Morgunblaðið - 09.04.2000, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 9. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
FIFILL SAFNAHUSSINS
GAMLA VERÐUR FEGURRIOG
FEGURRIMEÐ HVERJUM DEGI
Í>AÐ hlýtur að vera
öllum velþenkjandi
mönnum, ekki síst
menntamönnum, mik-
ið fagnarðarefni að op-
inberum merkisbygg-
ingum sé vel við
haldið. Nú hafa staðið
og standa reyndar enn
yfir gagngerar endur-
bætur á Safnahúsinu
og lóð þess og engu
virðist til sparað. Til
marks um það má t.d.
benda á dýrindiskop-
arrklæðningu á þak-
inu. Samkvæmt örugg-
um heimildum mun
kostnaðaráætlunin
hljóða upp á 315 milljónir og mun
forsætisráðuneytið hafa veg og
vanda af verkinu. Það er ekki of-
mælt að það gleðji bæði auga mitt
og hjarta að sjá þetta listilega hann-
aða hús, gamla vinnustaðinn minn í
áratugi, fá jafnrækilega andlitslyft-
ingu og raun ber vitni. Hún var að
vísu fyrir löngu, já langalöngu orðin
tímabær. Að þessu sinni hefur von-
andi allra nauðsynlegra heimilda og
leyfa verið aflað. Menn hafa áreið-
anlega látið allt klúðrið í þeim efn-
um í sambandi við viðgerðina á
Stjónarráðshúsinu sér að kenningu
verða.
í beinu framhaldi af þessu gæti
verið fróðlegt að rifja upp býsna
spaugilegt og þó ekki spaugilegt at-
vik, sem gerðist á Þjóðskjalasafn-
inu fyrir mörgum áratugum, eink-
um sökum þess að það varpar skýru
ljósi á vinnuaðstöðu skjalavarða,
vinnuaðstöðu sem á okkar síðustu
og tæknivæddustu tímum myndi
teljast frekar frumstæð svo ekki sé
dýpra í árinni tekið. Einhverju sinni
í svartasta skammdeginu fyrir æði-
mörgum áratugum var einn af dag-
legum gestum Safnahússins, nánar
tiltekið Vilmundur heitinn Jónsson,
landlæknir, að blaða í skjölum um
læknisfræðilegt efni á Þjóðskjala-
safninu þegar hann rakst á nokkur
blöð, sem áttu þar ekki heima, enda
fjölluðu þau um mál, sem átti ekk-
ert skylt við læknisfræði. Hann
benti skjalaverðinum, dr. Birni
Karel Þórólfssyni, þeim merka
fræði- og sómamanni, þegar í stað á
þetta og þakkaði hann landlækni
fyrir með eftirfarandi orðum, sem
hann lagði alveg sérstaka og
persónulega áherslu á með því að
láta fingurgómana snertast: „Ég
ætla að leggja þessi blöð til hand-
argagns og fara síðan með þau nið-
ur í skjalageymslu í vor, þegar
verður orðið almennilega bjart.“
Ekki skal ég ábyrgjast að hér sé al-
veg orðrétt haft eftir, en ég hugsa
að það skeiki þó ekki miklu. Þar
sem mönnum er ef til vill ekki fylli-
lega ljóst hvað dr. Björn Karel var
að fara, er rétt að geta þess að
skjalageymslurnar á
neðri hæðum Þjóð-
skjalasafnsins voru
ekki raflýstar í þá
daga, það gerðist ekki
fyrr en löngu seinna.
Starfsmenn safnsins
notuðust að vísu við
„hund“, sannkallaðan
langhund með margra
metra skot, sem dr.
Björn Karel hafði litla
sem enga stjórn á.
Þótt kunnátta hans í
íslenskum fræðum
væri að flestra dómi
Hallddr ótrúlega mikil, var
Þorsteinsson verkkunnátta hans
vægast sagt af ákaf-
lega skornum skammti. Honum var
með öllu ósýnt að fara með tæki og
tól. Þau voru öll fyrir utan hans
verksvið.
Það er vitanlega alveg óþarft að
taka það fram að svona gamaldags
hundar hafa fyrir lifandi löngu verið
gerðir brottrækir úr Safnahúsinu,
enda hafa þeir sem þar nú ráða ríkj-
Það er sitt hvað að
gleðja augað, segir
Halldór Þorsteinsson,
og að sinna þörfum
sálarinnar.
um, Ögmundur, arkitekt Skarphéð-
insson, tengdafaðir hans, Jóhannes
Nordal, Salóme Þorkelsdóttir, fyrr-
verandi forseti sameinaðs Aiþingis,
Guðmundur Magnússon og Ólafur
Ásgeirsson, þjóðskjalavörður,
væntanlega ekki þurft að vinna við
jafnfrumstæð og forneskjuleg
vinnuskilyrði og dr. Björn Karel og
starfsbræður hans forðum daga. Ég
þykist vita í hverju starf Ögmundar
er fólgið, en hvað hitt fólkið er að
gera þarna er mér aftur á móti ekki
fyllilega ljóst, nema að vera skyldi
að því sé ætlað að hafa eftirlit með
honum.
í þessari málsgrein ætla ég að
leyfa mér smáútúrdúr, sem í fljótu
bragði virðist kannski ekki beint
varða það mál, er hér er fjallað um
og þó. Með nýjum herrum koma ný-
ir siðir. Skömmu eftir að Margaret
Thatcher, sálufélagi Pinochets og
átrúnaðargoð Hannesar Hómsteins
Gissurarsonar og co., tók við stjórn-
artaumunum í heimalandi sínu lét
hún það verða eitt af fyrstu verkum
sínum að koma nýstárlegri skipan á
rekstur háskóla, sem í sem stystu
máli var fólgin í því að reka þá eins
og nútíma atvinnufyrirtæki í okkar
mikla markaðshyggjuheimi. Ekki
voru allir, síst af öllu menntamenn
og háskólaborgarar, sáttir við þessa
nýbreytni eins og til að mynda Pet-
er Foote, fyrrverandi prófessor í
norrænum fræðum við University
Collega, en hann kvað í viðtali við
Sigrúnu Davíðsdóttur, sem birtist í
Morgunblaðinu þ. 16. janúar 2000,
að þessi tilhögun hefði: „alveg slig-
að þá (þ.e.a.s. háskólana) og bætti
síðan við eftirfarandi athugasemd:
„Það getur verið að margir stjórn-
málamenn séu háskólamenntaðir,
en meðferð þeirra á háskólanum
ber þess ekki merki að þeir hafi not-
ið þess að mennta sig.“ Þótt kurt-
eislega sé orðað að hætti breskra
háðfugla vandar hann ekki Margar-
et Thatcher beinlínis kveðjurnar.
Af þessu sést glöggt að menntunar-
skilyrði á háskólastigi hafa farið sí-
versnandi á undanförnum árum hjá
ensku þjóðinni. Menntun er víða
vanmetin og á ekki alltaf upp á pall-
borðið hjá stjórnvöldum, hvorki
enskum né íslenskum, ekki síst á
þessum síðustu og skæðustu mark-
aðshyggjutímum. Það er engan
veginn nóg að hampa menningu ein-
ungis á tylli- eða á menningardög-
um í menningarborgum á menning-
arárum. Að henni þarf nefnilega að
hlúa sérhvern virkan dag ella mun
illa fara fyrir þjóð, sem vill láta
kenna sig við listir og bókmenntir.
Ekki löngu eftir vígslu Lands- og
háskólabókasafnsins í Þjóðarbók-
hlöðu, árið 1994, kom fljótt í ljós að
fjárveiting til stofnunarinnar eða
rekstrarfé var af ákaflega skornum
skammti svo ekki sé meira sagt.
Forstöðumaður hennar, Einar Sig-
urðsson, sá sig því knúinn til þess
að skrifa Ólafi Einarssyni, þáver-
andi menntamálaráðherra, bréf og
leita ásjár hjá honum. Ekki hafði
hann erindi sem erfiði. I staðinn
fyrir að fá peninga í hattinn fékk
hann skömm í hann hjá ráðherra og
það enga smáskömm. Hvemig gat
forstöððumaðurinn verið svo bíræf-
inn að kvarta undan peningaleysi,
nýfluttur í þessa glæsibyggingu á
Melunum? Að margra mætra
manna dómi voru viðbrögð ráðherr-
ans með ólíkindum. Fjárfesting í
menntun og menningu skilar þjóð-
inni einlægt öruggum og ómetan-
legum arði, sem ráðamenn hafa því
miður ekki alltaf borið gæfu til að
koma auga á.
Sama dag og borgarstjóri klippti
á böndin utan um sögufrægan
pappakassa, sem hafði að geyma
sendibréf frá nafntoguðum rithöf-
undum og öðrum listamönnum til
Erlends í Unuhúsi, og sama dag,
sem Björn Bjarnason, menntamála-
ráðherra, lék allskyns kúnstir á
tölvu viðstöddum til óblandinnar
ánægju birtist í Morgunblaðinu
grein eftir erlenda menntakonu,
sem sagði farir sínar ekki sléttar.
Lesendum til frekari glöggvunar er
best að vitna í eftirfarandi orð Tan-
ya Barham, sem eru að finna bæði í
upphafi greinar hennar svo og nið-
urlagi: „Eg heiti Tanya Barham. Ég
kom til íslands frá Háskólanum í
Minnesota til að stunda rannsóknir
á sviði tæknilegra lausna á um-
hverfisvandamálum. Til að geta
unnið góða rannsókn er algjörlega
nauðsynlegt að byggja hana á
traustum grunni og þeim rannsókn-
um sem þegar hafa farið fram. Af
þessum sökum hafði ég í farteskinu
lista með 40 bókum og greinum úr
ýmsum tímaritum, sem ég var
ákveðin í að lesa, þegar ég kæmi til
Islands. Mér til mikillar undrunar
var ekki ein einasta grein eða bók
að finna á háskólabókasafninu!"
Tanya lýkur grein sinni með þess-
um orðum: „Það (þ.e.a.s. Lands- og
háskólabókasafnið) er í fallegri
byggingu, en hefur engin þau tæki
sem nauðsynleg eru til að greiða
fyrir góðum rannsóknum sem
mögulega gætu sett Háskóla Is-
lands á akademíska kortið. A meðan
það setur ekki stóran hluta fjár-
magnsins í það að byggja upp gögn
á breiðu sviði með því nýjasta mun
það einungis halda áfram að vera
falleg bygging."
Þann 9. janúar 2000 átti svo Sal-
vör Nordal viðtal í Morgunblaðinu
við Eyjólf Kjalar Emilsson, pró-
fessor í fornaldarheimspeki við
Oslóarháskóla. Eftirfarandi spurn-
ingu hennar: „Þú he/ur ekki áhuga
á að snúa aftur til íslands í bráð“
svarar hann svona: „Hafi ég látið
það hvarfla að mér varð sú hugsun
að engu þegar ég fór út í Þjóðar-
bókhlöðu og rifjaði upp fyrir mér
bókakostinn þar. Bókasafnið í Osló
er nú ekkert framúrskarandi en það
er ábyggilega tíu sinnum betra en
það sem hér er og meðan rann-
sóknaraðstaðan er með þessum
hætti er ekki fýsilegt að koma
heim.“ Ekki beint glæsilegur vitnis-
burður, það arna, hvorki hjá Tanya
Barham né hjá Eyjólfi Kjalar Em-
ilssyni.
Nú vaknar sú spurning hvort nú-
verandi forstöðumenn ríkisstofn-
ana séu jafnskeleggir og ýtnir og
fyrirrennarar þeirra voru og jafn-
framt hvort þeir hafi jafnbrennandi
metnað fyrir þeirra hönd og þekkt-
ist hér áður fyrr. I framhaldi af
þessu sakar ekki að geta þess að
Sigurður Guðmundsson, skóla-
meistari Menntaskólans á Akur-
eyri, gerði sér iðulega ferð suður til
að herja út fé fyrir skólann sinn.
Hann mun víst aldrei hafa farið
bónleiður til búðar. Einhverju sinni
gekk meira að segja sú saga að
hann hefði ekki hleypt fjármála-
ráðherranum út úr herbergi sínu á
Hótel Borg fyrr en hann var búinn
að fá sitt fram. Það er verulega mik-
il eftisjá af slíkum skörungum. Má
vera að ráðherrar hafi verið
mennskari, hjálpfúsari, samvinnu-
þýðari og skilningsríkari í þá daga.
Mér og reyndar fleirum er nú
spurn hvort ekki sé orðið tímabært
fyrir Björn Bjarnason, mennta-
málaráðherra, að taka á sig rögg og
beita sér fyrir því að Lands- og há-
skólabókasafni verði sem fyrst veitt
álíka mikið fjármagn til bókakaupa
og nú á að verja til viðgerða á
Safnahúsinu gamla? Með slíku
framtaki myndi hann áreiðanlega
slá sjálfan sig til riddara.
Öllum hugsandi mönnum er fyrir
löngu orðið það ljóst að Island er
aðeins lýðveldi í orði kveðnu. Lýð-
urinn ræður hér engu, enda of
vitgrannur til þess að mati hæstráð-
anda til lands og sjávar, sjálfs upp-
lýsta einvaldsins okkar. íslenska
þjóðin hefur oftar en einu sinni
fengið að finna fyrir því að Davíð
Oddsson, forsætisráðherra, er
langt yfir hana hafinn og reyndar
ekki bara hana hejdur líka Hæsta-
rétt og Háskóla íslands. Þess er
skemmst að minnast að hann gaf á
sínum tíma á annað hundrað há-
skólaprófessorum langt nef og
hugðist víst líka rota þá með stein-
völu eins og nafni hans Goliat
forðum, að visu ekki alveg í bókstaf-
legri merkingu.
Almenningi hefur ekki enn verið
gert kunnugt hvaða hlutverki
Safnahúsið gamla eigi að gegna eft-
ir andlitslyftinguna, það mun þó
væntanlega vera menningarlegs
eðlis. Ekkert prjál og pjatt, það vill
enginn lifandi maður sjá. Það er sitt
hvað að gleðja augað og að sinna
þörfum sálarinnar. Það slys má
aldrei henda að hún verði höfð hér
útundan.
Stefnt mun að því að ljúka upp
dyrum hússins í lok apríl, hugsan-
lega um líkt leyti og Hæstiréttur
kveður upp dóm í Vatneyrarmálinu.
Þá væri ef til vill tilvalið fyrir for-
sætisráðherrann, Davíð Oddsson,
að bjóða Árna Mathiesen, sjávar-
útvegsráðherra, Kristjáni Ragnars-
syni, Halldóri Ásgrímssyni, utan-
ríkisráðherra, og mömmu hans ef
hún skyldi eiga heimangengt vegna
kvóta-anna að ganga með sér upp í
ris Safnahússins, þaðan sem þau
gætu notið þess í sameiningu að líta
niður á Hæstarétt. Það er hins veg-
ar engan veginn sjálfgefið að virðu-
legu dómararnir í því húsi muni líta
upp til þeirra.
P.s. Vonandi láist ekki að senda
mér, gömlum bókaverðinum, boðs-
kort á vígsluhátíðina.
(Ritað 17.2 2000)
Höfandur er skólastjóri
Málaskóla Halldórs.
INNLENT
Fagna
lengingu
fæðingar-
orlofs
EFTIRTALDAR ályktanir
voru samþykktar á fundi
stjórnar Sambands ungra
framsóknarmanna fimmtudag-
inn 6. apríl.
„Stjóm SUF fagnar því að
fæðingarorlofið verði lengt úr
sex mánuðum í níu mánuði, eins
og kemur fram í tillögum ríkis-
stjómarinnar og að réttur for-
eldra á almenna á vinnumark-
aðnum skuli verða sá sami og
þeirra sem starfa hjá hinu opin-
bera. SUF fagnar því sérstak-
lega að fólk skuli halda 80% af
heildarlaunum sínum í orlofinu.
Það mun að sjálfsögðu auð-
velda ungu fólki með mikla
greiðslubyrði að koma sér upp
heimili og stofna fjölskyldu.
Framsóknarflokkurinn hef-
ur sýnt það enn einu sinni að
hann er flokkur fjölskyldunnar.
Stjórn SUF styður áfram-
haldandi vinnu við kostnaðar-
og arðsemismat á lagningu
járnbrautar milli höfuðborgar-
svæðis og Suðurnesja. Vaxandi
umferðarþungi, aukin mengun
og slysahætta kalla á úrlausnir
á þessu svæði.“
Fræðslu-
fundur
Tourette-
samtakanna
TOURETTE-samtökin halda
fræðslufund mánudaginn 10.
apríl kl. 20.30 að Tryggvagötu
26,4. hæð.
Málfríður Lorange, sálfræð-
ingur, flytur erindi um athygl-
isbrest og ofvirkni samfara
Tourette, tilheyrandi hegðun-
arvandkvæði og hvað er til ráða
við þeim.
Rætt um
ristilkrabba-
meinsleit
STYRKUR, samtök krabba-
meinssjúklinga og aðstandenda
þeirra, verður með opið hús
mánudaginn 10. aprfl kl. 20.30
að Skógarhlíð 8,4. hæð.
Ásgeir Theódórs, læknir,
flytur erindi: Staðan í leit að
krabbameini í ristli og enda-
þarmi. í frétt frá Styrk segir að
allir velunnarar félagsins séu
velkomnir.
Rætt um rétt-
arstöðu karla
og kvenna
MÁLEFNAHÓPUR Samfylk-
ingarinnar í Reykjavík um
Kvenfrelsis- og jafnréttismál
hefur komið saman á hálfsmán-
aðarfresti í vetur. Þriðjudags-
kvöldið 11. apríl verður síðasti
fundur vetrarins haldinn í
Hlaðvarpanum við Vesturgötu,
og verða drög að nýjum jafn-
réttislögum til umræðu.
Þingkona Samfylkingarinnar
í Reykjavík, Guðrún Ögmunds-
dóttir, mun gera grein fyrir
helstu breytingum sem þau fela
í sér um réttarstöðu karla og
kvenna í íslensku samfélagi.
Umræðum stýrir Hólmfríður
Garðarsdóttir. Fundurinn hefst
kl. 20 stundvíslega og stendur
tilkl.22.