Morgunblaðið - 10.03.1999, Side 50

50 MIÐVIKUDAGUR 10. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK I FRÉTTUM
RITHÖFUNDURINN HUNTER S. THOMPSON
Morgunblaðið/Árni Sæberg
RON Whitehead á Kaffibrennslunni.
RON í eldhúsinu heima hjá Hunter í Aspen í Colorado.
Gagnrýninn útlagi
bandaríska draumsins
/
EG HEF lengi dáð Ron
Whitehead. Hann er kol-
klikkaður og ljóð hans eru
undraverð blanda af alþýðuspeki
og hreinni stærðfræði," skrifaði
Hunter S. Thompson um viðmæl-
anda blaðamanns, ljóðskáldið, út-
gefandann og baráttujaxlinn Ron
Whitehead sem um nokkra hríð
hefur dvalist hérlendis.
- Hvernig kynntistu Thompson?
„Fyrir mörgum árum rak ég
einu neðanjarðarbókabúðina í
Louisville í Kentucky sem hét For
Madmen Only og hún var eina
bókabúðin í Louisville sem seldi
bækur eftir beat-höfundana. Eg
seldi allt sem vinur minn
Lawrence Ferlinghetti, sem verð-
ur 84 ára 24. mars nk. og er eitt af
bestu ljóðskáldum veraldar, Iét
mig fá, en hann stofnaði fyrstu
kiljubókabúðina í Bandaríkjunum,
City Lights Books í San Francisco.
Eg vissi af Hunter því hann er
frá Louisville eins og ég. Arið
1968 kom fyrsta bókin hans, The
Heils Angels, út og þá varð nafn
hans á allra vörum. Þremur árum
seinna, 1971, kom Fear and Loat-
hing in Las Vegas: A Savage Jo-
urney to the Heart of the Americ-
an Dream. Kaflar úr bókinni
höfðu þegar birst í tímaritinu
RoIIing Stone og ég las allt sem
ég komst yfir og fann hversu
kraftmikill rithöfundur var þarna
á ferðinni. Mín tilfinning var sú
að þegar Jack Kerouac gaf út On
the Road árið 1957 hefði opnast
dyr í bandarískri þjóðarsál. Ný
kynslóð fæddist, kynslóð beat-
skáldanna sem þróaðist yfir í
hippakynslóðina. Jack Kerouac er
faðir hippakynslóðarinnar og
konungur „beatsins". En þegar
snilldarverk Hunter S. Thompson
kom út árið 1971, fjórtán árum
síðar, var þeirri hurð skellt. Þess-
ar tvær bækur marka hugsanlega
einn merkilegasta og einn mesta
upplausnartíma bandarískrar
sögu.
Árið 1992 byrjaði ég að gefa út
bækur, ritstýra verkum og skipu-
leggja ljóðaviðburði víðs vegar
um Bandaríkin og ég stofnaði
samtökin Literary Renaissance
sem eiga sér það markmið að
stuðla að „gagnrýninni læsi“ í
heiminum og kynna Ijóðlist og
skáldskap sem víðast. Það var í
gegnum þetta starf mitt sem ég
kynntist Hunter persónulega."
Ron segir að Hunter sé mjög
sérkennileg blanda af suðrænum
herramanni, kurteisum og gest-
risnum, á sama tíma og hann geti
verið ofsafenginn í skapi. Það
yrði seint sagt að hann væri auð-
veldur maður. Hann hefur oft ver-
ið hætt kominn í lífinu og oft
fengið að kenna á því illilega, eins
og þegar forsprakkar Hells Ang-
els voru næstum búnir að berja
hann til bana eftir útgáfu bókar
hans um þá.
- En ef við snúum okkur að
^öðru. Segðu mér aðeins frá hug-
Ljóðskáldið Ron Whitehead skrifar ljóð sín
í anda beat-skáldanna og hefur komist í
kynni við flest þeirra persónulega.
Dóra Osk Halldórsdóttir hitti hann á
kaffíhúsi og spjallaði við hann um vin
hans Hunter S. Thompson.
myndinni á bak við „gonzo“-
hlaðamennsku Hunter.
„Hunter er höfundur þess sem
kallað er „gonzo“-blaðamennska.
Fyrsta „gonzo“-bIaðagrein Hunt-
er er grein sem hann skrifaði um
Kentucky Derby-veðreiðarnar.
Hann bjó þá ekki lengur í Kent-
ucky og skráði sig á hótel. En
hann yfirgaf aldrei hótelherberg-
ið, heldur skrifaði um veðreiðarn-
ar án þess að hafa nokkurn tíma
farið þangað. Greinin var birt og
er nú ein af þekktari greinum
Hunter frá blaðamannsferlin-
um. I „gonzo“-blaða-
mennsku er útgangs-
punktur skrifanna
blaðamaðurinn
sjálfur og hans
upplifún.
„Gonzo“-
blaða-
mennska er
ferðalag
frá einu
mis-
heppnuðu
ævitýri til
annars og þær
spurningar sem vakna
í því ferli.“
- Tengist það því
sem Faulkner sagði
eitt sinn að skáld-
skapurinu væri
sannari en raun-
veruleikinn?
„Já, sannleikur-
inn er furðulegri
en skáldskapur, en
skáldskapur getur
verið sannari en líf-
ið sjálft. Þetta hljóm-
ar mótsagnakennt en
er samt satt. Hunter
trúði að eina sagan
sem væri þess verð að
segja væri sannleikur-
inn í skáldsagnaformi.
Hin frábæra franska
skáldkona Simone de
Beauvoir sagði að
sjálfsævisöguleg skrif sín
væru skáldskapur en
skáldskapur hennar væri
sjálfsævisögidegur. Hún
sagði að þegar hún skrif-
aði eitthvað niður á blað
um sjálfa sig væri það
hennar sannleikur,
ekki einhvers annars
og um leið er það að
HUNTER S.
Thompson.
vissu leyti skáldskapur. Söguper-
sónur hennar voru hins vegar
sprottnar úr hugarheimi hennar
og því eins hægt að segja að þær
væru að hluta til sjálfsævisöguleg-
ar því þær væru hluti af henni
sjálfri. Því spurði hún hvar hægt
væri að draga mörkin fyrst öll
hennar skrif væru sjálfsævisögu-
leg? Þetta sama má segja um
Hunter S. Thompson."
- En ef við snúum okkur að
kvikmyndinni sem gerð var eftir
bók Thompson.
„Margir hafa sýnt því
áhuga að gera mynd
eftir bókinni allt frá
því hún kom út árið
1971. En allar tilraun-
ir mistókust því svo
mikið af bókinni er ein-
tal sálarinnar.
Þetta er sál-
fræðileg saga
og erfitt að
koma henni
á filmu. Ef
Johnny
Depp hefði
ekki verið
í þessari
myud
Terry
Gilliam
hefði myndin
aldrei orðið til.
Johnny Depp er
fæddur í Kent-
ucky eins og
Hunter og þeg-
ar ég fór á flug-
völlinn í Kent-
ucky og sótti
hann sagði hann
að nú væri hann
loksins kominn
heim. Hann dvaldi í
marga daga með
Hunter til að kynnast
honum, upplifa persón-
una. Ef einhver ætti
skilið að fá Óskarsverð-
laun fyrir leik þetta árið
er það Jolinny Depp. Þeir
sem þekkja Hunter eiga
ekki til orð yfir hvernig
Depp nær Hunter. Hann hef-
ur ótrúlegan hæfileika til að
komast beint að kjarna per-
sónunnar sem hann leikur.
Eftir að Hunter hafði séð
Depp í Ed Wood kom eng-
inn annar leikari til greina.
Það hafði verið gerð mynd
fyrir nokkrum árum, Where
e Buffalo Roams, þar sem
Bill Murray fer með hlutverk
Hunter og Hunter var svo óhress
með leikinn að hann sagði að ef
hann myndi einhvern tíma hitta
Bill Murray myndi hann skjóta
hann á staðnum."
- En ef við tölum aðeins um eit-
urlyfjaneyslu Hunter og hvernig
hún er sýnd í myndinni.
„Eg vissi um leið og myndin var
sýnd í Bandaríkjunum að margir
gagmýnendur myndu ekki þora að
taka á myndinni. Eiturlyf eru tabú-
málefiú og ég sá einn þekktan
gagnrýnanda fara út af myndinni
eftir aðeins 30 núnútur og siðan
skrifaði hann harðorða grein án
þess að hafa séð myndina. I mynd-
inni eins og í bókinni er hörð gagn-
rýni á bandarískt þjóðfélag og ekki
síst bandaríska draumhm sem fólk
neitar að horfast í augu við og sér
bara eiturlyfin. Það er til dæmis
alltaf sjónvarp sem sýnir stríðssen-
ur frá Víetnam í bakgrumii mynd-
arinnar. Það er saga á bak við eit-
urlyíjanotkunina í myndinni og
það er sú saga sem Hunter var að
segja í bókinni. En það eru líka
margir sem viðurkeima ekki Hunt-
er sem þann rithöfúnd sem hann er
vegna þess að haim notar eiturlyf.
En síðari hluti titils bókarhmar:
Hræðileg ferð inn að hjartarótum
bandaríska draumsins segir meira
en mörg orð. Og hvaða staður í
Bandaríkjunum sýnir betur neyslu-
hyggju samtímans en Las Vegas?
Það er hin kapítalíska martröð í
hnotskurn. I dag eru verslunarmið-
stöðvar trúarmiðstöðvar Banda-
ríkjamanna, því efnishyggjan ræð-
ur öllu. Og það er kjarni bæði bók-
arinnar og myndarinnar. Hunter
uppgötvaði á sínum túna í Las Ve-
gas að sú vakning sem hófst með
útgáfú bókar Kerouac 1957 var
dauðadæmd. Efnishyggjan hafði
sigrað."
- En er ekki öll eiturlyfjaneysl-
an íbókinni og myndinni bara
annað form af neysluhyggju sem
er kannski ekki jafn uppreisnar-
gjörn nú og hún þótti á tímum
Kerouac og síðar hippanna?
„Ég tel að Hunter hafí ekki haft
þessa spurningu í huga þegar
hann skrifaði bókina, og kannski
gekk hann ekki nógu langt í að
greina sína eigin uppreisn. Eitur-
lyf geta verið fyrir suma leið til
aukins skilnings, opna augu þeirra
fyrir að það eru aðrir möguleikar
á lífsstíl en sá sem festist í sessi
eftir heimsstyijöldina síðari. En á
sama hátt getur maður fest í neti
eiturlyljanna. Mín tilfinning er að
hvorug leiðin sé sú eina rétta.
Maður verður að finna sér farveg
sem er ekki um leið gildra. En það
er ekki hægt annað en gefa Hunt-
er S. Thompson hrós í hattinn fyr-
ir að hafa að minnsta kosti reynt
að standa gegn neysluhyggju nú-
tímans, þótt hann hafi ekki staðist
freistingar áfengis og vímuefna.
Og sá veikleiki breytir því ekki að
hann er einn af bestu rithöfundum
okkar tíma.“
Forvitnilegar bækur
Góð lýsing
á vafasöm-
um manni
Literary Outlaw: The Life and Times
of William S. Burroughs. Höfundur:
Ted Morgan. 1988, Pimlico.
SAMKYNHNEIGÐUR útlagi,
heróínfíkill, uppreisnarseggur, snill-
ingur, morðingi, stórskáld, sérvitr-
ingur, faðir Beatkynslóðarinnar, afí
pönksins, goðsögn lífs og liðinn.
Mikið hefur verið skrifað um rithöf-
undinn og andhetjuna William S.
Burroughs og er sú mynd sem
dregin er upp af þessum áhrifa-
mikla höfundi jafn brotakennd og
öfugsnúin á köflum og hans eigin
skáldskapur.
Ævisagan Literary Outlaw eftir
Ted Morgan kom út 1988 og má
telja með best skrásettu ævisögum
20. aldarinnar. Morgan hafði ritað
ævisögur stói-menna á borð Winston
Churchill og Franklin Delano Roos-
evelt, áður en hann tók að sér að
skjalfesta og stílfæra ævi undir-
heimaskáldsins. Bókin var fjögur ár
í smíðum og vann Morgan náið með
Burroughs sem veitti honum óspart
af tíma sínum.
Það hefur stundum verið erfítt að
sætta sig við það að virða Bur-
roughs sem rithöfund en hafa megn-
ustu óbeit á honum sem persónu.
Ævisaga Morgans stendur uppúr
öllu lofgjörðarflóðinu um Burroughs
sem beinskejdt, listræn og snilldar-
lega samsett lýsing á persónunni,
manneskjunni og rithöfundinum.
Burroughs burðast með þá tvíbentu
og upphöfnu lífssögu að hafa myrt
konuna sína, vanrækt og misnotað
börn sín, lifað í eiturlyfjaánauð utan
samfélags, brotið lög og níðst á ung-
um drengjum. Á sama tíma er hann
einn fremsti rithöfundur 20. aldar-
innar, í innsta hring Beat skáldanna,
maður sem braut niður og end-
urskóp skáldskaparhefðina og ruddi
brautina fyrir nýjar stefnur og
strauma í bókmenntum, kvikmynd-
um og öðrum listum. Burroughs er
ýmist upphafínn sem listamaður
sem fær skáldaleyfi til að lifa utan
laga og reglna hins almenna borgara
eða afskrifaður sem viðundur án til-
veruréttar.
Morgan tekst að búa til mynd af
Burroughs sem er i senn raunsæ og
hreinskilin. Hann opnar dyrnar að
snilligáfu, hugsun og nálgun Bur-
roughs við skáldskapinn og þörf
hans fyrir að skrifa sig í gegnum
samfélagið, frá oki og níði mannlegr-
ar eymdar og takmarkana umhverfis
sem leyfir ekki frávik. Hann stað-
festir hvemig Burroughs er knúinn
áfram af endalausri þörf fyrh’ endur-
sköpun á tungumálinu, textanum,
orðinu og þar með sjálfum sér. Bur-
roughs verður ekki ristur frá eigin
skáldskap sem er óendanlega samof-
innlífi hans.
Ég mæli með Literary Outlaw
sem einni af betri bókum sem skrif-
aðar hafa verið um Burroughs og
þrátt fyrir erfitt og oft á tíðum
óhugnanlegt viðfangsefni er hún það
vel rituð að ógerlegt er að leggja
hana frá sér fyrr en að 618 síðum
loknum.
Ásgerður Jóhannsdóttir.