Morgunblaðið - 18.02.1999, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 18. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UNGUR missti hann föður sinn.
Móðir hans átti því ekki annarra
kosta völ en leggjast af alefli á ár-
amar - vinna fyrir fjölskyldunni. Og
hvaða fag varð fyrir valinu? Auðvitað
tónlist, eins og hún átti kyn til. „Hún
er þriðji ættliður atvinnutónlist-
arfólks, ég sá fjórði," segir sonurinn.
„Píanóið er hennar líf og yndi og ég
átti góða æsku. Eini gallinn var sá að
móðir mín var mikið að heiman, á
tónleikaferðum. En þannig er líf ein-
leikarans."
Þetta segir fiðluleikarinn og
hljómsveitarstjórinn Dmitríj Sit-
kovetskíj blaðamanni yfir árbít á
Hótel Sögu. Móðir hans er hinn
góðkunni konsertpíanisti Bella Dav-
ídovitsj, sem lék hér á landi í maí á
síðasta ári. Til borðs eru einnig eig-
inkona Sitkovetskíjs, óperusöngkon-
an Susan, og dóttirin, Julia. „Því
miður fylgja þær mér ekki oft á ferð-
um minum um heiminn, bæði vegna
þess að Susan hefur öðrum hnöppum
að hneppa og svo er Julia farin að
ganga í skóia. Svo skemmtilega vildi
hins vegar til að hún er í vetrarfríi
þessa vikuna.“
Fjölskyldan býr í Lundúnum en
Sitkovetskíj er fæddur og uppalinn í
Sovétríkjunum sálugu. „Eg ólst upp
í Moskvu en fæddist í Bakú í
Aserbaidsjan eíns og móðir mín. Við
lítum því á okkur sem Bakú-fólk,
Asera.“
Sitkovetskij þarf ekki að sannfæra
blaðamann, austrænn uppraninn
leynir sér ekki. Hann er ljúfur á
manninn, glaðlegur og mælir af yfir-
vegun. Þegar orðið tónlist ber á
góma er eins og eldur sé tendraður í
augum hans. „Tónlistin er göfugt
listform. Það eru forréttindi að vinna
í þessu fagi. Þess vegna eru allir tón-
leikar jafnmikilvægir fyi-ir mér. Eg
hlusta ekki á fólk sem segir að sumir
tónleikar séu mikilvægari fyrir
frama manns en aðrir. Hvað er líka
frami þegar öllu er á botninn hvolft?
Blekking!“
R:iuf ekki hefðina
Sitkovetskíj hóf fiðlunám fjöguraa
ára gamall. „Það lá eiginlega beint
við. Tónlistin er mér í blóð borin og
það hvarflaði aldrei að mér að rjúfa
hefðina. Þar fyrir utan naut fagið
virðingar í Sovétríkjunum, tónlistar-
menn áttu ágæta möguleika á að lifa
góðu lífi. Það var alls ekki sjálfgefið,
allra síst hjá fólki af gyðingaættum."
Fyrsti kennari Sitkovetskíjs var
föðurafí hans en síðan stundaði hann
nám hjá nokkram af fremstu fiðlu-
kennuram í Moskvu. Hann þótti
snemma mikið efni og tólf ára að aldri
vann hann til sinna fyrstu verðlauna, í
fiðlukeppni nemenda sextán ára og
yngri við Central Music School í
Moskvu. Þaðan lá leið Sitkovetskys í
tónlistarháskóla borgarinnar.
Árið 1977, þegai' Sitkovetskíj var
23 ára, söðlaði hann um og flutti til
Bandaríkjanna, hóf nám í Juilliard
School of Musie í New York. Þar var
hann í tvö ár. Arið 1979 urðu kafla-
skil í lífi listamannsins, þegar hann
vann til fyrstu verðlauna í hinni
nafntoguðu Chrysler-keppni. Ferill
hans sem einleikara var hafinn fyrir
alvöra. „Allar götur síðan hef ég ver-
ið á ferð og flugi.“
TÓMLIST
S a I u r i ii n
KAMMERTÓNLEIKAR
Unnur Sveinbjarnardóttir og Einar
Jóhannesson og Anna Guðný Guð-
mundsdóttir léku verk eftir Þorkel
Sigurbjörnsson, Bruch, Brahms og
Schumann. Þriðjudagurinn
16. fcbniar, 1999.
UNNUR og Einar luku prófi frá
Tónlistarskólanum í Reykjavík fyr-
ir 30 árum. Listin er löng og „oft
gott, það er gamlir kveða“, því þá
bera listamenn með sér þroska og
íhygli, til að gæða verk sín með, en
æskuóþol veldur oft, að mönnum
yfirsést eitt og annað um innviðu og
leyndarmál listsannindanna.
Tónleikarnir hófust á Inntrödu
fyrir klarinett, lágfiðlu og píanó
eftir Þorkel Sigurbjörnsson, sem á
að vera eins konar lýsing á inn-
komu tónlistarmanna á tónleika-
svið. Þetta er skemmtileg
prógrammúsík, er var sérlega vel
LISTIR
TÓNABLÓÐ
Einleikari og hljómsveitarstjóri á tónleikum Sinfóníuhljómsveitar
Islands í Háskólabíói í kvöld kl. 20 eru einn og sami maðurinn,
Dmitríj Sitkovetskíj, sem fæddur er í hinni austlægu borg Bakú.
Orri Páll Ormarsson snæddi morgunverð með manni sem er tón-
list í blóð borin og leikur á fíðlu sem smíðuð var fyrir 282 árum.

Morgunblaðið/Kristinn
DMITRIJ Sitkovetskfj á æfingu með Sinfóníuhljómsveit íslands. Fiðlan sem hann leikur á
er af Stradivarius-gerð og smíðuð árið 1717.
Fjörgömul fiðla
FIÐLAN sem Dmitríj Sitkovetskíj leikur á í kvöld
er merkilegur gripur. Hún er smíðuð árið 1717,
fyrir 282 árum, af sjálfum Antonio Stradivari,
sem yfirleitt er talinn fremsti fiðlusmiður sem
uppi hefur verið. „Þetta er frábært hljóðfæri sem
ég var svo lánsamur að eignast fyrir sextán ár-
um. Fiðlur verða ekki betri. Stradivari var mjög
afkastamikill fiðlusmiður sem náði hárri elli. Það
er hins vegar mál manna að helsta blómaskeið
hans hafi verið frá 1713-1719 og fiðlan mín var
einmitt smíðuð á þessu tímabili. Hún er mér afar
kær.“
Sitkovetskíj keypti hljóðfærið af fiðlusafnara á
sínum tíma en margir fiðlusnillingar hafa ýmist
átt eða leikið á það, þeirra á meðal Frakkinn
Jacques Thibaud.
Sitkovetskíj hefur leikið einleik
með mörgum fremstu hljómsveitum
heims og komið fram á þekktum
listahátíðum. Árið 1990 stofnaði
hann eigin kammersveit, The New
European Strings, sem heldur tón-
leika um víðan völl og leikur inn á
geislaplötur. Sjálfur hefur Sitkovet-
skíj hljóðritað marga ástsælustu
fiðlukonserta sögunnar.
Sumum myndi þykja þetta ærinn
starfi. Ekki þó Sitkovetskíj en á síð-
ustu áram hefur hann einnig haslað
sér völl sem hljómsveitarstjóri. „Eg
get ekki með góðri samvisku sagt að
mig hafi alltaf dreymt um að stjórna
hljómsveitum - og þó? Það hlýtur að
vera hið endanlega takmark! Þannig
gefst manni tækifæri til að láta til sín
taka, hrinda hugmyndum sínum í
framkvæmd, láta draumana rætast."
Sitkovetskíj hefur ekki hlotið
menntun á þessu sviði en segir
reynsluna vera sinn skóla. „Þekking
mín sem fíðluleikari hefur auðvitað
nýst vel. Þá hef ég fengist mikið við
að umskrifa tónverk, útsetningar, í
gegnum tíðina, þannig að ég hef
einnig yfirsýn tónskáldsins að vissu
leyti. Mér fannst ég því hafa bak-
grunninn til að takast þetta verkefni
á hendur, auk þess sem fólk hvatti
mig óspart til dáða.“
Hefur ekki litið um öxl
Að dómi Sitkovetskíjs er það eigi
að síður fráleitt sjálfgefið að góður
hljóðfæraleikari verði góður
hljómsveitarstjóri. „Því fer fjari’i.
Um það þekkjum við mörg dæmi. Ég
tók því áhættu, enda er það í þessu
eins og öðra, vogun vinnur, vogun
tapar. Mér hefur aftur á móti vegnað
ágætlega, sem betur fer - hef ekki
litið um öxl.“
Sitkovetskíj hefur stjórnað
hljómsveitum á borð við sinfóníu-
hljómsveitina í Detroit, útvarps-
hljómsveitina í Leipzig og fílhar-
móníuhljómsveit BBC. Síðastliðin
þrjú ár hefur hann gegnt starfi
listræns stjórnanda Sinfóníu-
hljómsveitar Ulster í Belfast. Nýver-
ið undhTÍtaði hann stóran samning
um hljóðritanir með hljómsveitinni
þar sem hann mun stjóma sinfóníum
Mendelssohns og Síbelíusar ásamt
fleiri verkum.
Sitkovetskíj segir þetta „tvöfalda“
líf sitt meira spennandi en á móti
komi að hann sé uppteknari en áður.
„Ég gæti „siglt lygnan sjó“ sem
fiðluleikari með fjörutíu ára reynslu
Oft er gott það
er gamlir kveða
flutt og sama má segja um tvö
smálög op. 83, eftir Max Brach,
sem voru einstaklega fagurlega
„sungin". Saga Bruchs (1838-1920)
er sérkennileg. Hann naut mikilla
vinsælda sem hljómsveitarstjóri og
tónskáld fram að aldamótunum en
reyndi einnig að frægðin er fallvölt.
Það sem þó skiptir máli til skiln-
ings á stöðu hans er að hann var
maður síðrómantískrar kunnáttu,
sem fyrir og eftir aldamótin var að
mestu hafnað og nýjar hugmyndir
bæði í vinnubrögðum og listrænum
viðhorfum komu fram. Það er því í
raun nú íyrst, að tími er til að end-
urmeta tónlist hans og verður það
þá ljóst, að Brueh var gott
tónskáld, eins og heyra má í verk-
um eins og g-moll fiðlukonsertinum
og Col Nidrei fyrir selló og hljóm-
sveit.
Meginverk tónleikanna voru
klarinett/lágfiðlusónöturnar eftir
Brahms, sem báðar era mikil lista-
verk. Einar og Anna Guðný léku f-
moll sónötuna og þar mátti heyra
afburða fallegan leik, þó ávallt sé
eitt og annað að heyra, sem skarai-
fram úr í svona flóknu verki, eins
og t.d. í hæga þættinum, sem var
einstaklega fagurlega mótaður,
bæði hjá Einai-i og Önnu Guðnýju.
Mest bragð var þó að stóru köflun-
um, þeim fyrsta og vivace-kaflanum
undir lokin en þar áttu báðir flytj-
endur og ekki síst píanóleikarinn,
oft góð og vel útfærð tilþrif.
Brahms var mikill píanóleikari
og era þessar sónötur samleiksverk
í sínum besta skilningi og hlutur
Önnu Guðnýjar í báðum sónötum
því nokkuð stór. Leikur hennar var
sérlega vel mótaður og samspilið
yfirvegað. Seinni sónatan, sú í E-
dúr, var flutt af Unni Sveinbjamar-
dóttur, en þar er tónmálið allt
lýrískara en í þeirri fyrri og var
leikur Unnar oft geislandi fagur,
sérstaklega undir það síðasta og þá
einkum í lokakaflanum.
Tónleikunum lauk með Mar-
chenerzáhlungen eftir Schumann.
Þetta verk er samið 1853, nokkru
eftir að Schumann var orðinn veik-
ur og hafði verið sagt upp störfum
sem tónlistarstjóri í Diisseldorf en
árið eftir varpaði hann sér í Rín og
var fluttur á geðveikrahæli, þar
sem hann lést rúmum tveimur ár-
ef ég kærði mig um. Spilað verk sem
ég þekki eins og lófann á mér viku
eftir viku. í því felst hins vegar ekki
nægileg áskorun. Þess vegna tók ég
upp tónsprotann. Nú er ég að læra
ný verk í svo til hverri viku, horfi
glaðbeittur fram á veginn. Auðvitað
fylgh' þessu meiri vinna, meiri
ábyrgð, en þar sem ég ann starfi
mínu bæti ég þessu glaður á mig.“
Svo sem fram hefur komið verður
Sitkovetskíj bæði í hlutverki einleik-
ara og hljómsveitarstjóra á tónleik-
unum í kvöld. Segir hann allan gang
á þessu. „Möguleikarnir eru þríi-.
Stundum leik ég bara á fiðluna,
stundum stjórna ég eingöngu og
stundum geri ég hvort tveggja. Enn
sem komið er leik ég oftar einleik en
stjórna."
En gæti hann hugsað sér að leggja
fiðluna á hilluna? „Því hef ég ekki
velt fyrir mér enda er ég, samkvæmt
kenningunni, að nálgast kjöraldur
sem fiðluleikari. Það væri því synd
að hætta núna. Sama kenning segir
aftur á móti að erfitt sé fyrir fiðlu-
leikai-a að halda sér í toppformi eftir
sextugt og þar sem því er oft haldið
fram að hljómsveitarstjórar batni
með aldrinum er aldrei að vita.“
Man eftir Guðnýju
Sitkovetskij sækir nú Island heim
öðru sinni. Hér var hann áður fyrir
sautján árum og lék þá fiðlukonsert
Beethovens á tónleikum Sinfóníu-
hljómsveitar Islands undir stjórn Je-
an-Pien-e Jacquillat. „Ég man vel
eftir þvi að hafa komið til Islands en
lítið eftir tónleikunum enda hef ég
sennilega komið fram á um tvö
þúsund tónleikum síðan. Konsert-
meistari hljómsveitarinnai’ er mér
þó í fersku minni, mikil listakona,"
segir hann. „Guðný Guðmundsdótt-
ir,“ skýtm- blaðamaður inn í.
„Laukrétt! Mér skilst að hún sé í
leyfi núna en vona svo sannarlega að
hún sæki tónleikana og heilsi upp á
mig að þeim loknum.“
Sitkovetskíj er ánægður með
samstarfið við Sinfóníuhljómsveit
Islands. „Þegar maður kemur sem
einleikari kynnist maður
hljómsveitum ekki mikið.
Hljómsveitarstjórinn fær, eðli máls-
ins samkvæmt, mun betra tækifæri
til að kynnast þeim. Það hefur verið
virkilega gaman að vinna með Sin-
fóníuhljómsveit Islands. Hljóðfæra-
leikai-arnir eru í senn vingjarnlegir,
samvinnufúsir og brennandi í anda.
Þeir unna greinilega tónlistinni og
skilja að það eru forréttindi að hafa
hana að atvinnu. Það eina sem setur
strik í reikningjnn er flensan sem
herjar á ykkur Islendinga um þess-
ar mundir. Það verða nokkrir
hljóðfæraleikarar fjarri góðu gamni
af þeim sökum. Vonandi kemur það
ekki að sök!“
Sitkovetskíj mun leika Fiðlu-
konsert í G dúr eftir Wolfgang Ama-
deus Mozart á tónleikunum í kvöld. I
hinum verkunum tveimur á efnis-
ski'ánni mun rómantíkin svífa yfir
vötnum enda eru þau samin við eina
mestu ástarsögu bókmenntanna, Ró-
meó og Júlíu eftir William Shakespe-
are. Fyrra verkið er eftir Piotr Tsja-
jkovskíj en hið síðara eftir Sergej
Prokofiev.
um síðar. Það mátti merkja að hug-
arflugið var hamið og meginhugs-
unin oft aðeins í píanóröddinni,
nema þar sem um beinan undirleik
var að ræða og þá voru tónhending-
ar samleikshljóðfæranna oft stuttar
og jafnvel staglkenndar, þó víða
brygði fyrir einstaka fallegum tón-
hendingum. Flutningurinn var
mjög góður og gerði verkinu allt
sem best má gera, enda flytjendur
allir fábærí tónlistarfólk.
Þetta vora í heild mjög góðh' tón-
leikar, þó mest bragð væri að
Brahms-sónötunum. Þar höfðu
flytjendur mest að sýsla og þurftu
því oft á öllu sína að halda, bæði er
varðaði túlkun og leikleikni en
skiluðu öllu frá sér af glæsibrag.
Mátti vel heyra, að á sviði túlkunar,
var tekið á hlutunum af þroska og
íhygli þeiraa sem um langan tíma
hafa fjallað um leyndardóma listar-
innar og því fyllsta ástæða til að
óska afmælisbörnunum til ham-
ingju og þakka þeim og Önnu
Guðnýju fyrir góða tónleika.
Jón Ásgeirsson