Morgunblaðið - 18.12.1998, Page 63

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1998 63
c
SKOÐUN
stæður (m.a. í uppeldi
og menntun) sem gera
einstaklinga hæfa til að
meta eigin hagsmuni og
annari-a. Því megi ekki
bíða eftir því að mark-
aðurinn eða „ósýnilegar
hendm-“ bæti mennta-
og heilbrigðiskerfí
þjóða á borð við Ind-
verja. Þar verði sýnileg-
ar hendur að ganga til
verks strax, enda þurfí
lýðræðis- og markaðs-
kerfi á heilbrigðu og
upplýstu fólki að halda.
Mestu skipta á endan-
um ekM loftbomar
kenningar heldur að
sem flestir einstaklingar nái að full-
gera þroskakosti sína, eins og
Aristóteles dreymdi um og raunar
fóður nytjastefnunnar, John Stuart
Mill, líka.
Sen hefur reynt að höggva á hnút
deilna þeirra sem hampa annars veg-
ar svokölluðu neikvæðu frelsi (frelsi
= lausn undan þvingun annan-a) og
hins vegar jákvæðu (frelsi = sjálf-
ræði og sjálfsstjóm í víðustu merk-
ingu) með því að benda á sambandið
milli frelsis og vilja: Það að geta gert
það sem maður vill efli frelsi manns
meir en að fá auMnn kost á að gera
eitthvað sem maður kærir sig ekM
um. Spuming er hvort Sen snýr þar
ekM við oi-sök og afleiðingu: Kýs
maður ekM kost ,pc“ fram yfir „y“
vegna þess að ,pc“ eykur frelsi manns
meir, fremur en hitt að hann auM
frelsi manns meir vegna þess að
maður kýs hann? En þetta er hót-
íyndni. Það sem mestu sMptir, segir
Sen, er ekM að koma sér niður á end-
anlega sMlgreiningu á frelsi sem allfr
geta sæst á heldur að afmarka þá
þætti sem fólk hvarvetna í veröldinni
telur sMpta máli fyrir frelsi sitt og
gera þá mælanlega: samanburðar-
hæfa. Þannig mætti loksins höndla
sæmilega skynsamlegt svar við
spumingunni um hvort eitt samfélag
sé frjálsara en annað.
I þessu augnamiði
sóttum við Sen og
nokkrir aðrir heimspek-
ingar, sem miMð hafa
fjallað um frelsishug-
taMð, í fyrravetur um
veglegan styrk til Evr-
ópuráðsins til að bera
saman frelsi í ólíkum
Evrópulöndum. Verk-
efnið þótti of afsleppt og
fékk ekM styrkinn. Lík-
lega ættum við að sækja
um aftur nú þegar Sen
er skyndilega orðinn
heimsfrægur og verk-
efhið þar með ólíM
styrkvænlegra en áður!
Framfús húmanisti
Amartya Sen er framfús, jarð-
bundinn húmanisti. Gott er að skilja
heiminn en meira máli skiptir að
breyta honum. Stephan G. sagðist
jafnan fylgja þeirri hlið sem væri
Indverjinn Amartya
Senhand er handhafi
Nóbelsverðlaunanna 1
hagfræði á þessu ári.
Kristján Krisljánsson
fjallar hér um ævi hans
og störf.
„illskárri til að gera þó svolítið
gágn“. Sen gæti ugglaust tekið und-
ir þau orð. Fvrir honum er heimur-
inn ein heild, allt fólk af sama sið-
ferðilega bergi brotið og endanlegt
hlutverk allra fræða og vísinda,
hversu sérhæfð sem þau eru, að
skapa fagurt mannlíf. Engin kenn-
ing leysir okkur undan þeirri skyldu
að vera maður. MerMlegt er starf
Sens, á vegum þróunaráætlunar Sa-
meinuðu þjóðanna og í samvinnu við
aðra þekkta heimspekinga, svo sem
Mörtu Nussbaum, við að draga úr
ánauð og kúgun fátæMiriga á Ind-
landsskaga. Þar hefur sjónum mest
verið beint að stöðu kvenna og
barna enda kennir Nussbaum starf
þeirra við „alþjóðlegan femínisma".
Fræði og hagnýting haldast þar í
hendur á aðdáunai-verðan hátt í
þágu þeirra sem minnst mega sín.
En þetta starf hefur ekM verið
unnið í þökk allra. Indverskir þjóð-
ernissinnar hafa ímigust á alþjóða-
hyggju Sens og helsta málgagn
þeirra, Panchajanya, segir í leiðara
25. okt. sl. að Sen sé ekki annað en
flugumaður að vestan og verðlaunin
honum veitt til þess eins og tryggja
áframhaldandi kúgun Vesturlanda á
þriðja heiminum. Undir þann söng
hafa svo tekið alls kyns póst-
módernistar og aðrir sjálfsMpaðir
talsmenn nesjamennsku og hinna
„eiginlegu hagsmuna Indverja" sem
eiga að vera þeir að lifa í forpokaðri
einangrun. Áhersla Sens á bætta
menntun og læknishjálp geri þannig
ráð fyrir innflutningi vestrænna
hugsjóna og hafi grafið undan hefð-
bundnum menningarverðmætum
Indverja svo sem barnavændi í hof-
um og dýrkun á gyðjum sem veiti
betri vörn gegn sjúkdómum en
vestræn læknislyf.
Stephan G. hefði líklega svarað
slíkum röddum með því að þær
væru eins og leirhver, maður gæti
undrast yfir hitanum í þeim en ann-
að greindi þær ekM frá öðrum forar-
pollum. Amartya Sen kvæði vænt-
anlega ekki jafnsterkt að orði, hann
er of orðvar og hófstilltur til þess.
En hann teldi úrtöluröddunum ef-
laust best svarað með því að halda
áfram því starfi sem hann hefur gert
að lífsköllun sinni, í þágu þeirra
minnstu bræðra og systra okkar
sem eiga rétt á mannsæmandi h'fi
hvar sem þau búa í heiminum.
Höfundur er pröfessor í heimspeki
við HúskóUmn á Akureyri.
Kristján
Kristjánsson
IHouuson
Golfsett Howson oversize,
heilt sett kr. 22.900, stgr. 21.755,
m/poka, pútter og kerru 29.900, stgr. 28.405.
Graphide sett kr. 29.400, stgr. 27.930,
m/poka, pútter og kerru 36.400, stgr. 34.580.
1/2 sett fullorðins kr. 12.900.
Unglingasett m/poka kr. 13.900.
Stakar kylfur SW-3 járn kr. 2.150.
Graphide tré, verð frá kr. 4.200.
Golfkerrur verð frá kr. 4.400.
Rafmagnskerrur frá kr. 49.900.
Golfpokar, verð frá kr. 3.500.
Golfsett: HIPP0 - H0WS0N
Golffatnaður trá
GREG N0RMAN - HIPP0
ADIDAS - DAVIDSAX
5 % staðgreiðslu
afsláttur
Armúla 40,
sími 553 5320 og
568 8860
Golfgjafavara
i stærsta sportvöruverslun landsins
Iferslunin I
7M4RKID
77/ ktLminfjtL SiUetJfLmntLK
LÍMTRÉ hf. óskar starfsmönnum Bílastjörnunnar til hamingju
með hið nýja og glæsilega húsnæði ó Bæjarflöt 10 í Grafarvogi.
LÍMTRÉ hf. þakkar jafnframt fyrir viðskiptin með Límtré og Yleiningar
og ónægjulegt samstarf ó hinum stutta byggingartíma hússins.
- loforð um góða lausn haidin ki. 19.30 í kvöid
Sölu- og tæknideild, Viðarhöföa 2b (Stórhöfðamegin), 112 Reykjavík við nýju húsakynnin
V-.