Morgunblaðið - 14.11.1999, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
VILHJÁLMUR Þ. VILHJÁLMSSON, FORMAÐUR SAMBANDS ÍSLENSKRA SVEITARFÉLAGA
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, formaöur Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga, vill fækka sveitarfélögum meö
sameiningu enn frekar en oröiö er. í samtali viö
Sindra Freysson kveöst hann telja afskaplega óhollt
hversu mikil miöstýringin er orðin í heilbrigöismálum,
sem sé dæmi um ákaflega óskynsamlega valddreif-
ingu og stjórnsýslu. Hann segir einnig aö til sveitarfé-
lögin geti stöövaö skuldasöfnun, veröi þau um næstu
áramót aö fá leiðréttingar á tekjustofnum sínum.
ISLENDIN
KÓNGAR
EDLISI
VEITARFÉLÖGUM hérlendis
hefur fækkað um áttatíu á aðeins
níu ára tímabili, eða úr 204 árið
1990 í 124 í ár. Mest hefur fækk-
unin orðið írá 1995. Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson, formaður Sambands íslenskra
sveitarfélaga, kveðst tvímælalaust telja að
þeim geti fækkað enn frekar og kveðst gera
sér vonir um að þau verði ekki fleiri en um
40 talsins innan tíu til fímmtán ára, sem sé
hæfilegur fjöldi að hans mati. Það myndi
þýða að þeim fækkaði um 80 til viðbótar.
Löggjöf kemur til greina
„Ég er þeirrar skoðunar að mjög mikil-
vægt sé að sameiningarferlið haldi áfram.
Tilgangurinn með sameiningu sveitarfélaga
er fyrst og fremst að efla og styrkja sveitar-
félögin sem stjórnsýslueiningar og gera þau
hæfari til að takast á við fleiri og sífellt
flóknari verkefni. Stöðugt er verið að gera
auknar kröfur til sveitarstjórna og sveitar-
stjómarmanna og hlutverk þeirra er að.
breytast með nútímalegi'i stjórnunarháttum.
Það er brýnt að sveitarfélögin séu í stakk bú-
in til að mæta þessum nýja og breytta tíma,
auk þess sem ákveðin hagræðing felst í sam-
einingu sveitarfélaga.
Við höfum lagt á það áherslu hjá Sambandi
íslenskra sveitarfélaga, bæði landsþing sam-
bandsins, stjórn og fulltrúaráð, að þetta sé
gert með lýðræðislegum hætti, þ.e. að fólkið
sjálft heima í héraði hafi frumkvæði og undir-
búi sameiningarferlið, kynni það fyrir íbúum,
ræði kosti og galla, og síðan sé gengið til at-
kvæðagreiðslu. Þannig hefur þetta samein-
ingarferli gengið upp og ekki nokkurs staðar
annars staðar í heiminum hefur þetta gengið
jafnvel. Norðmenn og Danir sameinuðu t.d.
sveitarfélög með lögum. Við viljum áfram
reyna á að þessi aðferð verði viðhöfð. Ef hún
skilar á næstu árum ekki þeim árangri sem
vonast er eftir, getur vel verið að löggjafar-
valdið ræði þá stöðu og það hvílir þá á Alþingi
að taka ákvörðun um hvort beitt verði löggjöf
til að sameina sveitarfélögin enn frekar.“
Telurðu þá beitingu lagafyrírmæla til að
stuðla að eða hraða frekari sameiningu sveit-
arfélaga en nú þegar er orðin, raunhæfan
valkost?
„Nei, alls ekki einsog málin standa í dag.
En ef í ljós kemur á næstu árum að lýðræð-
islega ferlið skilar ekki meiri árangri, geri ég
ráð fyrir að engin önnur leið komi til álita en
löggjöf. Ég held hins vegar að ekki komi til
þess.“
Smákóngar sjá líka að sér
Víða er að eflaust að fínna smákónga sem
óttast að missa spón úr aski sínum, komi til
sameiningar við önnur sveitarfélög. Munu
þessir menn stuðla að sameiningu af sjálfs-
dáðum að þínumati?
„Islendingar eru miklir kóngar í eðli sínu
og verða það örugglega áfram, þrátt fyrir
sameiningu sveitarfélaga. Ég sýti það ekki
og finnst ágætt að menn hugsi sem konungar
eða drottningar. Þetta viðhorf mætti okkar
þegai' við byrjuðum að fjalla af alvöru um
sameiningu sveitarfélaga upp úr 1990, en þá
hafði verið rætt um slíka þróun frá 1967 án
verulegs árangurs. Vítt og breitt um landið
var andstaðan verulega mikil, en með sí-
felldri umræðu og fræðslu, ekki síst meðal
íbúanna sjálfra, hefur þetta snúist við.
En það er auðvitað ákveðinn hluti kjós-
enda og sveitarstjómarmanna sem er ekki
fylgjandi sameiningu og hafa mismunandi
ástæður fyrir þeirri afstöðu sinni. Við sam-
einingu fækkar vissulega fyrirmönnum í hér-
aði, en þeir sem hafa verið í forystu í sveitar-
félagi fyrir sameiningu geta áfram verið góð-
ir og dugmiklir sveitarstjórnarmenn og íbú-
ar í sameinuðu sveitarfélagi. Persónulegir
hagsmunir geta búið að baki andstöðu, mikil
væntumþykja í garð sveitarfélags síns sem
hefur haft óbreytt landfræðileg mörk í þús-
und ár eða ástæðan verið sú að menn óttist
að þjónustan minnki. Þess finnast einnig
dæmi að sveitarfélag sem er tiltölulega vel
statt fjárhagslega hafi ekki áhuga á að sam-
einast sveitarfélagi sem er verr statt.
Ýmsir hafa líka sagt að fjarlægð íbúa við
kjöma sveitarstjómarmenn aukist, sem kann
að vera að hafi gerst, en þá þarf einfaldlega
að búa til vinnuskipulag í stjómsýslu sveitar-
félaganna sem gerir ráð fyrir að kjörnir fuO-
trúar séu í góðu sambandi við kjósendur sína.
I Reykjavík, þó að hún sé ekki stór borg á al-
þjóðlegan mælikvarða, er fjarlægðin töluverð
og ég efast um að nema brot af íbúum hitti
borgarfulltrúa á hverju ári. En ég hef hins
vegar ekki orðið var við að menn kvarti sér-
staklega mikið vegna þessa, enda er það svo
að íbúamir geta fylgst miklu betur með því
sem er að gerast í stjómsýslunni í borginni
og fleiri sveitarfélögum með nýrri upplýs-
ingatækni, Netinu og fleiri möguleikum, en
þeir gátu fyrir tíu árum. Þau rök fyrir and-
stöðu em því ekki veigamikil í dag.
Mér finnst einnig aðdáunarvert hversu
mikla skynsemi íbúar þeirra sveitarfélaga
sem hafa sameinast nú þegar og eru að und-
irbúa sameiningu, hafa fært inn í þessa um-
ræðu. Menn hafa reynt að ýta til hliðar atrið-
um sem skipta í raun litlu máli og borið gæfu
til að fórna minni hagsmunum fyrir meiri.
Ég tel að hið sama muni gerast í öðrum
sveitarfélögum og jafnvel smákóngar sjái hið
rétta í þessum efnum.“
Eigum að flýta okkur hægt
Sveitarfélögin hafa fengið a ukin verkefni á
undanförnum árum. A að halda áfram á
þeirri braut og ef svo er, telurðu að það ýti
enn frekar undir sameiningu til að sveitarfé-
lögin valdi fleirí og flóknari verkefnum?
„Já, ég tel að sú þróun sé æskileg, en
finnst rétt að við flýtum okkur hægt. Það
verður að vanda mjög til yfirfærslu verkefna,
eins og við reyndum að gera þegar grunn-
skólinn var færður yfir til sveitarfélaganna,
en þau höfðu jafnframt mikið frumkvæði í
þeim undirbúningi öllum. Nú er verið að
undirbúa yfirfærslu á verkefnum í tengslum
við málefni fatlaðra, en landsþing Sambands
íslenskra sveitarfélaga hefur sett ákveðin
skilyrði í því sambandi, bæði hvað varðar
tekjustofna, fyrirkomulag þjónustunnar og
ýmis önnur atriði.
Ég tel algjört grundvallaratriði þegar
verkefni eru flutt yfir að þeim fylgi nýir við-
bótartekjustofnar sem duga til að sinna
verkefninu eins og það er við flutninginn og
einnig eins og stefnt er að þjónustan verði í
viðkomandi málaflokkum á næstu árum.
Einnig skiptir höfuðmáli að það sé góð sam-
staða og sátt á milli ríkis og sveitarfélaga og
þeirra starfsmanna sem tengjast viðkomandi
málaflokki um yfirfærsluna. Ástæðan fyrir
þeirri skoðun minni að sveitarfélögin eigi að
taka við fleiri verkefnum í framtíðinni, er
einfaldlega sú að ég hef trú á að sveitarfélög-
in geti gert hlutina betur og eftir því sem
þessar einingar styrkjast og eflast, eigi þau
hægar með að stýra málum og ganga þannig
frá þeim að þjónustan sé fullnægjandi og
íbúarnir séu sáttir.
Ég tel líka mjög óeðlilegt að ríkið sé að
vasast í öllu mögulegu og ómögulega. Málum
er ekki skipað með þeim hætti í nálægum
löndum og mér finnst að ákveðinn hluti Is-
lendinga telji ranglega að rfldð eigi að sjá um
allt og gera allt. Sveitarstjórnarstigið verður
aldrei sterkt og öflugt nema að það hafi um-
fangsmikil verkefni og skyldur; aðeins
þannig eílast sveitarfélögin. Ef að þau færu
öfuga leið og fækkuðu verkefnum, endaði
það þannig að ríkið tæki allt yfir og sveitar-
félögin yrðu hreinlega óþörf. Ég vil ekki sjá
þá þróun eiga sér stað.
Ég held hins vegar að hjá Alþingi og ríkis-
stjórn sé mikill skilningur á að stefna að
fjölgun verkefna sveitarfélaga og að þau fái
meiri áhrif og völd, enda ekki síður hags-
munir ríkisvaldsins. Ef ríkisvaldið gín yfir of
miklu endar það með ósköpum og ég vil t.d.
nefna að ég tel það afskaplega óhollt hversu
mikil miðstýringin er orðin í heilbrigðismál-
um. Menn þurfa nánast að leita ráða um eða
fá afstöðu til hvers einasta atriðis sem snýr
að heilbrigðismálum í ráðuneytinu á Lauga-
vegi 116. Þangað liggja allir þræðir í heil-
brigðismálum landsmanna. Þetta tel ég
dæmi um ákaflega óskynsamlega stjómsýslu
og óskynsamlega dreifingu valds, sem leiðir
heilbrigðiskerfið í ógöngur, eins og mér sýn-
ist víða að finna merki um.
Sveitarfélögin höfðu áður heilsugæslu á
sínum herðum, en illu heilli fór hún yfu- til
ríkisins 1989-90. Astæðan var aðallega sam-
rekstur heilsugæslustöðvanna við sjúkrahús-