Morgunblaðið - 18.12.1998, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1998 27
ÁRÁSIN Á ÍRAK
Lítið um beinan stuðn-
ing við aðgerðirnar
Viðbrögðin í arabaheiminum við árásunum
7
á Irak þykja einkennast af þögn en Rússar
eru hins vegar æfareiðir
EKKI virðist mikill stuðningTjr við
þá ákvörðun ríkisstjórna Banda-
ríkjanna og Bretlands að gera
loftárásir á frak og ýmsir banda-
menn þeirra á Vesturlöndum og
innan Atlantshafsbandalagsins,
NATO, hafa hvatt til, að þeim
verði hætt. Borís Jeltsín, forseti
Rússlands, sagði, að loftárásirnar
væru „gróft brot“ á stofnskrá
Sameinuðu þjóðanna og Jevgení
Prímakov, forsætisráðherra Rúss-
lands, sagði, að þær væru „sví-
virðilegar". Var það haft eftir
rússneskum embættismönnum, að
hugsanlega hefðu þær komið í veg
fyrir, að rússneska þingið stað-
festi START-2-afvopnunarsamn-
inginn. I arabaríkjunum hafa við-
brögðin verið lítil en sumir telja
það grunsamlegt, að til þeirra
skyldi koina daginn áður en full-
trúadeildin ætlaði að fjalla um
hugsanlega málshöfðun á hendur
Bill Clinton, forseta landsins.
Breskir fjölmiðlar og frétta-
skýrendur voru einróma í stuðn-
ingi sínum við árásirnar á Irak
og í The Times sagði, að þær
hefðu verið „ill nauðsyn“, sem
Saddam Hussein, forseti Iraks,
hefði kallað yfir sig og þjóð sína.
Gerhard Schröder, kanslari
Þýskalands, styður árásirnar
heilshugar og sagði hann, að
Saddam bæri einn ábyrgð á þeim.
Rudolf Scharping, varnarmála-
ráðherra Þýskalands, tók í sama
streng en Angelika Beer, tals-
maður græningja í varnarmálum,
samstarfsflokks jafnaðarmanna í
stjórn, harmaði árásirnar. Tals-
maður kristilegra demókrata
studdi þær og skoraði á stjórnina
VIÐBRÖGÐIN
að taka af öll tvímæli um sam-
stöðuna með Bandaríkjamönnum
og Bretum.
Frakkar andvígir
en Japanir sammála
Um klukkustund eftir að til-
kynnt var um árásirnar lýsti
franska stjórnin yfir, að hún
harmaði þær og afleiðingar
þeirra fyrir almenning í Irak.
Hún tók þó fram, að Iraksstjórn
hefði ekki staðið við þá skilmála,
sem hún hefði gengist undir varð-
andi vopnaeftirlit. ítalska ríkis-
stjórnin lýsti einnig áhyggjum
sínum og kvaðst vona, að árásun-
um lyki fljótt. Gríska stjórnin
styður hins vegar árásirnar
aldrei þessu vant og skellir allri
skuldinni á Saddam Hussein.
Keizo Obuchi, forsætisráðherra
Japans, lýsti stuðningi sínum við
árásirnar og sagði, að Saddam
yrði að gera sér grein fyrir, að
tilraunir hans til að þróa gjöreyð-
ingarvopn ógnuðu heimsfriði.
Kínverjar skoruðu á Bandaríkja-
stjórn að stöðva árásirnar þegar í
stað og í Rússlandi hafa þær vak-
ið mjög hörð viðbrögð.
Jeltsín, forseti Rússlands, sagði,
að árásirnar væru „gróft brot“ á
stofnskrá Sameinuðu þjóðanna og
Prúnakov forsætisráðherra sagði
það „svívirðilegt", að þær skyldu
hafa verið gerðar á sama tíma og
öryggisráðið var að ræða málið.
Sagði hann, að ráðið myndi koma
aftur saman að kröfu Rússa til að
ræða þessa atburði.
Shelton skýrir stöðuna
HENRY Shelton, yfirmaður íraska lýðveldishersins, sem var
bandaríska heraflans, sýnir frétta- meðal skotmarka í eldflauga-
mönnum myndir af höfuðstöðvum árásunum í gær.
Dúman, neðri deild rússneska
þingsins, hóf strax umræður um
árásirnar á írak og samþykkti að
þeim loknum með núklum rneiri-
hluta að fordæma Bandaríkja-
menn og Breta fyrir „alþjóðlega
hryðjuverkastarfsemi". Greiddi
aðeins einn þingmaður atkvæði
gegn því. Þá sagði einnig í sam-
þykktinni, að dúman teldi, að
þessir síðustu atburðir kölluðu á
endurmat á sainskiptum Rússa
við Bandaríkjamenn, Breta og
NATO. Að lokum var hvatt til, að'
fjárlögin fyrir næsta ár yrðu end-
urskoðuð með það fyrir augum
að auka framlög til varnarmála.
Sumir rússneskir embættismenn
létu einnig í ljós efasemdir um, að
dúman myndi úr þessu staðfesta
START-2-afvopnunarsamninginn.
Sært stolt og vanmáttartilfinning
Fréttaskýrendur segja, að
Rússar líti á loftárásir Banda-
Reuters
Fórnarlamb árása
ÞESSI íraski maður var á meðal
þeirra sem slösuðust í flugskeyta-
ái’ásum Bandaríkjamanna og
Breta á Baghdad í fyn’inótt.
ríkjamanna og Breta sem álits-
hnekki fyrir sig og tilraunir sínar
til að leysa Iraksdeiluna. Þá bæti
heldur ekki úr skák, að vegna
óreiðunnar í efnahags- og stjórn-
málum og áhrifaleysis Rússlands
eftir hrun Sovétríkjanna, þá get-
ur Moskvustjórnin ekki brugðist
við á neinn hátt nema með orðun-
um einum. Þegar Bandaríkja-
stjórn ákvað að bera árásirnar
ekki undir öryggisráð Sameinuðu
þjóðanna þá svipti hún líka Rússa
þeim eina vettvangi þar sem þeir
mega sín enn mikils.
„Síðastliðna nótt lenti Rússland
í hópi þeirra ríkja, sem engu máli
skipta,“ sagði Borís Berezovskí,
umdeildur, rússneskur auðjöfur,
sem hefur nú snúið sér að stjórn-
málum. „Það versta, sem Rússar
geta gert, er að reyna að vera
eitthvað, sem þeir ráða ekki við.
Það myndi bara auðmýkja okkur
enn meira. Við getum verið mikil
og voldug þjóð en ekki fyrr en
við höfum leyst okkar eigin
vanda."
Þegjandi samþykki?
Viðbrögðin í arabaríkjunum
einkennast helst af þögn þótt
stjórnvöld í Oman hafi lýst
áhyggjum sínum og hvatt til frið-
samlegrar lausnar. fransstjórn
sagði árásirnar „óviðunandi" og
hélt því fram, að ein stýriflaug-
anna hefði komið niður í Suður-
Iran og Pakistanar mótmæltu
þeim og Indveijar einnig. Israel-
ar styðja árásirnar eins og við
var að búast. Kváðust þeir mundu
hafa Patriot-gagneldflaugar til-
búnar í varúðarskyni og í Kúveit
var hluta hersins skipað að vera
við öllu búinn.
Bandaríkjastjórn telur sig hafa
þegjandi samþykki flestra
arabaríkjanna fyrir árásunum og
á það er bent, að Clinton hafi
bætt verulega stöðu sína í araba-
heiminum með heimsókninni til
Gaza á dögunum. Ýmsir frétta-
skýrendur héldu því þó fram, að
með árásunum væri Clinton að
reyna að draga athyglina frá yf-
irvofandi umfjöllun fulltrúadeild-
arinnar um Lewinsky-málin og
hugsanlega málshöfðun.
„Vegna Monicu Lewinsky var
ráðist á Afganistan og Súdan og
nú var röðin komin að Irak,“
sagði einn þeirra.
Viðbrögð íslenskra stjórnvalda
Stuðningi lýst
við aðgerðirnar
innan valdaklíkunnar sem öllu ræð-
ur. Reynslan sýnir hins vegar að
slíkar vangaveltur mótast oftar en
ekki af hreinni óskhyggju. Öflugur
öryggisvörður er jafnan í kringum
Saddam Hussein og telja má með
ólíkindum takist andstæðingum
hans að sameinast um að steypa
honum af stóli án þess að honum
berist njósn af fyrirætlunum
þeirra.
Mun meira liði beitt 1991
Og hvers vegna skyldi herfórin
nú skila meiri árangri en þær heift-
arlegu árásh’ sem Irakar sættu í
Flóastríðinu 1991? Þótt liðsafli sá
sem Bandaríkjamenn hafa nú safn-
að saman í nágrenni landsins með
táknrænum stuðningi Breta sé öfl-
ugur verður hann aldrei borinn
saman við þá hernaðarvél sem sett
var í gang 1991 og vann sigur á
Irökum á 43 dögum. Þannig hafa
Bandaríkjamenn nú 200 flugvélar
tiltækar í nágrenni landsins en fyr-
ir tæpum átta árum voru þær 2.700
að tölu. Heraflinn sem tiltækur er
telur nú um 24.000 menn en árið
1991 var safnað saman 700.000
manna liðsafla. Þá var sex flota-
deildum flugmóðurskipa beitt, nú
er ein tiltæk og önnur á leiðinni.
Þrátt fyrir þá gífurlegu yfir-
burði sem herlið Sameinuðu þjóð-
anna hafði gagnvart írökum 1991
tókst hvorki að gjörsigra her
Saddams né koma honum frá völd-
um. Margir hafa haldið því fram að
George Bush, þáverandi Banda-
ríkjaforseti, hafí gert alvarleg mis-
tök er hann fyrirskipaði að hernað-
araðgerðum skyldi hætt þremur
dögum eftir að landhernaðurinn
hófst gegn innrásarliði Saddams
forseta í Kúveit og varnarsveitum í
írak. Bush ákvað að láta ekki kné
fylgja kviði enda hafði hann ekki
umboð til þess;samþykktir Sam-
einuðu þjóðanna kváðu aðeins á
um að innrásarliðinu í Kúveit
skyldi komið úr landi og lögmæt
stjórn landsins endurreist. Þessi
voru hin pólitísku markmið herfar-
arinnar.
Þrátt fyrir að herafli Saddams
væri að stórum hluta eyðilagður
hélt hann völdum og þeim heldur
hann enn tæpum átta árum eftir að
blásið var til árásanna miklu til að
frelsa Kúveit. Því er eðlilegt að
spurt sé hvers vegna auknar líkur
séu á því nú að takast megi að
veikja stjórn forsetans svo mjög að
honum verði komið frá.
írakar eru prýðilega þjóðernis-
sinnaðir eins og flestar aðrar þjóðir
og leiðtogar á borð við Saddam
hafa í gegnum tíðina getað notað
ímynd hins sameiginlega óvinar
þjóðarinnar til að styrkja sig í
sessi. Þrátt fyrir ægilegar hörm-
ungar, skort, efnahagshrun og
skelfílegan barnadauða hafa Irakar
til að bera þjóðarstolt og taka því
tæpast sem frelsun þótt leiðtoginn
mikli kunni að vera óvinsæll að á
þá sé skotið stýriflaugum með til-
heyrandi eyðileggingu og mann-
drápum, sem eru óhjákvæmileg
þrátt fyini’ að hátæknivopnum sé
beitt.
Átök ájörðu
niðri útilokuð
Hyggist Bandaríkjamenn og
Bretar hins vegar reyna að skaða
beinlínis stjóm forsetans er líklegt
að vopnakerfum verði beitt gegn
úrvalssveitum hans, Lýðveldis-
verðinum og bækistöðvum öi-yggis-
veita. Saddam ríkir í skjóli þessa
liðsafla og staða hans gæti breyst
yrðu þessar sveitir fyrir umtals-
verðum skakkaföllum. Engan veg-
inn er þó tryggt að unnt sé að ná
þessu markmiði með loftárásunum
einum og átök á jörðu niðri hljóta
að teljast útilokuð.
Vopnaeftirliti lokið?
Yfirmaður herafla Breta sagði á
blaðamannafundi í gær að tilgang-
urinn með loftárásunum væri ekki
sá að koma Saddam frá völdum eða
að senda hann á fund feðra sinna.
Eingöngu væri um að ræða að eyða
þeirri ógn sem af vopnaframleiðslu
Iraka stafaði. Ljóst er að Banda-
ríkjamenn og Bretar hafa nú mun
betri forsendur til að ná árangri en
áður þar sem miklar upplýsingar
liggja fyrir vegna vopnaeftirlitsins
sem haldið hefur verið uppi i írak
með hléum frá því að Flóastríðinu
lauk. Aukinheldur ráða Banda-
ríkjamenn nú yfír mun nákvæmari
stýriflaugum og fjarstýrðum
sprengjum en þá. Má því telja lík-
legt að árásirnar nú verði bæði
hnitmiðaðri og árangursríkari en
1991.
Óvíst er hins vegar hvernig lagt
verður mat á hvort loftárásirnar
hafi skilað tilætluðum árangri og
ólíklegt ef ekki óhugsandi má telja
að Saddam Hussein fallist á ný á að
vopnaeftirlitsmönnum verði heimil-
að að starfa í landinu. Sá liður sam-
þykkta Sameinuðu þjóðanna virðist
því að engu orðinn nú þegar ákveð-
ið hefur verið að láta vopnin tala.
Þetta gerir að verkum að hin póli-
tísku markmið árásanna verða enn
óskýrari en ella. Ætla verður því
að árásirnar nú verði ekki þær síð-
ustu sem Bandaríkjamenn gera á
Irak.
HALLDÓR Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra segir það hafa verið rétta
ákvörðun að grípa til hernaðarað-
gerða gegn Saddam Hussein, jafnvel
þótt ekki hafi verið fyrir því allsherj-
arsamþykki innan öryggisráðs Sam-
einuðu þjóðanna. „Ég hef rætt þetta
mál við forsætisráðherra og við höf-
um fullan skilning á því sem þarna er
að gerast,“ sagði Halldór í samtali
við Morgunblaðið.
„Saddam Hussein hefur ekki upp-
fyllt sín loforð og ekki farið eftir
ályktunum Sameinuðu þjóðanna.
Vopnaeftirlitsmenn gátu ekki lengur
fylgst með því sem fram fór í landinu
en ljóst er að Saddam hefur stefnt að
því að framleiða á ný gereyðingar-
vopn sem hann hefur áður beitt gegn
nágrannaríkjum og sínu eigin fólki,“
sagði Halldór. Nauðsynlegt væri að
stöðva þessar fyrh’ætlanir en það
væri miður að ekki hefði tekist að
gera það með friðsamlegum hætti.
„Vonándi kemur að því að lýðræð-
isleg ríkisstjóm taki við í írak því
það er það eina sem getur bjargað
málum,“ sagði Halldór en kvað menn
standa ráðalausa frammi fyrir þvi
hvernig koma mætti Saddam
Hussein frá. „Hver og einn sem hef-
ur reynt að standa í vegi fyrir
Saddam innanlands hefui’ annað
hvort verið tekinn af lífi eða fangels-
aður og pyntaður. Hér er um að ræða
eina verstu ógnarstjóm sem nokkurn
tíma hefur ríkt í heiminum."
Þegar árás á írak var í undirbún-
ingi fyrir sex vikum, sem afstýrt var á
síðustu stundu, var það skýr stefna
íslenzkra stjómvalda að heimila afnot
af Keflavíkurflugvelli í tengslum við
hernaðaraðgerðirnar, ef eftir því yrði
óskað. Aðspurður um hlutverk Kefla-
vlkurflugvallar í aðgerðunum nú
sagði Halldór að áður en árásin hófst
hafi verið búið að flytja öll þau her-
gögn sem til þurfti á svæðið. „Kefla-
víkurflugvöllur kemur ekki inn í það
við þessar aðstæður," sagði Halldór,
en sú stefna væri óbreytt að heimila
afnot af honum ef óskað væri eftir.
í samræmi við afstöðu margra
ríkja í öryggisráðinu
Þorsteinn Ingólfsson, fastafulltrúi
Islands hjá Sameinuðu þjóðunum,
sagðist í samtali við Morgunblaðið
sagðist í sjálfu sér ekki hafa miklu
við yfirlýsingar íslenskra ráðamanna
að bæta en aðspurður um mótmæli
Rússa og Frakka gegn árásum á
írak benti Þorsteinn á að það væri
eftirtektarvert að það var ekki mjög
sterkt að orði kveðið í ræðum Rússa
og Frakka í öryggisráðinu. Þetta
hefðu verið stutt ávörp og staðreynd-
in væri sú að alls ekki hefði verið um
verulegan spennufund að ræða, þótt
Frakkar og Rússar hefðu lýst and-
stöðu sinni. „Það hafa auðvitað allii’
áhyggjur af ástandinu í írak en mér
virðist að það séu ekki hörð andmæli
gegn þessum aðgerðum."