Morgunblaðið - 25.05.2000, Blaðsíða 42

42 FIMMTUDAGUR 25. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
pltfguwMalíilí
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ný viljayfirlýsing um NORAL-verkefnið
ÁKVÖRÐUN VEl
FYRIR 1. FEBR
OGN ARKR AFTUR
FLÓTTA AFLSIN S
VIÐ skólaslit Verkmenntaskólans á Akureyri í fyrra-
dag flutti Hjalti Jón Sveinsson skólameistari ræðu
þar sem hann sagði m.a.:
„Nú er svo komið að við þurfum að spyrna af öllu afli við
flóttaaflinu sem hrífur nú íbúa landsbyggðarinnar af ógn-
arkrafti til Reykjavíkursvæðisins."
Undir þessi orð má taka en meiri spurning er hvernig
sporna eigi gegn þessari þróun. Allt það mikla fjármagn,
sem lagt hefur verið í að vinna gegn henni, hefur í mesta
lagi dugað til þess að hægja á henni en það er fullkomið
álitamál hvort það hefur jafnvel þjónað þeim tilgangi. Það
er alveg ljóst að íbúum landsbyggðarinnar fækkar stöðugt
og íbúum suðvesturhornsins fjölgar að sama skapi. Það
hlýtur því að vera mikil brotalöm í þeirri stefnu sem rekin
hefur verið fram að þessu í landsbyggðarmálum. Það er
stefna sem hefur ekki skilað nokkrum árangri en kostað
mikla fjármuni.
Morgunblaðið hefur áður lýst þeirri skoðun að það væri
tímabært að snúa alveg við blaðinu í landsbyggðarmálum
og marka nýja stefnu á nýjum forsendum.
Fólk velur sér í sumum tilvikum búsetu af tilfinninga-
legum ástæðum en í langflestum tilfellum vegna hags-
muna sinna.
Það er að mörgu leyti hagkvæmt að búa á landsbyggð-
inni. Ekki sízt vegna þess að húsnæðiskostnaður er mun
lægri en á höfuðborgarsvæðinu. Þar munar miklu. í öðru
lagi er áreiðanlega að verða hagstæðara að ala börn upp
utan Reykjavíkursvæðisins; Þau njóta meira frjálsræðis í
fámennari byggðarlögum. I þriðja lagi er sá mikli þrýst-
ingur, sem er í daglegu lífi borgarbúans, ekki jafn mikill í
dreifbýli og þannig mætti lengi telja.
Það þarf að búa þannig í haginn að fólk hafi aðra hags-
muni af því að nýta sér þessa kosti fámennisins. Þar kem-
ur Netið til sögunnar. Fjölmargir Islendingar geta nú
stundað vinnu sína án þess að búseta skipti máli vegna til-
komu Netsins.
Þess vegna er langstærsta landsbyggðarmálið nú, sem
jafnframt ætti að vera kjarninn í nýrri byggðastefnu Al-
þingis og ríkisstjórnar, að tryggja að hvar sem er á land-
inu bjóði fjarskiptakerfið upp á sömu tækifæri til að nýta
Netið og á Reykjavíkursvæðinu. Að gagnaflutningakerfið
sé jafn hraðvirkt o.s.frv.
Með markvissri stefnu í uppbyggingu slíks fjarskipta-
kerfis mundu þeir sem geta stundað vinnu sína á Netinu
óháð því hvar þeir eru staddir áreiðanlega nýta sér kosti
dreifbýlisins til búsetu í stórauknum mæli. Þessi netupp-
bygging ásamt batnandi samgöngum með hverju árinu
sem líður gæti snúið núverandi byggðaþróun við á ótrú-
lega skömmum tíma. Alþingi og ríkisstjórn verða að reyna
nýja nálgun að þessu vandamáli sem hefur þvælst of lengi
fyrir öllum sem að því hafa komið.
ÍSRAELAR OG LÍBANON
ÞAÐ er jákvætt að ísraelar eru að yfirgefa Líbanon. Þetta
stríðshrjáða land hefur verið tætt í sundur síðustu ára-
tugi af nágrannaríkjum sínum og þá fyrst og fremst Israel og
Sýrlandi. Hins vegar hefði verið æskilegt vegna stöðugleika í
Miðausturlöndum að brottflutningur herja ísraelsmanna
hefði farið fram með skipulegri og yfirvegaðri hætti en gerzt
hefur síðustu daga.
ísraelum hefur tekizt að ná friðarsamningum við bæði
Egypta og Jórdaníu og samningar þeirra við Palestíumenn
eru langt á veg komnir. Þótt erfiðlega hafi gengið að koma á
samningum á milli þeirra og Sýrlendinga eru þó meiri vonir
bundnar við það en áður.
Þessir samningar hafa náðst m.a. vegna styrkleika ísraels-
manna. Þess vegna stuðlar það ekki að friði í Miðausturlönd-
um að þeir yfirgefi hernumin landsvæði með heldur niður-
lægjandi hætti fyrir þá sjálfa eins og hefur nú gerzt. Það
getur gefíð ranga mynd af styrkleikahlutföllum á milli deilu-
aðila í þessum heimshluta.
Friðarsamningar í Miðausturlöndum eru hins vegar komn-
ir svo langt, ekki sízt fyrir tilstuðlan Bandaríkjamanna, að
ótrúlegt er að sú þróun stöðvist úr þessu. Nú, þegar her ísra-
elsmanna er að hverfa frá Líbanon, verða væntanlega ekki
sömu rök og áður fyrir því að Sýrlendingar ráðskist með
þetta sundurtætta land eins og þeir hafa lengi gert. Það er
tími til kominn að Líbanar fái að lifa.í friði.
Stefnt er að því að ákvörðun um hvort ráðist
verður í byggingu álvers á Reyðarfírði og
virkjun við Kárahnúka verði tekin fyrir
1. febrúar 2002. Hydro Aluminium hefur lýst
sig reiðubúið til að eiga allt að 40% í álverinu.
Egill Ólafsson fór á blaðamannafund þar sem
fram kom að Landsvirkjun er að skoða þann
möguleika að stofna sérstakt hlutafélag um
byggingu og rekstur virkjunarinnar.
FULLTRÚAR íslenskra
stjórnvalda, Reyðaráls,
Hydro Aluminium, Lands-
virkjunar og Hæfis hafa
skrifað undir viljayfirlýsingu um
áframhaldandi undirbúning byggingar
álvers á Reyðarfirði og virkjana sem
því tengjast. Miðað er við að endanleg
ákvörðun um hvort ráðist verði í fram-
kvæmdir verði tekin fyrir 1. febrúar
2002, en þá eiga að liggja fyrir allar for-
sendur m.a. um hagkvæmni verkefnis-
ins.
í viljayfirlýsingunni er vísað í yfir-
lýsingu sem sömu aðilar undirrituðu á
Hallormsstað 29. júní 1999, en sú yfir-
lýsing byggðist á því að kanna hag-
kvæmni þess að byggja 120 þúsund
tonna álver í Reyðarfirði sem fengi
orku frá Fljótsdalsvirkjun. Sem kunn-
ugt er var tekin sú ákvörðun í vetur að
hverfa frá þessum hugmyndum og
skoða í staðinn stærra álver, en það
þýddi jafnframt að Kárahnúkavirkjun
yrði tekin fram fyrir Fljótsdalsvirkjun.
Sú virkjanaröð þýðir einnig að ekki
þarf að búa til lón við Eyjabakka, en
hörð andstaða var við það meðal stórs
hluta þjóðarinnar.
Staðfesta áhuga
á verkefninu
„Þessi nýja yfirlýsing er gefin út til
þess að staðfesta áhuga og skuldbind-
ingu allra aðila til að leggja mat á hag-
kvæmni verkefnisins og þann ásetning
að komast að endanlegri niðurstöðu
um það hvort ráðast skuli í verkefnið
fyrir 1. febrúar 2002,“ segir í inngangi
að viljayfirlýsingunni sem undirrituð
var í gær.
Yfirlýsingin hefur að geyma lýsingu
á NORAL-verkefninu. Stefnt er að því
að Reyðarál hf. byggi álver á Reyðar-
firði með 240 þúsund tonna fram-
leiðslugetu á ári. Áformað er að hefja
byggingu þess árið 2003 og að því verði
lokið snemma árs 2006. Aætlun Reyð-
aráls gerir ráð fyrir því að álverið verði
stækkað upp í 360 þúsund tonn og að
annar áfangi verði tekinn í notkun 2-3
árum á eftir seinni áfanganum. Þá seg-
ir í yfirlýsingunni að álverið kunni að
lokum „að verða stækkað í 480 þúsund
tonn á ári ef og þegar nægjanlegt raf-
magn og tilskilin leyfi liggja fyrir“.
Gert er ráð fyrir að 450 manns starfi
í álverinu og að 140 menn bætist við
þegar seinni áfanginn er tekinn í notk-
un. Gert er ráð fyrir að álverið kaupi
mikla þjónustu af verktökum og fyrir-
tækjum og að um 300 manns hafi vinnu
við þjónustu við álverið, þar af um 150
sem starfa á Austurlandi. Reyðarál
reiknar með að greiða rúman milljarð
árlega í laun til starfsmanna álversins.
Útflutningsverðmæti áls sem álverið
framleiðir er áætlað 30 milljarðar á ári
að jafnaði, en það svarar til um 15% af
heildarútflutningi íslands á vöru og
þjónustu.
Valgerður Sverrisdóttir, iðnaðar- og
viðskiptaráðherra, sagði að á undir-
búningstímanum yrði skoðað sérstak-
lega hvort hægt væri að hraða fram-
kvæmdum þannig að hægt yrði að
hefja framleiðslu árið 2005. Hún sagði
að í viljayfirlýsingunni tækju stjóm-
völd á sig ýmsar skuldbindingar.
Stjómvöld myndu leitast við að halda í
lágmarki óhagstæðum efnahagslegum
áhrifum meðan framkvæmdir við
virkjun og álver standa sem hæst. Rík-
isstjómin myndi leggja til breytingar á
orkulögum í því skyni að tryggja að
Landsvirkjun eða dótturfélög Lands-
virkjunar geti gert ráðstafanir til að
afla tilskilinna heimilda til þess að ráð-
ast í virkjanaframkvæmdimar. Jafn-
framt myndi ríkisstjómin tryggja að
ekki yrðu tafir á mati á umhverfisáhrif-
um og rekstrarleyfi virkjana og álvers
vegna skorts á mannafla eða annarra
verkefna. Þá myndi ríkisstjómin leit-
ast við að ábyrgjast að tiltækt verði
nauðsynlegt fjármagn til fjárfestinga í
opinberum framkvæmdum, þ.m.t.
framkvæmdum í Fjarðarbyggð.
Norðmenn tilbúnir að
eiga allt að 40% í álverinu
Jon Harald Nilsen, forstjóri málm-
deildar Hydro Aluminium, sagði að
bygging álvers á Reyðarfirði væri ögr-
andi verkefni fyrir Hydro Aluminium.
Fyrirtækið hefði upphaflega tekið þátt
í að skoða byggingu 120 þúsund tonna
álvers. Um hefði verið að ræða flókið
og áhættusamt verkefni og því hefði
ekki þurft að koma á óvart þó að menn
hefðu komist að þeirri niðurstöðu að
þessi stærð á álveri væri ekki heppileg.
Þessi niðurstaða hefði eðlilega valdið
vonbrigðum hjá Austfirðingum og þess
vegna sagðist hann skilja að spurt væri
um raunvemlegan vilja og áhuga Hyd-
ro Aluminium á að reisa álver á Reyð-
arfirði. Því væri til að svara að fyrir-
tækið ætlaði sér að skoða ítarlega þetta
verkefni frá öllum hliðum með það að
markmiði að taka þátt í því. Tekin hefði
verið ákvörðun um að setja í þennan
undirbúning umtalsverða fjármuni og
vinnu. Hann sagði að þegar farið væri
af stað með svona stórt verkefni væri
eðlilegur þáttur í undirbúningnum að
skoða alla kosti. Það að Hydro Alumin-
ium ætlaði að gera það ætti að sýna
hversu mikil alvara lægi að baki.
Jon Harald sagði að sú stærð af ál-
veri sem nú væri til skoðunar, 240 þús-
und tonn, væri sú stærð sem almennt
væri byggð í heiminum í dag. Menn
yrðu hins vegar að hafa skilning á því
að þetta verkefni kallaði á mjög miklar
fjáríestingar og þess vegna yrðu eig-
endur álversins að undirbúa það mjög
vel og hafa 100% trú á því. Það væri af-
ar mikilvægt að hafa fjárhagslega
traustan gmnn undir verkefninu.
Hann sagðist hins vegar sannfærður
um að ísland væri rétti staðurinn fyrir
álver. Ástæðan fyrir því væri náttúm-
legar auðlindir landsins, orkan, efna-
hagslegur stöðugleiki og staðsetning
sem færði góðan aðgang að mörkuðum
í Evrópu og Bandaríkjunum.
Jón Harald sagði að Hydro Alumin-
ium hefði upphaflega rætt um að eiga
25% eignarhlut í Reyðaráli, en fyrir-
tækið væri nú tilbúið til að eiga allt að
40% í fyrirhuguðu álveri á Reyðarfirði.
Sérstakt félag stofnað um
virkjun við Kárahnúka?
Friðrik Sophusson, forstjóri
Landsvirkjunar, sagði að Landsvirkj-
un áformaði að verja um 1.100 milljón-
Fulltrúar NORAL-verkefnisins kynn
framkvæmdastjdri Hæfis, Jon-Haral
herra, Friðrik Sophusson, forstj
Tímaáætlun Ákvörðun tekin
um framkvæmdir
Undirbúningur—► ^
I 2000 I 2001 [ 2002 | i
Um mitt ár byrjar
Landsvirkjun framkvæm
um í undirbúning og rannsóknir á
Kárahnúkavirkjun fram til 1. febrúar
þegar tekin verður endanleg ákvörðun
um hvort ráðist verður í framkvæmdfr,
þar af 300 milljónir á þessu ári. Búið
væri að rannsaka þennan virkjanakost
í um 20 ár, en mikil vinna væri enn
óunnin. Nýjar hugmyndir um virkjanir
norðan Vatnajökuls gerðu ekki ráð fyr-
ir lóni á Eyjabökkum því gert væri ráð
fyrir að Hálslón miðlaði vatni bæði til
Kárahnúkavirkjunar og Fljótsdals-
virkjunar. Aðrennslisgöngin yrðu um
sjö metrar í þvermál svo að þau gætu
tekið við vatni frá Jökulsá á Fljótsdal
sem síðar yrði virkjuð. Jafnframt yrði
að byggja stíflu við Kárahnúka í fullri
hæð strax í upphafi.
Friðrik sagði að Kárahnúkavirkjun
yrði eingöngu reist til að framleiða raf-
magn til stóriðju og það einfaldaði út-
reikninga ó arðsemi virkjunarinnar.
Erlendir og innlendir sérfræðingar
yrðu fengnir til að meta arðsemina, en
það væri að sjálfsögðu forsenda
Landsvirkjunar fyrir því að fara út í
þessar framkvæmdir að þær skiluðu
arði. Um væri að ræða gríðarlega
mikla fjárfestingu, en gróflega áætlað
væri kostnaður við Kárahnúkavirkjun
og Fljótsdalsvirkjun um 90 milljarðar.
Inn í þehri tölu væru raflínur og vaxta-
kostnaður.
Valgerður sagði ljóst að gera þyrfti
breytingar á skipulagi raforkumála.
Tilskipun Evrópusambandsins, sem
tæki gildi 2002, gerði slíkt óhjákvæmi-
legt. Nefnd væri nú að störfum um
þessi mál, en mjög líklegt væri að
breytingar yrðu gerðar á Landsvirkj-
un m.a. eignarhaldi.
Friðrik sagði að eitt af því sem
Landsvirkjun væri með til skoðunar
væri að stofna sérstakt félag um bygg-
ingu og rekstur Kárahnúkavirkjunai’.
Aðspurður útilokaði hann ekki að er-
lendir aðilar ættu í slíku fyrirtæki.
Hafa þyrfti í huga að fjárfestingin í
Kárahnúkavirkjun og Fljótsdalsvirkj-
unar væri 90 milljarðar, en heildar-
skuldir Landsvirkjunar í dag væru um
60 milljarðar.
Friðrik sagði að ný lög um umhverf-
ismat, sem samþykkt voru í vor, fælu í