Morgunblaðið - 05.12.1999, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Nýlr tímar blasa við á
Norður-írlandi eftir að
samstjórn kaþólskra og
mótmælenda tók við
völdum í héraðinu á
fímmtudag. Pótt ýmis-
legt geti enn út af
brugðið standa engu að
síður vonir til að átökin
/
á Norður-Irlandi hafí nú
raunverulega verið til
lykta leidd. Davíð Logi
Sigurðsson skoðar
þessa þróun mála í
sögulegu samhengi og
veltir vöngum yfír fram-
haldinu.
ÞAÐ er óhætt að segja að þátta-
skil hafl orðið á Norður-ír-
landi á fimmtudag, þegar ný
heimastjóm kaþólikka og mótmæl-
enda kom saman í fyrsta sinn í Stor-
mont-kastala í útjaðri Belfast. Reynd-
ar er óhætt að ganga lengra og
fullyrða að sagnfræðingar muni í
framtíðinni dæma atburði þessa dags
sem þá mikilvægustu í sögu eyjunnar
grænu á þessari öld. Vonir standa
nefnilega til að valdataka heimast-
jómarinnar á fimmtudag marki upjr-
hafið að nýjum tímum á Norður-Ir-
landi, og að þar með hafi verið bundið
fyrii' þau sár sem hálfkaraður aðskiln-
aður Irlands frá Bretlandi árið 1921
olli.
Albert Reynolds, sem var forsætis-
ráðherra Irlands árið 1994, þegar
friðammleitanir á Norður-írlandi
hófust íyrir alvöm með fyrra vopna-
hléi írska lýðveldishersins (IRA) og
vopnahléum öfgahópa sambandss-
inna, gekk svo langt að segja í grein
sem hann skrifaði í dagblaðið The Ir-
ish Times á fimmtudag að þessa dags
yrði minnst sem dagsins þegar átökin
á Norður-Irlandi tóku enda.
Auðvitað era enn ljón í veginum og
því fer fjarri að samfélög kaþólskra
og mótmælenda hafi fyrirgefið hvort
öðm þann sársauka sem þau hafa
valdið hvort öðm undanfarin 30 ár og
lengur. En allar horfur em á að nú
verði ekki aftur snúið, friður sé raun-
veralega í augsýn og að hægt sé að
hefjast handa við að græða þau sár
sem eftir standa.
„Ófullkomnuð" frelsisbarátta
Um leið og írland hlaut fullveldi frá
Bretum árið 1921 eftir blóðugt frelsis-
stríð var búið til sérstakt ríki í nyrstu
sýslunni Ulster handa svonefndum
sambandssinnum sem vildu alls ekki
það frelsi, sem írar höfðu baiist iyrir,
heldur vera áfrarn hluti af Bretlandi.
Fi-elsisbarátta Ira vai- því í þeim
AP.
Myndun samstjórnar kaþólskra og mótmælcnda á Norður-Irlandi markar nýja dögun í hcraðinu eftir áratugalöng átök. Um leið hnígur sólin til viðar á
þá öfga, sem einkennt hafa samskipti kaþólskra og mótmælenda, og sem styttan af Edward Carson, leiðtoga sambandssinna á Norður-Irlandii upphafi
aldar, sem stendur á flötinni fyrir framan Stormont-kastala í Belfast, hefur gjaman þótt táknræn fyrir.
Ný döguná
N orður-Irlandi
skilningi misheppnuð að hún tryggði
þeim einungis hálfan sigur.
En írskir þjóðernissinnar, sem í
flestum tilfellum vom kaþólskir, litu
einnig með vonbrigðum til Norður-ír-
lands vegna þess að þar varð innlyksa
stór hópur kaþólikka, skjólstæðinga
þeiira og bandamanna, og baráttan
síðan hefur að mörgu leyti snúist um
að „frelsa'1 þetta fólk úr klóm sam-
bandssinna, sem em mótmælendur,
og „fullkomna" þannig frelsun Ir-
lands og sjálfstæði. Hér er komin
skýringin á ákvæði í stjómarskrá ír-
lands frá 1937, þar sem krafa var gerð
til Norður-írlands, en þetta ákvæði
var einmitt fellt úr gildi á fimmtudag,
um leið og bresk stjómvöld afsöluðu
sér völdum í héraðinu.
Ekki dró það úr spennunni að sú
stjóm sambandssinna sem stýrði
Norður-írlandi eftir 1921 í skjóli
breskra yfirráða mismunaði þegnum
ríkisins eftir því hvort þeir vora kaþ-
eyra
Barnabókadagur
á Súfistanum
sunnudaginn 5. des millí 14 og 17
Andri Snær Magnason
Kristín Helga Gunnarsdóttir
Ólafur Guðlaugsson g
Ólafur Gunnarsson
Sigrún Eldjárn
Stefán Aðalsteinsson
Vilborg Dagbjartsdóttir
Yrsa Sigurðardóttir
og fleiri lesa
úr bókum sínum

i.l/1 Ks
r
r
Óvæntar
uppákomur
Mál ogímábnipg'I
malogmenning.is
Laugavegi 18 • Simi 515 2500 • Sfðumúla 7 • Simi 510 2500
Frá fyrsta fundi heimastjórnarinnar á fimmtudag.
ólikkar eða mótmælendur, kaþólskir
íbúar Norður-írlands urðu sem ann-
ars flokks borgarar enda álitnir flugu-
menn þjóðemissinna í suðri, fimmta
herdeild þeirra innan landamæra
Norður-írlands.
Allt sprakk í loft upp 1968, eins og
frægt er orðið, og kaþólskir kröfðust
réttinda sinna. Irski lýðveldisherinn
(IRA) var endurfæddur og hóf bar-
áttu sína fyrir frelsun Norður-írlands
úr klóm breskra heimsvaldssinna sem
fljótt tók á sig mynd þeirra hryðju-
verka sem við þekkjum af sjón-
varpsskjánum. Ekki bætti úr skák að
viðbrögðin létu ekki á sér standa,
norður-írska lögreglan (sem skipuð
var sambandssinnum) barði á kaþ-
ólskum og hið sama gerði seinna
breski herinn, sem þó hafði verið
sendur á vettvang til að stilla til frið-
ar.
Þegar allt var komið í óefni settu
bresk stjómvöld stjóm sambandss-
inna af árið 1972 og stýrðu héraðinu
beint frá London.
Samstjórn 1974 fór út um þúfur
Sú staðreynd að heimastjóm hefur
nú aftur verið skipuð á Norður-ír-
landi og bresk stjórnvöld hafa afsalað
sér völdum þar á nýjan leik er hins
vegar ekki aðeins merk vegna þess að
27 ár em liðin síðan Norður-írland
hafði eigin stjóm.
Mestu máli skiptir að andstætt því
sem áður var koma kaþólskir að
stjóm landsins, eiga fulltrúa í stjóm
og óskum þeirra um sameiningu ír-
lands er veittur farvegur í sérstökum
samráðsstofnunum á milli írlands og
Norður-írlands sem samþykktar
voru í friðarsam-
komulaginu, sem
kennterviðföstu-
daginn langa.
Þessum stofnun-
um er ætlað að
stuðla að auknum
og bættum sam-
skiptum en öllum
er ljóst að það er
von þjóðemis-
sinna að þær muni
á endanum geta
leitt af sér hina
langþráðu sam-
einingu.
Aðvísuvar gerð
tih-aun til svipaðrar samstjómar
1973-1974 undir forsæti leiðtoga
Sambandsflokks Ulster (UUP), Brian
Faulkner, en sú stjóm naut aldrei
nægjanlegs fylgis meðal sambands-
sinna og með klerkinn Ian Paisley í
broddi fylkingar efndu þeir til mót-
mæla, og síðar allsherjarverkfalla
sem lömuðu allt samfélagið. A sama
tíma gengu öfgahópar bæði kaþólskra
og mótmælenda berserksgang, á
þessum ámm féll stærstur hluti 3.600
fórnarlömbum átakanna á Norður-
írlandi, og um síðir riðaði stjómin til
falls. Þá vom uppi aðrir tímar og önn-
ur sjónarmið en á síðustu mánuðum
hefur þó oft verið talað um að barátta
Davids Trimbles, leiðtoga UUP og
forsætisráðherra hinnar nýju heim-
astjómar, hafi ekki síst miðað í þá átt
að tryggja að hann hlyti ekki sömu ör-
lög og Faulkner, sem steypt var af
stóli af eigin vopnabræðram.
Allir búnir að fá nóg af átökum
David Trimble hefur engu að síður
ákveðið að taka áhættuna, og hefja
stjómarsamstarf við Sinn Féin,
stjórnmálaarm IRA, án þess að IRA
hafi byijað afvopnun jafnvel þótt ein-
ungis rúmlega helmingur liðsmanna
UUP sé því samþykkur.
En stundum verða stjómmála-
menn að hafa dug til að sýna forystu,
þótt á móti blási, og Trimble skynjar
það ömgglega rétt að þrátt fyrir að
menn séu ekki hrifnir af þeiiri til-
hugsun að Martin McGuinness, einn
forsprakka Sinn Féin, hafi nú tekið til
starfa sem menntamálaráðherra þá
telji þeir einfaldlega nóg komið af
mannvígum og átökum. Er hugsunin
þá líklega sú að ef ekki er hægt að öðl-
ast þann frið sem menn óska sér á
annan hátt en þann að McGuinness
setjist í stjórn þá verði einfaldlega svo
að vera. Tuttugu og fimm áram eftir
fyrstu samstjóm kaþólskra og mót-
mælenda eru menn tilbúnir að taka
þetta skref.
í þessu sambandi er athyglisvert
að athuga að það era ekki síst menn
eins og MeGuinness og Gerry Adams,
leiðtogi Sinn Féin, sem hafa skynjað
breytta tíma. Það er jú fullyrt að þeir
hafi 1974 staðið framarlega í samtök-
um IRA, sem þá lögðu á ráðin um
mörg af sínum viðurstyggilegustu
ódæðum. Tuttugu og fimm áram síð-
ar vita þeir hins vegar sem er að
draumur þeirra um sameinað írland
rætist ekki á grandvelli hinnar vopn-
uðu baráttu, þeim óskum sínum munu
þeir ekki ná fram nema með lýðræðis-
legum leiðum. Og þau tímamót hafa
átt sér stað að Trimble hefur fyrir sitt
leyti, fyrstur leiðtoga sambandssinna,
lýst því yfir nýlega að það sé réttmætt
pólitískt markrnið lýðveldissinna að
beijast fyrir sameiningunni.
Ljóst er af þessu að leiðtogar bæði
kaþólikka og mótmælenda hafa tekið
stór skref á braut lýðræðisins, þeir
viðurkenna að þeir verða að virða vilja
og rétt hver annars, og að ekki sé
hægt að þvinga fram breytingar
nema fyrir þeim sé meirihlutastuð-
ningur. Það er einmitt þessi stað-
reynd sem gerir það að verkum að
menn trúa því að nú sé raunveralega
ný dögun á Norður-írlandi. Styrkui-
úrtölumannanna, sem fengu að ráða
1974, hefur dvínað, fyrrverandi öfga-
menn hafa misst trúna á vopnaða bar-
áttu og era komnir að stjómarborð-
inu og þótt klofningshópar úr IRA
telji það svik, að taka þátt í stjóm
þessa ríkis sem bresk stjórnvöld settu
á stofn með ólögmætum hætti (að
þeirra mati), era þeir taldir of fá-
mennir og njóta of lítils stuðnings til
að geta spomað við þeim vatnaskilum
sem orðið hafa.
Eftir stendm- að IRA verður sjálft
að sýna vilja sinn í verki og afhenda
vopn sín. Afvopnun þarf að hefjast
fyrir febrúarbyi’jun, að öðram kosti
fellur þrýtur heimastjórnina örendi
því Trimble mun þá segja af sér og
ganga á dyr. í því andrúmslofti sem
ríkti í Belfast á fimmtudag var þó ekki
annað að dæma en mönnum myndi
takast að ráða fram úr því vandamáli
þegar ekki verður lengm- undan flúið.
Sameinuð mun þessi heimastjóm
kaþólikka og mótmælenda standa, og
sameinuð mun hún falla og þetta vita
þeir Trimble og McGuinness, sem nú
era sestir saman í stjóm. Háttalag
þeirra síðustu daga og misseri bendir
ekki til annars en sambúð kaþólikka
og mótmælenda á Norður-írlandi
horfi til betri vegar á nýju árþúsundi.