Morgunblaðið - 23.02.2000, Page 32

32 MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
P APPIRSL AU S
VIÐSKIPTI
BÚNAÐARBANKINN hefur auglýst nýjung í rafrænum
bankaviðskiptum. Bankinn býður viðskiptavinum sínum
að fá reikninga frá ákveðnum aðilum senda á Netinu í stað
þess að þeir séu bornir út í bréfum af bréfberum. Reikning-
arnir eru síðan greiddir með því einu að smella með tölvumús á
einn takka. Þetta er upphafið að mikilli byltingu og má gera
ráð fyrir, að þróunin verði mjög ör á þessu sviði. Ætla verður
að bankar, sveitarfélög, orkuveitur, símafyrirtæki og aðrir,
sem eiga regluleg viðskipti við einstaklinga og heimili bjóði
fólki að senda reikningana með þessum hætti. Þetta dregur úr
kostnaði, auðveldar greiðslu reikninga og er á allan hátt hag-
kvæmara.
Fyrir allmörgum misserum hófust bankaviðskipti einstakl-
inga á Netinu. Þar með gátu viðskiptavinirnir setið heima hjá
sér á síðkvöldum og sparað sér að fara í bankann með gíró-
seðla og standa í biðröð tímum saman, sérstaklega um mán-
aðamót.
Hin nýja tæknibylting felur í sér að heimsendingu gíró- og
greiðsluseðla er hætt til þeirra, sem þess óska en í tölvunni
kalla menn nú upp lista yfir þá seðla, sem sendir eru viðkom-
andi viðskiptamanni með rafrænum hætti. Heimilisbanki Bún-
aðarbankans boðar einnig, að innan tíðar muni viðskiptamenn
bankans geta greitt gíró- og greiðsluseðla með WAP-síma.
Tæknibyltingin, sem er að verða í allri afgreiðslu bankanna,
er mjög notendavæn. Þessi tækni hlýtur jafnframt að fela í sér
fækkun eða lækkun á þeim þjónustugjöldum, sem verið hafa
við lýði í bankakerfinu undanfarin ár. Pappírslaus viðskipti
eru framtíðin og sú framtíð er að verða að veruleika.
Því örari sem þessi þróun verður þeim mun meiri verða
möguleikar bankanna til þess að draga úr rekstrarkostnaði og
lækka þar með kostnað viðskiptavina sinna. Þeir sem sitja við
tölvur á heimili sínu og stunda bankaviðskipti með þeim hætti
eru sjálfir að inna af hendi það starf, sem bankastarfsmenn
hafa haft með höndum fram til þessa. Það er ljóst, að þessi þró-
un leiðir til fækkunar bankastarfsmanna. Það er að gerast um
heim allan og fyrst og fremst spurning um að það gerist á þann
veg, að sem minnst röskun verði á stöðu og högum starfs-
mannanna. Raunar er ýmislegt sem bendir til þess, að fækkun
bankastarfsmanna verði ekki jafn hröð og menn áður töldu
vegna þess, að þótt dragi úr þörf á afgreiðslu af þessu tagi
eykst eftirspurn eftir margvíslegri ráðgjöf til viðskiptavina
bankanna.
SIGUR UMBOTASINNA
í ÍRAN
ÞRÁTT fyrir að talning atkvæða standi enn yfír er ljóst að um-
bótasinnar hafa unnið mikinn og öruggan sigur í þingkosn-
ingunum í íran. Eru yfirburðir þeirra slíkir að vart verður hægt
að lýsa úrslitunum öðruvísi en sem kaflaskilum í írönskum stjóm-
málum. Greinilegt er að kjósendur, ekki síst yngri kjósendur og
konur, vilja opnara og frjálsara samfélag er byggir í minna mæli á
trúarkreddum.
Leiðtogar umbótasinna hafa þegar gefíð til kynna að þeir muni
ekki sitja lengi aðgerðalausir og m.a. lýst því yfír að fyrir þeim
vaki að opna landið í auknum mæli fyrirerlendum áhrifum. Þann-
ig hyggjast þeir afnema lög er banna írönum að setja upp mót-
tökudiska fyrir gervihnattasjónvarp. Þá leggja þeir áherslu á mik-
ilvægi þess að treysta samskipti við vestræn ríki og koma á
samskiptum við Bandaríkin á nýjan leik.
Samskipti írana og Vesturlanda hafa verið stirð síðastliðna tvo
áratugi eða frá því að íranskeisara var steypt af stóli í hinni ísl-
ömsku byltingu árið 1979. Stjómmálasambandi íran og Banda-
ríkjanna var svo rift í kjölfar þess að sendiráð Bandaríkjanna var
hemumið og starfsmönnum haldið í gíslingu.
Vonir um breytta tíma í Iran vöknuðu fyrir þremur árum er
hinn hófsami Mohammad Khatami sigraði óvænt í forsetakjöri.
Khatami hefur hins vegar átt erfitt með að hrinda stefnumálum
sínum í framkvæmd. Harðlínumenn hafa haft tögl og hagldir á
þinginu og að auki fer æðstiklerkur landsins með mikilvæg völd,
m.a. með stjóm heraflans, mótun utanríkisstefnu og yfírstjóm
löggæslu. Að auki em starfandi klerkaráð, er tekið hafa sér völd á
ýmsum sviðum. Þannig var mörgum væntanlegum frambjóðend-
um fyrir þingkosningamar meinað að bjóða sig fram á grundvelli
þess að hinn íslamski bakgmnnur þeirra var ekki nógu traust-
vekjandi að mati klerkanna.
Það vakir ekki fyrir Khatami að umtuma klerkaveldinu og
raunar telst hann sjálfur til kierkastéttarinnar. Markmið hans
virðist vera að draga úr helstu öfgum klerkaveldisins og alræðis-
tilhneigingum. Takist honum að sameina að baki sér þau að mörgu
leyti sundurleitu öfl er unnu sigur í þingkosningunum ætti víg-
staða hans að vera mun sterkari en hún hefur verið síðastliðin þrjú
ár.
Nýjar tillögur um samvinnu og sérhæfingu geðsviða sjúkrahúsanna í Reykjavík
Áfram 15
rúm í
Fossvogi
Stjórnendur og sviðsstjórar begg;ia sjúkra-
húsanna í Reykjavík hafa að undanförnu
fjallað um hvernig koma megi við hagræð-
ingu á geðsviðunum. Er talið að dreifð þjón-
usta í dag bjóði uppá mögulega hagræðingu.
Stjórnarnefnd spítalanna hefur falið stjórn-
endum sjúkrahúsanna að leggja fram
áætlun um breytingar.
HORFIÐ hefur verið frá því
að sinni að leggja alveg
niður legudeild geðdeildar
á Sjúkrahúsi Reykjavíkur,
en þar verður rekin 15 rúma eining. Þá
verður unnið að hagræðingu á geðsviði
Landspítala og alls verður unnt að ná
með þessu 40 til 50 milljóna króna
sparnaði á geðsviðum spítalanna í
Reykjavík. Áfram verður leitað leiða
til að draga úr útgjöldum um aðra eins
upphæð og þannig reynt að lækka út-
gjöldin í heild um 100 milljónir.
I greinargerð um starfsemi geð-
sviða spítalanna í Reykjavík sem unn-
in var á skrifstofu forstjóra kemur
fram að gengið hafi verið út frá því að
samvinna geðsviða spítalanna yrði
aukin eða þau sameinuð að öllu leyti.
„Stjórnarnefnd sjúkrahúsanna hefur
falið stjórnendum sjúkrahúsanna að
útfæra þessar breytingar og leggja
fram áætlun þar að lútandi. Full rök
hníga að því að sérhæfing sjúkrahús-
anna verði aukin, ekkert síður á geð-
sviðum þeirra en í annarri starfsemi."
Heildarkostnaður við geðsviðin er
nærri 1.800 milljónir króna. „Með til-
liti til sameiningar geðsviðanna var
ákveðið að leitast við að draga úr út-
gjöldum um 100 m.kr. með endur-
skipulagningu á starfseminni. Þetta
hefur sætt gagnrýni en umræðan hef-
ur hins vegar að litlu leyti tekið mið af
þeim miklu skipulagsbreytingum sem
unnið hefur verið að á sjúkrahúsunum
og hafa nú leitt til þess að þau verða
sameinuð," segh- í greinargerðinni.
Þar kemur einnig fram að þjónusta
spítalanna við geðsjúklinga á höfuð-
borgarsvæðinu sé nú mjög dreifð og
fari fram á Landspítala, SHR, Arnar-
holti, Hvítabandinu, Gunnarsholti,
Kleppsspítala og ýmsum sambýlum.
Ljóst sé að svo dreifð þjónusta bjóði
uppá ýmsa möguleika í hagræðingu.
Sparað í yfirvinnu
og einfaldari vöktum
Bráðaþjónusta geðsviðanna fer nú
fram á fjórum deildum á Landspítala
og einni í Fossvogi. „Talið er heppilegt
að deild A-2 í Fossvogi verði rekin sem
15 rúma einingu með 2 dagdeildar-
plássum, á sama hátt og bráðadeildir
geðdeildar Landspítalans (32C og
33C). Skráðum rúmum yrði því fækk-
að úr 24 á A-2 en 19 rúm voru að með-
altali í rekstri árið 1999, auk dagsjúkl-
inga. Þannig er gert ráð fyrir að spara
Morgunblaðið/Ásdís
megi í yfu-vinnu starfsfólks og jafn-
ft-amt að hægt verði að samræma og
einfalda vaktir sérfræðinga.... Með
þessari breytingu verður hægt að
flytja taugalækningadeild SHR í aðal-
bygginguna í Fossvogi, sem lengi hef-
ur staðið til. Nýlega báðu stjórnendur
taugadeildar SHR um að þessi breyt-
ing yrði skoðuð. í framhaldi af þessu
yrði kannað hvort ekki væri rétt að
sameina taugadeildir beggja sjúki-a-
húsa. Fyrsti liður í þessari breytingu
er talinn geta gefið af sér hagræðingu
sem gæti sparað 25 til 30 m.kr. ár-
lega.“
Þá segir að fjölmargt í starfsemi
geðsviðs Landspítala hafi verið endur-
skilgreint og haldið verði áfram hag-
ræðingu á sviðinu sem unnið hafi verið
að. Er miðað við að ná þannig 15 til 20
milljóna króna sparnaði á þessu ári.
Varðandi móttöku á slysa- og
bráðamóttöku SHR segir að spítal-
arnir og heilbrigðisyfirvöld vinni að
því um þessar mundir að styrkja með-
ferðarúrræði hóps sem á við ýmiss
konar fíkniefnavanda að stríða og hef-
ur reynt að fyrirfara sér. Verður reynt
að efla tengslin við barna- og ungl-
ingageðdeild Landspítalans, SÁÁ,
bráðamóttökudeildir og heilsugæsl-
una til að tryggja rétta eftirmeðferð.
„Þar þarf jafnframt að hafa örugga
aðstöðu til vöktunar á gæsludeild og
er það í sérstakri skoðun vegna bráða-
hlutverks sjúkrahússins í Fossvogi."
Fram kemur einnig í greinargerð-
inni að forráðamenn sjúkrahúsanna
vilji athuga gaumgæfilega hvort
breyta megi rekstri Arnarholts og
Gunnarsholts. í Gunnarsholti er vist-
heimili fyrir 26 áfengissjúklinga og
vímuefnaneytendur sem er undir um-
sjón geðsviðs Landspítala en í Arnai'-
holti langlegudeildir og endurhæfing
fyrir um það bil 40 geðsjúklinga sem
geðdeild SHR sér um. Segir að vandi
margra sem dvelji á þessum stöðum
sé strangt til tekið ekki viðfangsefni
sjúkrahúsa, þar eigi frekar við félags-
legar úrlausnir. Breytingar gætu leitt
til hagræðingar en þeim sem þar búa
yrði tryggt fullt öryggi.
Svigrúm til að sameina
aðrar deildir
í niðurstöðu greinargerðinnar seg-
ir að breyting á starfsemi geðsviðs
SHR sé tvíþætt: „Annars vegar felst í
henni sameining á starfsemi geðsviða
beggja spítala en það er liður í endur,-
skipulagningu sem tengist samruna
sjúkrahúsanna. Með því að hrinda
þessari breytingu í framkvæmd skap-
ast svigrúm til þess að sameina aðrar
deildir, til dæmis taugadeildir beggja
sjúkrahúsanna. Þetta er afar mikil-
vægt. Hins vegar felst í málinu
ákvörðun um það að draga saman út-
gjöld til þessa sérsviðs spítalanna,
eins og ýmissa annaiTa sviða. Haft er
að leiðarljósi að áhrifin verði sem
vægust og að þjónustan við þá sem
koma á slysadeild verði efld. Sam-
kvæmt því sem hér er lýst fælist í
hagræðingunni um 40-50 m.kr. sparn-
aður en rúmum þyrfti aðeins að
fækka um 4 fi-á þvi sem var 1999. I
heild stendur því alls ekki til að draga
úr þjónustu við sjúklinga."
Talsmenn geðdeilda Landspítalans og Sjúkrahús Reykjavíkur um sparnaðaráform
100 milljóna
sparnaður
óraunhæfur
TILLÖGURNAR hafa ekki
verið ræddar eða kynntar á
fundum yfirlækna geð-
deilda Landspítalans,“ seg-
ir Tómas Zoéga, yfirlæknir á geðdeild
Landspítala, aðspurður um álit á
greinargerðinni um starfsemi geð-
sviða spítalanna í Reykjavík, „og það
er vandséð hvernig á að ná 50 millj-
óna króna sparnaði án þess að þjón-
ustan við geðsjúka minnki.“
Tómas Zoéga segir að ákveðinn
hringlandaháttur sé boðaður í þess-
um tillögum, svo sem að flytja tauga-
deild SHR í aðalbygginguna, göngu-
deildarþjónustu við geðsjúka frá
Fossvogi í Hvítabandið og að henni
verði einnig sinnt af starfsfólki
göngudeildar Landspítala. Eðlilegast
hefði verið að hafa hana áfram í Foss-
vogi. Hann segir að svo virðist sem
minnka eigi húsnæði deildar A-2 í
Fossvogi til að koma taugadeild spít-
alans þar fyrir.
„Síðan er mjög óljóst orðalag um
framtíð starfsemi Arnarholts og
Gunnarsholts og ómögulegt að sjá
hvað átt er við. Á að leggja annað
þeirra niður eða bæði? Eða færa
starfsemi þeirra undir ábyrgð félags-
málaráðuneytisins? í því er enginn
sparnaður fólginn, aðeins tilflutning-
ur milli vasa. Þeir segja að hægt sé að
hafa 55 sjúklinga í Arnarholti, þar sé
rúm fyrir fleiri en þar eru í dag og
þess vegna á kannski að flytja sjúkl-
inga frá Gunnarsholti og þangað. Þeir
sem þekkja húsnæðið í Arnarholti
vita að nauðsynlegt er að endurnýja
það að verulegu leyti, sem verður
mjög dýrt, en það hljóta líka að liggja
fyrir áætlanir um það.“
Tómas bendir líka á að vandamál
sjúklinga á þessum stöðum séu sam-
verkandi afleiðingar geðsjúkdóma,
fíkniefnaneyslu og líkamlegra sjúk-
dóma sem leitt hafi til félagslegra
vandamála. „Þessir einstaklingar
þurfa áfram á samhæfðri þjónustu að
halda og það er bábilja að halda því
fram að einhver sparnaður verði af
þessu nema að minnka eigi þjónust-
una.“
Tómas Zoéga sagði að breytingarn-
ar sem nú væru til umræðu en hefðu
ekki verið kynntar kæmu fram við
nokkuð sérstæðar aðstæður. „Við
verðum að skoða þetta í ljósi samein-
ingar sem nú stendur fyrir dyrum.
Nú eru tveir yfirmenn um hverja
stjórnunarstöðu sem þýðir að í raun
þorir enginn að tjá skoðun sína til að
lenda ekki úti í horni. Stjórn spítalans
getur því komið fram verulegum
breytingum án verulega gagnrýninn-
ar umræðu og það er slæmt. Við erum
ekki á móti breytingum og hagræð-
ingu, en það er ekki farsælt ef hún á
sér stað við aðstæður eins og nú ríkja
á sjúkrahúsunum,“ sagði Tómas.
Vildum helst halda óbreyttri
starfsemi
Við gætum séð þessa fækkun ger-
ast svona en auðvitað er mér engin
launung á því að helst vildum við
halda starfseminni óbreyttri og að við
fengjum sama rekstrarfjármagn og
síðasta ár. Við vorum búin að gefa það
út að við treystum okkur til að reka
geðsvið SHR hallalaust fyrir sömu
upphæð og í fyrra,“ sagði Guðný
Ánna Arnþórsdóttir, sviðstjóri hjúkr-
unar á geðsviði Sjúkrahúss Reykja-
víkur en hún var spurð hvernig henni
litist á tillögurnar um hagræðingu
geðsviða spítalanna.
„Þegar hugmyndirnar komu fram
um 100 milljóna króna sparnað á
geðsviði þóttumst við sjá að slíkt væri
óraunhæft. Við töldum hins vegar að
hægt yrði að spara eitthvað með því
að geðsvið spítalanna leggðu meira
saman,“ sagði hún ennfremur.
Guðný Anna segir að forráðamenn
sviðanna hafi verið beðnir að athuga
hvernig þeir teldu unnt að hagræða
og það er ekkert nýtt að sviðstjórnir
spítalanna fjölluðu þannig um sam-
eiginleg mál. „Við gengum út frá því
að deildin A-2 yrði áfram við lýði hér
á Sjúkrahúsi Reykjavíkur og teljum
afar mikilvægt að halda bráðamót-
töku fyrir geðsjúka á SHR og að
þjónustan verði ekkert skert. Þetta
voru tvær meginforspndurnar sem
við gengum út frá. Ut úr því kom
rúmafækkun og samhæfing á starf-
seminni á milli bráðadeildanna
þriggja, tveggja á Landspítala og
einnar hér, sem á eftir að útfæra,“
segir Guðný Anna og nefnir að þarna
hafi einnig verið litið á breyttar
rekstrai-forendur á Arnarholti og
Gunnarsholti. „Þar sjáum við fyrir
okkur ákveðna samþættingu og flutn-
ing á verkefnum sem á að geta skilað
sparnaði.“
Rekstrarafgangur í fyrra
Deild A-2 á SHR hefur verið 24
rúma deild en á síðasta ári voru að
meðaltali 19 rúm í rekstri. Til viðbót-
ar hafa um 7 dagdeildarsjúklingar
fengið þjónustu á deildinni yfir dag-
inn. Guðný Anna segir það annars
vegar hafa verið vegna þess að dregið
var úr starfsemi deildarinnar yfir
sumarmánuðina og reynt hafi verið
að halda henni í nokkru lágmarki til
að kostnaður héldist innan ramma
fjárlaga. Reynt hefði verið að yfir-
fylla ekki deildina til að halda kostn-
aði við yfirvinnu í lágmarki.
+
MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRÚAR 2000 33
. " .................. V
Vaxandi spenna milli þjóðarbrotanna í norðausturhluta Kosovohéraðs
Ottast að Serbar muni
hrifsa til sín námusvæði
Reuters
Breskir hermenn úr liði friðargæsluliðsins í Kosovo halda aftur af
Albönum sem reyndu að komast yfir ána Ibar í Kosovska Mitrovica yfir í
borgarhluta Serba á mánudag. Allt var með kyrrum kjörum í gær.
Hörð átök hafa verið
milli Albana og Serba í
borginni Kosovska
Mitrovica í Kosovo að
undanförnu. Þau eru lið-
ur í baráttunni um
framtíð héraðsins.
ATÖKIN í borginni Kosovska
Mitrovica í norðurhluta
Kosovo undanfarnai’ vikur
hafa verið blóðug, tíu
manns hafa þegar fallið og tugir særst.
Serbar hafa hreiðrað um sig í norður-
hluta borgarinnar og reyna með ýms-
um ráðum að stugga við þeim Albön-
um sem þar þrauka enn. Flestir
Albanar í borginni búa hins vegar í
suðurhluta borgarinnar og eru mun
fjölmennari en Serbamir. Og Serbar
bera því við að þeim sé hvergi vært í
héraðinu vegna ofsókna Albana og
verði því að tryggja sér einhvers stað-
ar öruggt hæli.
Borgaraleg stjórnvöld í hverfum
Mitrovica, að svo miklu leyti sem þau
eru til, eru lítt fær um að hafa hemil á
þeim sem vilja ganga milli bols og höf-
uðs á andstæðingnum, pólitískir æs-
ingamenn ganga því á lagið og hrifsa
til sín frumkvæðið. Fullyrt er að sjálf-
skipaður borgarstjóri í norðurhlutan-
um, Serbinn Oliver Ivanovic, sem er
fyrrverandi meistari í karate-glímu,
hafi undir sinni stjóm 100 manna lið er
fylgist stöðugt með tveim brúm yfir
ána Ibar sem skiptir borginni milli
þjóðarbrotanna.
Óljóst er hve vel vopnum búin leyni-
leg samtök þjóðarbrotanna í Mitrovica
em en grunsemdir eru um að stjóm-
völd i Belgrad styðji þau serbnesku
með ýmsum hætti. Talsmenn Serba í
borginni neita allri samvinnu við bráð-
abirgðastjórnina í Pristina, nota enn
serbneska peningaseðla og mynt og
kyrillíska letrið sem hvorttveggja er
að hverfa úr notkun annars staðar í
héraðinu.
Borgin hefur verið kölluð púður-
tunna þjóðadeilna og sagt er að þar
kristallist á margan hátt þau vandamál
sem við er að etja í héraðinu og friðar-
gæsluliðar þurfa að takast á við.
Brýrnar tvær yfir Ibar hafa orðið eins
konar tákn íyrir aðskilnað þjóðarbrot-
anna sem Albanar óttast að verði not-
aðar til að kljúfa héraðið.
„Mitrovica er eins og opið sár í aug-
um Albana,“ segir stjórnmálaskýr-
andinn Marcus Pucnik.
Albanar segja að markmið Serba sé
að kljúfa héraðið upp í tvær einingar,
norðausturhlutinn, þ. á m. Mitrovica,
verði al-serbneskt land en Albanar fái
afganginn. Vandinn er sá að eina
námusvæðið í Kosovo, Trepca, er á
norðaustursvæðinu og áður en Slobod-
an Milosevic, forseti Júgóslavíu, dró
her sinn á brott frá Kosovo í kjölfar
loftárása Atlantshafsbandalagsins,
NATO, var sagt að hann hefði reynt að
þreifa fyrir sér um frið á forsendum
sams konar skiptingai’, þ. e. að Júg-
óslavía fengi námusvæðið. Albanar
krefjast þess vegna að héraðið verði
eitt og óskipt. Sumir þeirra segja einn-
ig að verið geti að Kosovo-Serbar vilji
ekki endilega sameinast Serbíu heldur
vilji þeir stofna eigið ríki er njóti góðs
af námunum.
Gengið í hríðarhraglanda
Meira en helmingur Serbanna í
Kosovo flúði héraðið er átökunum við
loftheri NATO lauk með ósigri Júg-
óslavíu en í röðum þeiira sem eftir
urðu er þó alls ekki eining um þá harð-
línustefnu sem fulltrúar Serba í Mitro-
vica hafa fylgt.
Friðargæsluliðum úr KFOR, liði
NATO, tókst að koma í veg fyrir átök í
kjölfar fjölmennrar mótmælagöngu
Albana frá Pristina til Mitrovica á
mánudag en allt bendir til að litlu hafi
mátt muna að allt færi í bál og brand.
Albanamir hrópuðu vígorð gegn því að
héraðinu yrði skipt.
„Mér skilst að krökkum hafi verið
gefið frí í skólanum," segir Urður
Gunnarsdóttir blaðamaður er starfar
sem upplýsingafulltrúi hjá Öryggis- og
samvinnustofnun Evrópu, ÖSE, í
Pristina og sá hluta göngunnar leggja
af stað. „Veðrið var kalt og leiðinlegt,
hitinn um frostmark, hvasst og hríðar-
hraglandi. Það var mikið af ungu fólki
þar sem ég fór fram hjá en annars var
fólkið á öllum aldri. Þetta var skipulagt
með góðum fyrirvara, við heyrðum af
þessum áformum íyrir nærri viku.“
Upphaflega var ætlunin að stöðva
fólkið við Vueitri, um 10 km sunnan við
Mitrovica. Þjóðverjinn Klaus Rein-
hardt, hershöfðingi og yfirmaður frið-
argæsluliðsins, hrósaði sínum mönn-
um mjög á mánudagskvöld fyrir að
hafa ekki farið offari í flókinni stöðu er
þeir vörðu brúna milli borgarhlutanna
í Mitrovica. Þeir hefðu beitt því valdi
sem nauðsynlegt var en ekki tekið þá
áhættu að grípa til vopna sinna sem
hefði getað valdið blóðsúthellingum.
Einnig tók hann fram að gangan hefði
sem slík verið friðsamleg þrátt fyrir
atburðina á brúnni.
Robertson lávarður, framkvæmda-
stjóri NATO, sakaði á mánudag
Slobodan Milosevic, forseta Júgóslav-
íu, um að róa undir átökum í Kosovo.
„En eins og venjulega er best að fást
við Milosevic með því að sýna honum í
tvo heimana," sagði Robertson.
Lávarðurinn lýsti einnig áhyggjum yf-
ir því að Júgóslavíuher hefði aukið við-
búnað sinn í Presevo, borg skammt frá
suðausturhluta Kosovo, hann sagði að
vel væri fylgst með þróun mála þar.
Milosevic vígreifúr
Júgóslavíuforseti var vígreifur á
fundi stjórnarflokks sósíalista í
Belgrad í liðinni viku og krafðist þess
að lið KFOR hyrfi burt frá Kosovo
enda hefði því mistekist með öllu að
stilla til friðar. Heimildarmenn segja
þó afar ósennilegt að hann hafi í huga
að gera innrás í Kosovo.
Talsmenn NATO eru ekki í vafa um
að orsakir ókyrrðarinnar í Mitrovica
megi að einhverju leyti rekja til þess
að Milosevic og fulltrúar hans rói undir
átökum. Fjölmiðlar hans í Belgrad
hamra á því að KFOR-liðar geri upp á
milli þjóðarbrotanna, þeir verji ekki
fólk af serbneskum stofni fyiir árásum
Kosovo-Albana og stundum eru
heimatökin hæg, auðvelt að nefna
dæmi.
Albanskir öfgamenn hafa drýgt
mörg ódæðisverk þótt þeii’ hafi ekki
verið jafn stórtækir í þeim efnum og
Serbar voru þegar Milosevic og hand-
bendi hans reyndu að hrekja alla
Albana frá Kosovo með ógnunum og
fjöldamorðum. Albanar hafa eyðilagt
dýrmætar menningariegar minjar um
búsetu Serba í héraðinu á umliðnum
öldum. Þannig hafa um 80 kirkjur
serbnesku rétttrúnaðarkirkjunnar
verið lagðar í rúst á síðustu mánuðum,
að sögn talsmanna hennar. Báðir
deiluaðilar hafa því sitthvað á samvisk-
unni.
Annað sem hefur valdið vanda er að
hermenn KFOR eru oft að sinna mál-
um sem þeir hafa ekki reynslu af, al-
mennri löggæslu, vegna þess hve al-
þjóðlega lögreglulið hefur fram til
þessa verið fámennt. Nú mun hafa
ræst nokkuð úr í þeim efnum og verið
fjölgað í liðinu í Mitrovica.
Albanar vantreysta auk þess oft
Frökkum sem hafa að miklu leyti ann-
ast friðargæsluna í Mitrovica og segja
þá draga taum Serba. „Við erum
hræddari við friðargæsluliðana en
Serba,“ sagði aldraður karlmaður.
Þess má geta að Frakkar áttu lengi
mikil og góð samskipti við Serba. Þeir
nutu aðdáunar í Evrópu fyrir hetju-
lega baráttu sína gegn Tyrkjum á
nítjándu öld og síðar Austurríkis-
mönnum í heimsstyrjöldinni síðari.
Serbar em síðan sannfærðir um að
Bandaríkjamenn hirði ekkert um rétt-
indi þeirra, þefr vilji aðeins vernda
Albana og segja að sama hafi verið
uppi á teningnum í Bosníu. Þar hafi
Bandaríkjamenn alltaf stutt múslima
og Króata. Lögreglumenn á vegum SÞ
í Mitrovica gagnrýndu frönsku gæslul-
iðana í byrjun mánaðarins fyrir slæma
framkomu í garð Albana en erfitt er að
átta sig á því hvort eitthvað er hæft í
ásökunum af þessu tagi.
„Þessi mál em afskaplega viðkvæm
og erfið fyrir yfirstjóm KFOR því liðið
kemur á staðinn sem ein heild en fólk
Iítur ekki bara á þá sem útlenda her-
menn heldur em þeir einnig hermenn
frá umræddu landi, Bretlandi, Frakk-
landi, Bandaríkjunum og svo framveg-
is og það metur störf þeirra í því ljósi,“
segir einn heimildarmaðurinn. „í
Mitrovica skiptfr þjóðerni þehra því
miklu máli.“
Talsmenn KFOR leggja áherslu á
að liðið muni ekki láta ummæli af þess-
um toga valda klofningi. En eitt af því
sem eykur tortryggnina er að yfir-
stjórn KFOR hefur ekki svarað því
skýrt hvort fyrirmæli um viðbrögð,
m.a. við hvaða aðstæður skuli grípa til
skotvopna, séu samræmd. Bendir ým-
islegt til þess að reglurnar séu nokkuð
ólíkar innbyrðis og séu í reynd mótað-
ar í heimalöndum þjóðanna sem leggja
til heriið í KFOR.
Óvissa um framtíð héraðsins
En hver verður framtíð Kosovo?
Urðui- Gunnarsdóttir segii’ að sl. sum-
ar hafi spumingin um sjálfstæði verið
mjög ofarlega á baugi meðal íbúanna
en síðan hafi svo margt annað knúið á.
„Margir þurftu að koma sér upp ein-
hverju þaki yfir höfuðið og tryggja sér
lífsviðurværi. Hér hefur vatn og raf-
magn verið skammtað um hríð, verst
er ástandið nú yfir háveturinn."
Hún segir að atvinnuleysið sé alvarv-
legt vandamál, sennilega sé það meira
en 50% og m.a. af þeim sökum sé
námusvæðið norðan við Mitrovica svo
mikilvægt. Þar séu einu náttúruauð-
lindirnar sem hægt sé að nota til að
hleypa einhveijum krafti í avinnulíf
héraðsins og Kosovo megi ekki við því
að missa þær. Á hinn bóginn sinni al-
þjóðlegar hjálparstofnanir nú nauð-
þurftum eins og mat og ekki megi
gleyma að margir Albanar sem vinna í
útlöndum sendi ættingjum sínum pen-
inga.
„En það er mjög brýnt að koma at-
vinnulífinu af stað, fólk hefur auðvitað
nægan tíma til að fara í mótmæla-
göngur þegar það hefur enga vinnu.“
Hún segir að nú sé efnahagslífið í
Kosovo svo til eingöngu byggt á ein-
hvers konar fábrotinni þjónustu. Fólk
hafi samt sýnt ótrúlega mikla hug-
kvæmni í að bjarga sér, stofna smá-
verslanir og þess háttar. Ekki sé fram-
leitt neitt sem hægt sé að flytja út og
afla gjaldeyris.
Sem stendur er héraðið stjórnskipu-
lega í eins konar einskismannslandi.
Ráðamenn vesturveldanna vildu ekki
taka undir kröfui’ Kosovo-Albana um
fullt sjálfstæði af ótta við keðjuverkun
á öllum Balkanskaga þar sem ýmis
þjóðarbrot búa hvert innan um annað.
Héraðið telst því enn hluti af Serbíu og
þá sambandsríkinu Júgóslavíu en er í
reynd undir samstjóm fulltrúa Albana
og ýmissa stofnana þar sem Samein-
uðu þjóðirnar eru fremstar meðal jafn-
ingja.
Áð sögn Urðar er verið að setja á
laggirnar eins konar ríkisstjórn Kos-
ovo. Ráðuneyti verða 19 með tveim
æðstu embættismönnum hveiju, ígild-
um ráðherra, annar verði Kosovobúi
en hinn frá alþjóðastofnun. ÖSE er
með tvö embætti í stjórninni. Serbum
var úthlutað nokkrum embættum en
hafa enn ekki skipað í þau menn sem
hefur seinkað öllu ferlinu. En þótt
mest hafi borið á Serbunum í Mitrov-
ica og harðlínustefnu þeirra að undan-
förnu fer því að sögn heimildarmanna*
fjarri að allir Kosovo-Serbar hafni
samvinnu við fulltrúa SÞ, Bernard
Kouchner, sem er yfir alþjóðlega sam-
starfinu um endurreisn héraðsins og
bráðabirgðastjórn þess.
Kouchner hefur sagt að hann telji
ekki að Kosovo geti verið sjálfstætt
ríki út af fyrir sig en jafnframt verði
menn að horfast í augu við að héraðið
muni ekki verða aftur hluti Júgóslavíu.
Hann hvatti í vikunni til þess að í til-
efni af ólgunni í Mitrovica yrðu skipað-
ir „vinnuhópar sem myndu íhuga
breytta skipan mála í Kosovo“.
Ovissan um framtíð héraðsins eykur
enn á spennuna í grannlandinu Mak-
edóníu þar sem nær 30% íbúa eru af
albönskum stofni og vilja fá meirf
sjálfsstjórn. Einnig í Svartfjallalandi,
þar sem margir spá að draga muni til
tíðinda ef landsmenn geri alvöru úr því
að segja skilið við sambandsríki Milos-
evic. Kosovo er í reynd land undir
stjóm SÞ og sé ætlunin að svo verði
framvegis gæti reynst óhjákvæmilegt
að staðfesta þá skipan mála með samn-
ingi. Milosevic rekm- þá eflaust upp
ramakvein og spyr um lagalegan
grundvöll þess að hluta Júgóslavíu í
sundur með valdi.
Spurningin er hvort ákafii’ talsmenn
þess að allir Albanar á Balkanskaga
sameinist í eitt ríki noti tækifærið til að'
fylkja liði. En þótt Albanar í Kosovo
leggi áherslu á samhug sinn með öðr-
um Albönum með því að ganga undir
albanska fánanum segjast fæstir
þeirra vilja verða borgarar í Albaníu,
fátækasta landi Evrópu, hrjáðu af
spillingu og glæpum. Svo langt nær
þjóðemiskenndin ekki. >