatta, kokteila,
buxnavasann, reykingar og fleira
í þessum dúr. Kaflinn um karl-
mannlega eldamennsku er sér-
lega skemmtilegur. Annaðhvort
elduðu menn sýrópspönnukökur
eða átta kílóa grillsteikur. Sagt er
frá karlatímaritum, djassmúsík-
inni og spennusögum með ill-
kvendum á bókarkápunni. Ekki
má gleyma kaflanum um beru
stelpurnar sem
skreyttu bindi, penna,
dagatöl og bréfahnífa.
Vissulega er þetta
allt að bandarískri
fyrirmynd og kaflinn
um pókerspil er t.d.
íslenskum lesendum
framandi, ætla ég að
vona.
Bókin er ríkulega
myndskreytt með
ljósmyndum, göml-
um auglýsingum
og skýringar-
myndum. Upp-
setning er til fyr-
irmyndar og
alltaf kemur eitt-
hvað á óvart á
hverri blaðsíðu.
Textinn er lipur
og greinilegt er
að höfundar bókarinnar eru
með húmorinn í lagi. Einnig er
þetta fræðandi og góð heimild um
horfínn heim þar sem menn voru
menn og konur konur.
Vissulega bregður bókin aðeins
daufu ljósi á þennan tíma og að-
eins er minnst á jákvæðu hliðarn-
ar. En er ekki nóg komið af nei-
kvæðu kvabbi um kvennakúgun í
gamla daga? Heiðrum þá tíð er
karlinn kom heim, setti hattinn á
snaga og sagði: „Halló elskan, ég
er kominn“, og steikarilminn
lagði frá eldhúsinu.
Ragnar Kjartansson
„ÉG ER búinn að fá mig
fullsaddan á þessu,“ segir Ir-
vine Welsh í nýlegu viðtali í tU-
efni af útgáfu nýrrar skáldsögu
sem nefnist „Filth“ eða Óþverri.
„Ég held að ég skrifí ekki aðra í
langan, langan tíma. Ég hef
verið að vinna að handriti og
leikritum en er búinn að fá al-
veg nóg af bókum. Eftir að hafa
lokið við eina er ný bók það síð-
asta sem maður vill taka sér
fyrir hendur."
Bandormur í lykilhlutverki
Welsh er líklega þekktastur
fyrir skáldsöguna Trainspott-
ing. Vinsæl bresk kvikmynd var
gerð eftir henni og einnig leik-
rit sem sýnt hefur verið víða um
heim, þar á meðal í Loftkastal-
anum. Óþverri er fímmta bók
Welsh og hefur hún verið lofuð
af sumum gagnrýnendum á
meðan aðrir hafa rifíð hana í
sig.
Sagan fjallar um siðferðilegt
gjaldþrot Bruces Robertsons,
sem er gjörspilltur kvenhatari
haldinn hommafælni, kynþátta-
hatari, klámunnandi, regluleg-
ur viðskiptavinur
vændiskvenna, rætinn rógberi í
vinnunni og heróínfíkill.
Sem væri svo sem ekkert til-
tökumál ef hann væri ekki líka
lögreglumaður, friðargæslu-
maður, eða svo bókartitillinn sé
notaður sem er til höfuðs hon-
um - Óþverri. Og líklega í
fyrsta skipti í bókmenntasög-
unni gegnir bandormur lykil-
hlutverki í skáldsögu. „Band-
ormurinn er samviska hans,“
segir Welsh. „Hann reynir að
bæla hana niður og skilgreinir
hana sem bandorm, eitthvað
sem er ekki hluti af honum
sjálfum."
Tilraun um ógeð
Gagnrýnendur eru ekki á eitt
sáttir, - jafnvel á systurblöðum.
Gagnrýnandi London Times
segir Öþverra vera „skáldsögu
sem er tilraun um ógeð.“ „Það
er eitt að leyfa hæfíleikaríkum
rithöfundi á borð við Welsh að
VITASKULD er húsbóndinn
við grillið í bókinni um Hina
týndu list karlmennskunnar.
sökkva sér ofan í gegndarlaust
smekkleysi. En hinir óseðjandi
aðdáendur hans um allan heim
eiga annað og betra skilið en
margar ótrúverðugar fléttur í
anda Agöthu Christie," skrifar
Scott Bradfield í Times.
Tveimur dögum síðar skrifar
Phil Baker í Sunday Times og
nefnir ekki Agöthu Christie á
EWAN MacGregor í Trainspotting sem gerð var
eftir samnefndri sögu Welsh.
Árið 1981 var Welsh kominn
á kaf í heróínneyslu. „Ég blygð-
ast mín fyrir þennan tíma. Éf ég
á að vera hreinskilinn hef ég
enn ekki gert upp þennan tíma
á margan hátt. Blóðið á mér
verður kalt þegar fólk segir
mér hvað ég hafðist að. En
þannig er eðli skepnunnar,“
segir hann.
Eftir að hann sigraðist á
heróinfíkninni árið 1982 fór
Welsh aftur í skóla og útskrif-
aðist með MBA frá Heriot-Watt-
háskólanum árið 1990. Hann
réð sig í skrifstofuvinnu og fékk
útrás fyrir sköpunarþörfína
með því að skrifa. Árið 1993 var
„Trainspotting" gefín út.
Höllin verði farfuglaheimili
Gefnar hafa verið út fímm
metsölubækur eftir Welsh,
nokkur leikrit, ein stórmynd og
fleiri myndir eru í bígerð. Welsh
getur vel hugsað sér að taka því
rólega á næstunni og hrista ef
til vill aðeins upp í bresku sam-
félagi. Hann langar til að byija
á bresku konungsQöIskyldunni.
„Mér er skítsama um alla í
konungsQölskyldunni,“ segir
hann. „Þeir ættu að losa sig við
alla titla og það sem þeim fylgir
og breyta Buckingham-höll í
farfuglaheimili fyrir heimilis-
lausa.“ Hann brosir og bætir við
eins og hann sé að koma með
tilslökun: „En meðlimir kon-
ungsfjölskyldunnar fengju auð-
vitað að gista þar Iíka.“
Annars hefur Welsh þyngstar
áhyggjur af stöðu knattspyrn-
unnar í Skotlandi. „Það sem
veldur mér mestu uppnámi og
hugarangri er að [knattspymu-
liðið] Hibernian sé í svona
hrikalega vondum málum,“ seg-
ir hann. „Það fer virkilega í
taugarnar á mér.“
nafn heldur líkir frásagnargáfu
Welsh við skáldsögu Charles
Dickens, Miklar væntingar.
„Sem húmoristi, siðapostuli og
ofbeldusfullur hrollvekjuhöf-
undur eyðir Welsh öllu sínu
púðri í þessa sögu. Þetta er Ifk-
lega það besta sem hann hefur
skrifað siðan Trainspotting kom
út.“
Þetta ástarhaturssamband
við gagnrýnendur er nákvæm-
lega það sem Welsh sækist eftir.
„Það er manni ekki
hollt að fá aðeins
skjall. Það væri bæði
litlaust og leiðinlegt og
maður yrði bara tor-
trygginn," segir hann.
Sjálfur á kafí
í eiturlyíjum
Eitt eftirminnilegasta at-
riðið úr Trainspotting er
þegar Ewan MacGregor
kafar ofan í klósettskál til
þess að sækja sér eiturlyf.
Það vakti hneykslan
margra en hætt er við að
þeir hinir sömu yrðu ekki
síður hneykslaðir á æviferli
hins fertuga rithöfundar Ir-
vine Welsh. Hann ólst upp í
verkamannabústöðum í Leith
í nágrenni við Edinborg,
stundaði nám í „bullskóla" og
hætti aðeins 16 ára þegar hann
hreifst af pönktónlist og eitur-
lyflum.
„Ég hafði alltaf gert mikið af
því að anda að mér lími sem
strákur. Síðan sneri ég mér að
bjór og spitti og á endanum
leiddist ég út í heróínneyslu.
Ætli ástæðan hafí ekki verið sú
að þegar ég var lítill höfðu allir
sagt við mig: „Ekki reykja
marijúana, það drepur þig.“
Fyrst það gerði það ekki leidd-
ist maður út í annað og meira.“
Hélt við
Marlene
Dietrich
DROTTNINGIN Á HVALARIF-
INU „THE QUEEN OF WHALE
CAY“
eftir Kate Summerscale 248 bls. Fo-
urth Estate Ltd., London,
árið 1997. Mál og menning
1.315 krónur.
Marion „Joe“ Carstairs (1900-
1993) var sérvitur kona - ef konu
skyldi kalla. Hún klæddist ein-
göngu karlmannsfötum, hafði dá-
læti á bílum og stundaði hraðbáta-
siglingar. Hún setti nokkur met í
þeirri íþróttagrein. Það var á fyrri
hluta aldarinnar þegar vélknúnir
bátar áttu ennþá við ýmsa alvar-
lega hönnunargalla stríða og
íþróttin þótti lífshættuleg.
Joe var komin af sterkefnaðri
ætt í Bandaríkjunum sem hafði
augðast á olíu en hafði frá unga
aldri verið uppreisnargjörn og um-
framallt ókvenleg. Undir lok fyrri
heimsstyrjaldarinnar keyrði hún
hersjúkrabíla bæði í Frakklandi og
á Irlandi og rak eðalvagnaleigu í
London þar sem bílstjórarnir voru
eingöngu konur.
Hún var áberandi í frjálslyndum
bóhemaklíkum 3. áratugarins í
París og átti í ástarsambandi við
margar af glæsipíum þeirra tíma,
þar á meðal Dolly Wilde, frænku
Oskars. Á tímabili baðaði hún sig í
sviðsljósinu og var í „hverjir voru
hvar“dálkum allra glansblaða.
Smám saman snerist almenningsá-
litið þó gegn þessari hörðu, hrað-
skreiðu konu sem gekk í fínustu
ullaijakkafötum og skartaði húð-
flúrum ef svo bar við.
I stað þess að sitja undir ofsókn-
um vegna kynhneigðar sinnar fór
hún í sjálfskipaða útlegð til Ba-
hama-eyja. Hún byggði upp sitt
eigið konungdæmi á eyjunni
Whale Cay þar sem hún drottnaði
yfir u.þ.b. 500 blökkumönnum. Um
skeið blómstraði atvinnulífið og
lífskjör eyjaskeggja undir harðri
stjórn lesbíska einræðisherrans.
Joe bjó sem bóndi og aristókrat í
sinni eigin paradís sem entist allt
þar til efnahagsvandi seinna stríðs
kippti undan henni fótunum. Hún
átti hundruð ástkvenna um ævi
sína og á tímabili stóð hún í ástar-
sambandi við Marlene Dietrich.
Lengsta og varanlegasta samband-
ið átti hún þó við Tod Wadley lá-
varð, sem var lítill dúkkukarl sem
hún skildi aldrei við sig.
Nafnið Marion Carstairs var öll-
um gleymt eftir stríð og það var
ekki fyrr en eftir andlát hennar
1993 að Kate Summerscale, þá rit-
stjóri minngargreina hjá Daily
Telegraph rak upp stór augu. Eftir
að hafa grafið upp ógrynnin öll af
blaðagreinum og hljóðrituðum við-
tölum við Carstairs réðst hún í að
skrifa ævisögu þessarar ótrúlegu
konu. Útkoman er næstum því of
skemmtileg til að geta verið sönn.
Úlfur Eldjárn