Morgunblaðið - 23.02.2000, Qupperneq 36

36 MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRÚAR 2000
-i-----------------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Rekstur
og brott-
rekstur
„Enn stendursú sögulega niðurstaða
að Leikfélagið á síðasta orðið. “
S
menningarsíðu DV
var í gær viðruð
gamalkunnug skýr-
ing á stuttri setu
Viðars Eggerts-
sonar í stóli leikhússtjóra í Borg-
arleikhúsinu. Tilefni var að sjálf-
sögðu ráðning Guðjóns Pedersen
í starf leikhússtjóra í Borgar-
leikhúsinu sem tæplega hefur
farið framhjá neinum sem fylgst
hefur með fjölmiðlum að undan-
förnu. DV hefur reyndar umfram
aðra fjölmiðla reynt að grafast
fyrir um hinar dýpri skýringar
allra þessara mála og verður að
hrósa öðrum blaðamanni síðdeg-
isblaðsins fyrir að hafa á dögun-
um rambað á rétta niðurstöðu í
þessu ráðningarferli öllu saman
eftir að hafa gefið sér aldeilis frá-
leitar forsendur.
Skýringin á því hversu stutt
Viðar entist í
VIÐHORF leikhústjóra-
______ starfinu var
Eftir Hávar sögð eftir-
( Sigurjónsson farandi:
„Leikfélag
Reykjavíkur brást kröfum um að
verða alvöruatvinnuleikhús þegar
það rak nýráðinn leikhússtjóra,
Viðar Eggertsson, fyrir fjórum
árum. Hann ætlaði að taka til í
húsinu, losa frá samningum
starfsmenn sem ekki var þörf
fyrir og höfðu kannski verið
áskrifendur að kaupinu sínu eins
og viss prentsmiðjustjóri orðaði
það, árum saman. En Viðar var
þá hirtur eins og brekastrákur og
sagt að snauta heim til sín. Þau
vinnubrögð sýndu auðvitað um-
fram allt að litla leikfélagið var
þess alls ekki umkomið að leggja
undir sig þetta stóra hús með
meðfylgjandi skyldum. í anda var
það ennþá í þrengslunum í Iðnó.“
Hér er enn á ný kynt undir
þeirri hugmynd að Leikfélag
Reykjavíkur sé ekki rétti aðilinn
til að standa að leikhúsrekstri í
Borgarleikhúsinu. Það geti aldrei
orðið „alvöru atvinnuleikhús"
sökum smæðar sinnar, hvort sem
er í hugsun eða að umfangi. Yrði
leikfélagið kannski frekar „alvöru
atvinnuleikhús" ef fjölgað væri í
félaginu?
Hvað var Leikfélag Reykjavík-
ur annað en „alvöru atvinnu-
leikhús" þegar Viðar Eggertsson
kom þar til sögunnar í nokkrar
vikur? Hvað var Leikfélag
, Reykjavíkur annað en atvinnu-
leikhús undir stjóm Sigurðar
Hróarssonar, Hallmars Sigurðs-
sonar, Stefáns Baldurssonar og
Þorsteins Gunnarssonar, Vigdís-
ar Finnbogadóttur og Sveins
Einarssonar? Hvað ætlaði Viðar
Eggertsson að gera í Borgar-
leikhúsinu sem forverar hans
höfðu ekki gert? Skipta út nokkr-
um leikurum? Atti það að ráða
úrslitum hvort leikfélagið yrði
„alvöru atvinnuleikhús". Þetta er
fullkomlega fráleitt enda snerist
deilan um Viðar Eggertsson ekki
* um andstöðu við að gera svokall-
að „alvöru leikhús" úr Leikfélagi
Reykjavíkur í Borgarleikhúsinu
eða ekki. Deilan snerist um hver
færi með hin raunverulegu völd
innan Leikfélagsins eftir að gerð
hafði verið róttæk breyting á lög-
um þess. Breyting sem fólst í því
. að stjórn félagsins ásamt fulltrúa
Reykjavíkurborgar (Leikhúsráð-
ið), færi alfarið með ráðningu
leikhússtjórans og þyrfti ekki að
vera háð samþykki félagsfundar
með þá ákvörðun. Á endanum var
það þó félagið sem réð úrslitum
en ekki stjórnin. Þessu hefur ekki
verið breytt svo enn stendur sú
sögulega niðurstaða að félagið á
síðasta orðið varðandi setu leik-
hússtjórans á stóli sínum. Félagið
kemur að vísu ekki að ráðningu
hans en það getur rekið hann
verði sú niðurstaða ofan á. Þann-
ig stóðu málin og þannig standa
þau enn. Félagið hefur ekki verið
svipt því valdi að geta rekið leik-
hússtjórann ef því þykir hann
ganga of nærri hagsmunum sín-
um. Þetta hefur ekkert með at-
vinnumennsku að gera, því þó
menn séu uppteknir af sérhags-
munapoti geta þeir verið proffar í
kúnstinni eins og margoft hefur
sýnt sig.
Hvernig var Viðar Eggertsson
hirtur? Hann misreiknaði sig ein-
faldlega. Hann áttaði sig ekki á
því hver hafði ráðið hann í vinnu.
Hann vildi náttúnilega sýna að
hann væri ekki minni maður en
nýráðinn þjóðleikhússtjóri fjór-
um árum áður. Hann vildi byrja á
því að skipta um fólk. Reka og
ráða. Sýna hver réði ferðinni. En
ráðningarfyrirkomulag í Borgar-
leikhúsinu er allt annað en í Þjóð-
leikhúsinu. Viðar ætlaði að reka
þá sem ráðið höfðu hann í vinnu.
Það væri svipað og þjóðleikhús-
stjóri reyndi að reka mennta-
málaráðherra.
Veggurinn sem Viðar rak sig á
stendur enn. Þar er ekki um að
ræða fólk sem hefur ekki unnið
fyrir kaupinu sínu. Ekki heldur
fólk sem hefur ekki staðið sig á
hinum listræna pósti. Listræn
frammistaða er enda svo afstætt
hugtak að það sem einum þykir
gott þykir öðrum slæmt. Listræn
stefna mótast af smekk viðkom-
andi leikhússtjóra. Smekk fyrir
fólki og smekk fyrir verkefnum.
Vandinn í Borgarleikhúsinu er
óleystur en kemur ekki upp á yf-
irborðið nema leikhússtjórinn
gangi gegn vilja meirihluta fé-
lagsins. Hæfileikinn til að vera
leikhússtjóri í Borgarleikhúsinu
virðist fara eftir því hversu vel
leikhússtjórinn kann að haga
seglum eftir vindi. Og gæta jafn-
framt að því að þeir sem hann
kann að segja upp störfum halda
áfram að vera félagar í Leikfélagi
Reykjavíkur og geta unnið gegn
fyrrverandi yfirmanni sínum á
þeim vettvangi. Þeir sem reknir
voru burt úr Þjóðleikhúsinu
tvístruðust hins vegar enda höfðu
þeir ekkert (leik)félag til að
styðja sig við. Leikhússtjórinn í
Borgarleikhúsinu getur heldur
ekki treyst því að þeir sem hann
ræður í stað hinna verði jafn at-
kvæðamiklir í Leikfélaginu. Þeir
fá ekki einu sinni að ganga í Leik-
félagið fyrr en eftir vissan tíma.
Þannig er skynsamlegt af hinum
nýráðna leikhússtjóra að segjast
ætla að taka sér eitt ár til um-
hugsunar áður en hann fer að
hyggja að breytingum. Forverar
hans sem eitthvað hafa enst í
starfinu hafa svo komist að þeirri
niðurstöðu eftir árið að best sé að
breyta engu.
Fjárfest í
fræðimönnum
ÚTHLUTUNAR-
NEFND Vísinda-
sjóðs ritaði grein í
Morgunblaðið síðast-
liðinn sunnudag sem
sætir miklum tíðind-
um. Þar lýsir nefndin
því erfiða starfi að
velja, úr hátt í 300
hæfum umsóknum,
einungis 162 styrki. I
flestum tilfellum eru
styrkirnir smáir eða
nokkur hundruð þús-
und og gefa því vís-
indafólkinu ekki
tækifæri til að helga
sig rannsóknum ein-
göngu. Vandi Vís-
indasjóðs hefur brunnið á ungum
vísindamönnum lengi og nú er svo
komið að úthlutunarnefndin getur
ekki orða bundist.
Vísindasjóður hefur um 150
milljónir til umráða fyrir allar
grunnrannsóknir á sviði hugvís-
inda, félagsvísinda og raunvísinda.
Þetta er sama upphæð og ein með-
aldýr íslensk kvikmynd kostar. Það
sjá allir í hendi sér að hér er um
ákaflega lága upphæð að ræða sem
getur engan veginn staðið undir því
öfluga vísinda- og fræðasamfélagi
sem íslendingar hafa möguleika á
að byggja upp og er lífsnauðsyn ef
við ætlum að vera í fremstu röð í
þekkingarsamfélagi nútímans.
Úthlutunarnefndin leggur til þá
mikilvægu viðhorfsbreytingu að
hún sé í raun samninganefnd ríkis-
ins að kaupa verðmæta vöru af vís-
indamönnum. Grunnrannsóknir
eru kjölfesta allra annarra rann-
sókna og þróunar og það varðar
þjóðina miklu að fjárfest sé í ung-
um fræðimönnum sem stunda slík-
ar rannsóknir. Ef íslendingar
missa þann þrótt sem þegar hefur
skapast á þessu sviði er voðinn vís.
Það má færa fyrir því sterk rök að
sífellt stærri hópur þeirra sem
sækja nám til annarra landa muni
setjast að erlendis að námi loknu.
Flestir fræðimenn þekkja úr eigin
hópi að fjöldi mikilhæfra vísinda-
manna hefur sest að erlendis. Það
er blóðtaka fyrir svo fámenna þjóð.
Reykjavíkur-
Akademían
Það er löngu ljóst að Háskóli Is-
lands getur ekki tekið við starfs-
kröftum allra þeirra hæfu vísinda-
manna sem um þessar mundir
ljúka langskólanámi. Fyrir þremur
árum tók hópur sjálfstætt starfandi
fræðimanna í hug- og félagsvísind-
Vísindi
Um mikilvæga fjárfest-
ingu er að ræða, segja
Salvör Nordal og
Viðar Hreinsson, í hug-
myndum ungra
fræðimanna en ekki
ölmusustyrki.
um sig saman og stofnaði Reykja-
víkurAkademíuna (RA). Fræði-
menn RA, sem nú eru um fjörutíu
talsins, eiga það sameiginlegt að
vilja stunda þær rannsóknir sem
þeir hafa menntað sig til. Þetta
fræðasamfélag hefur notið velvilja
stjórnvalda og margir hafa látið í
ljósi velþóknun yfir framtakinu.
Félagsskapurinn hefur svarað
brýnni þörf.
Eitt af því sem hefur komið okk-
ur hvað mest á óvart er hve mikið
er hægt að gera þegar fræðafólk
kemur saman úr ólíkum greinum.
Verkefnin blasa við hvar sem litið
er, í íslenskri sögu, menningu og
samfélagi. Á öllum þessum sviðum
er brýnt að skoða og skilgreina
með fulltingi nýjustu rannsóknar-
aðferða svo ísland haldi velli sem
framsækið nútímasamfélag. RA er
þegar orðin opinn og lifandi vett-
vangur þar sem saman fara
grunnrannsóknir, hagnýt verkefni
og miðlun. Yfirbyggingin er lítil
sem engin og boðleiðir eru stuttar
frá hugmynd til framkvæmda.
Sagan, samfélagið, menningin og
náttúran eru í senn umgerð um til-
veru okkar og auðlindir. Allt þetta
þarf að rannsaka og meta á for-
sendum nútímasamfélags til að
landið verði áfram byggilegt og
menningin þess virði að henni sé
haldið við. Fjöldi vel menntaðra
fræðimanna hefur metnað til að
takast á við íslenskan veruleika og
um leið það frumkvæði sem þarf til
að skilgreina og hrinda af stað
rannsóknarverkefnum. En slík
verkefni eiga á hættu að kafna í
fæðingu eða hjaðna smátt og smátt
við þær bágþornu aðstæður sem
grunnrannsóknum eru búnar í dag.
Eigum við að hvetja fólk
til að snúa heim?
ReykjavíkurAkademían vinnur
nú að því að byggja upp net allra
þeirra sem stunda rannsóknir án
þess að vera hluti af háskólastofn-
un. Við höfum sett okkur í sam-
band við námsmenn í framhalds-
námi erlendis með það fyrir augum
að geta boðið þeim aðstöðu og vett-
vang hér þegar þeir hyggja á heim-
ferð. En getum við með góðri sam-
visku hvatt fólk til að koma heim?
Getum við með sannfæringu hvatt
fólk, sem til okkar leitar, til að
sækja sér framhaldsmenntun hvort
sem er hér á landi eða annars stað-
ar? Er það í raun skynsamlegt að
afla sér dýrrar sérfræðimenntunar
erlendis - og snúa heim?
Úthlutunarnefnd Vísindasjóðs
ræðir þá þversögn að þrátt fyrir
óhagstæð skilyrði séu gæði grunn-
rannsókna hér á landi með besta
móti og vísa þá til nýlegrar skýrslu.
Ýmsar skýringar á þessari þver-
sögn hafa verið nefndar en taka má
undir þá skoðun að stundum sé
eins og við Islendingar göngum
nokkuð á svig við náttúruöflin með
því skapandi frumkvæði sem við
sýnum oft. Þúsund ára búseta í
harðbýlu landi er kannski besta
sönnun þess. Þrátt fyrir erfiðar að-
stæður höfum við brotist áfram og í
þeirri baráttu hefur munað um
hvern og einn. Eitthvað virðist líka
draga menn heim aftur og kveikja
með þeim löngun til að nýta þekk-
ingu sína hér á landi. Vera má að
sú sérstæða bókmenning og fróð-
leikshvöt sem þreifst í landinu öld-
um saman eigi sinn þátt í þessari
Til athugunar fyrir Félags-
þjónustu Reykjavíkurborgar
MIG langar að
vekja athygli Félags-
þjónustu Reykjavik-
urborgar á eftirfar-
andi:
Ég hef búið í Hlíða-
hverfinu nærri hálfa
öld. Fyrir rúmum
tuttugu árum var
byggt elliheimili við
Lönguhlíð, sem borgin
leigir gömlu fólki á
sanngjörnu verði.
Þegar ég varð ní-
ræð og hafði borgað
skatta í Reykjavík í
sjötíu ár (byrjaði að
vinna hjá borginni
1930), sótti ég um
leiguherbergi á elliheimilinu við
Lönguhlíð, og fékk.
Öll byggingin hér er vönduð og
vel hönnuð. Á fyrstu hæð eru eld-
hús, borðstofa, föndurstofa o.fl.
Heimilisfólk og aldraðir hér í ná-
grenninu gátu keypt sér hér góðan
heitan heimilismat í hádeginu, sem
allir voru ánægðir með.
En síðastliðið vor
bregður svo við að Fé-
lagsþjónustan bannar
að eldhúsið sé notað,
og nú er okkur sendur
verksmiðjumatur utan
úr bæ, með þeim af-
leiðingum að hér borð-
ar nú aðeins þriðjung-
ur þess sem áður var.
Það er mínum skiln-
ingi ofvaxið að borgin
tapi svo miklu á því að
láta elda hér í þessu
fína eldhúsi, svo að
þetta gamla fólk hér,
sem flest er um nírætt
og eldra, megi fá eina
góða heita máltíð á
dag.
Mig minnir að ég læsi eða heyrði
orð Ingibjargar Sólrúnar þess efn-
is að hún vildi heyra kvartanir frá
einstaklingum. Ég er mjög þakklát
borginni fyrir að hafa fengið leigt
hér herbergi og sérstaklega þakk-
lát fyrir alla aðstoð sem hér er
veitt af hlýlegu og vingjarnlegu
Máltídir
Það er mínum skilningi
ofvaxið, segir Guðrún
Pálsdóttir, að borgin
tapi svo miklu á því að
láta elda hér í þessu
fína eldhúsi.
fólki, sem vinnur hér fyrir lágu
kaupi.
Ég þurfti að liggja á Landspíta-
lanum í tíu daga í janúar í vetur.
Mér fannst maturinn þar vera
veislumatur samanborið við það
sem við gamlingjarnir fáum hér.
Kannske ætti „Eldhús sannleik-
ans“ að fá uppskriftir frá Vitatorg-
inu?
Höfundur er fyrrverandi kennari.
Guðrún
Pálsdóttir