Morgunblaðið - 19.08.2000, Qupperneq 37

MORGUNBLAÐIÐ
VIKU
m
LAU GARDAGUR 19. ÁGÚST 2000 37
Ljósmynd/Unnar Agnarsson
Rjúpnafell næst, þá Kjalfell og Hrútfell fjærst.
Ljósmynd/Unnar Agnarsson
Blönduvöð og Blöndutjarnir, Helgufell í baksýn.
áberandi, brattur sunnan í móti.
Þegar komið er framhjá Frið-
mundarvatninu er farið yfir svokall-
aða Vatnabungu. Þar er upplagt að
staðnæmast til að glöggva sig á um-
hverfinu. Raunar einkennist þessi
hluti Auðkúluheiðar af lágum bung-
um og ásum en milli þeirra liggja
flár og vötn þar sem er gnægð af sil-
ungi, tilvalinn staður fyrir stang-
veiðimenn, þótt hyggnir menn veiði
jafnan í net eins og Frelsarinn og
postular hans. Nöfnin á vötnunum
eru nokkuð föst en verra er með
bungurnar því þeirra nöfn hafa
breyst í aldanna rás eða færst til og
eru mismunandi eftir því hvaðan er
horft. Það kemur sér ekki illa í
gangnaskálunum á kvöldin þegar
búið er að ræða um veðrið og færð á
vegunum því þrætur um örnefni eru
nær ótæmandi umræðuefni.
Handan Vatnabungu er stefnt á
Smalatjörn, sem áður er minnst á,
en hún er raunar horfin undir
Blönduvirkjunarskurðinn. Vinstra
megin vegar er Fannlækjarbunga,
allbrött. Framan við hana er Galta-
ból, mikið fiskivatn en á hægri hönd
er allstórt vatn, óreglulegt í lögun,
sem ber nafnið Þrístikla. Svo er
sagt að hvergi sjái yfir það allt, það
er að segja af jörðu niðri. Annað
merkilegt við þetta vatn er það að í
því er öfuguggi, sem er samkvæmt
þjóðsögunum álíka hollur til átu og
kampýlóbakterfylltur kjúklingur.
Áður en Blöndulónið varð til lá
vegurinn fram með Blöndu nokkurn
veginn í stefnu á Kjöl. Næst hefði
verið komið að Sandárhöfða (rétt
tæpir 500 m) sem nú rekur kollinn
upp úr Blöndulóninu. Var þar víða
fagurt í hvömmum og gróðri vöfð-
um bollum. Nú sveigir vegurinn
hins vegar til hægri framan við
Þrístiklu en utan við Blöndulónið.
Þá er farið yfir skurðinn úr lóninu,
þar sem Blanda beljar nú með boða-
föllum og ekki fýsilegt að lenda í
þeim svelg. Stuttu síðar er komið að
stíflu vestan eða norðvestan við lón-
ið og er rétt að staldra þar við um
sinn.
Kólkuskálinn horfni
I stíflustæðinu stóð öldum saman
gangnakofi, Kólkuskáli, á litlum
höfða eða brekkubrún. Framan
brúnarinnar rann Kólkukvísl, sem
kom úr Kólkuflóa, en nokkru vestar
var sérkennilegur hóll, Kólkuhóll.
Kvíslin rann dijúgan spöl til vesturs
en féll þá í Fellakvísl sem kemur
langt sunnan af heiðinni. Niður með
Fellakvísl, nálægt norðvestri frá
Kólkuhól séð, er Réttarhóll, en erf-
itt er að greina hann. Á Réttarhól
bjuggu Björn Eysteinsson og Helga
Sigurgeirsdóttir frá 1886-1891 með
ung börn, og var víst silungurinn í
vötnunum drýgsta búbótin. Utan
við Réttarhól er ein stærsta fláin á
Auðkúluheiði, Melbrigða, og hefur
margur orðið votur í fæturna í þess-
ari flá við að draga upp kindur enda
dúar þar víða undir fótum.
Kólkuörnefnið er sérkennilegt en
varðveitist líka í Kólkumýrum og
úti á Skaga í Kólkumiðum, en vænt-
anlega er nafnið írskt. Annað mál er
það að við Kólkuhól hélt lengi til
draugur sem ýmsir urðu varir við
en sýndi þó jafnan þá kurteisi að
verða engum að meini. í Kólkuskála
var alltaf gott að koma og hvíla lúin
bein eftir strangan dag við smala-
mennsku í göngum. Hér má skjóta
að vísukorni eftir landsþekktan
mann og skal þess getið að Lingur
var einn gangnamanna en Gísli
gangnaforinginn:
Lingurveittieina enn,
er það góður siður,
gleðjum okkur gangnamenn,
Gísli ratar niður.
Nú liggur leiðin yfir Áfangafell
(580 m) en handan þess er gamall
áfangastaður, Áfangi. Nú er risinn
þar gangnaskáli sem á sumrin er
notaður til að taka á móti ferðalöng-
um. Þar er í boði gisting í ágætu
húsnæði, bað, matur og rúm eða
tjaldstæði. Hér er Blöndulónið
steinsnar frá og geta stangveiði-
menn spreytt sig á sinni iðju ef þeir
svo kjósa og dvalist þá dag eða
dagpart eftir því hvernig á stendur.
Hvort sem gist er í Áfanga eða
ekki þarf að halda ferðinni áfram
inn til fjallanna. Utar á heiðinni ein-
kenndist landslagið af bungum og
vötnum en hér eru fellin hins vegar
mest áberandi. Áfangafellið er yst
en síðan kemur Sauðafell, framan
þess Hanskafell, lítil bunga, Helgu-
fell austan vegar firnastórt, og loks
Sandkúlufell, einnig býsna mikil-
fenglegt. Fellin eru nokkuð gróin
hið neðra en minna eftir því sem
hærra kemur. Efst á Sauðafelli eru
litlir hnjúkar eða stapar, kallast
Sauðaskjól, og má þar finna vindhlé
í flestum áttum. Norðan við fellið, á
svonefndum Sauðafellshala um 1-2
km frá Kjalvegi, eru margar reið-
götur sem liggja nánast austur og
vestur. Þetta er Skagfirðingavegur
sem lá upp úr Mælifellsdal í Skaga-
firði, vestur heiðar Húnvetninga en
kom niður í Borgarfjörð hjá Kal-
manstungu. Skagfirðingavegur hef-
ur verið mjög fjölfarinn. Vegurinn
lá yfir Blöndu á Blönduvöðum en
þar fyrir handan er Galtará á Ey-
vindarstaðaheiði, þar sem Jónas
greiddi Þóru Gunnarsdóttur lokka
langt fyrir löngu en sá staður er nú
geymdur eilífðinni undir Blöndu-
lóni.
Skagfirðingavegur liggur vestur
um svonefndar öldur, sem taka við
til vesturs frá fellunum. Það getur
verið óhemjuþreytandi að fara yfir
öldurnar, því þær eru allar keimlík-
ar, melrunnar efst en grunnir dalir
á milli. Ekki mjög aðlaðandi staður í
regni og stormi. Margir kannast við
hendinguna:
Átján öldur undir sand
eru frá Sauðafelli.
Og mikil skemmtun mönnum til
forna að prjóna framan við góða
fyrriparta.
Nú fer gróður að minnka, leiðin
löng en melar og sandbreiður taka
við. Helgufell, sem er á vinstri hönd
(austan megin vegar), er kennt við
konu sem varð úti einhvers staðar
við fellið og hét Helga. Framan
Helgufells er Arnarbæli.
Sunnan við Sandkúlufell
Sandkúlufell eða Kúlusandfell
gnæfir nú yfir vegfaranda til hægri
handar. Fellið er röskir 830 m yfir
sjó og vel þess virði að ganga á það
ef tími er nægur því uppgangan er
ekki létt. Þaðan sést til háfjallanna í
austri, suðri og vestri en þegar
gengið er suður á fellið blasa við
svokölluð Seyðisárdrög. Drögin eru
mýrarflákar með tjörnum og smá-
sprænum, allt grasi vafið. Það getur
varla fegurri sjón í heiðskíru veðri
en horfa af Sandkúlufelli yfir þetta
land, sveittur og móður eftir upp-
gönguna, en í grænflákunum neðan-
undir glampar sólin á þúsund gim-
steina. Þá rifjast upp kveðlingur
Ásgríms Kristinssonar frá As-
brekku, þótt annar staður sé hafður
í huga:
Enn um þetta óskaland
ótal perlur skína.
Hitti ég fyrir sunnan Sand
sumardrauma mína.
Og á þessi vísupartur ekki að
sanna annað en það að sveitamenn
geti haft gaman af því að horfa á
fjölskrúðugt landslag.
Sé nú aftur horfið á Kjalveg verð-
ur næst fyrir Kúlukvísl sem kemur
frá Sandkúlufelli. Niður með kvísl-
inni er gamall gangnakofi úr torfi
og grjóti sem nú hefur verið gerður
upp. Fyrir gangandi menn er vel til
fallið að tjalda þar því dagleiðin frá
Áfanga er drjúg og enn talsverður
spölur í hlýjuna á Hveravöllum. Það
er upplagt fyrir bílandi fólk að fara
sér hægt og taka nokkra klukku-
tíma til að ganga upp á fellin áður-
nefndu ogvirða fyrir sér útsýnið. Þó
skyldi hafa í huga að gönguferðir
geta orðið drjúglangar því vega-
lengdir virðast styttri en þær eru í
raun.
Frá Kúlukvísl að Seyðisá, sem er
næsta kennileitið og er nú brúuð, er
þurrlent, melar og lágar dældir en
Blanda breiðir úr sér á vinstri hönd.
Seyðisá kemur úr Seyðisárdrögum
og er orðin allmikið vatnsfall enda
aukin vatni af drjúgmiklu vatna-
svæði.
Neðan við brúna yfir Seyðisá, til
vinstri handar eða austurs, eru
rústir eftir gamla rétt og þar hjá
Biskupsáfangi þar sem biskupar
hafa væntanlega gist á leið sinni
milli landsfjórðunga. Nú liggur leið-
in fram gróðurlitla mela en á hægri
hönd glittir í kvíslar sem koma frá
fjöllunum í vestri. Utar eru Búr-
fjöllin, heldur kollhúfuleg, vestan
Seyðisárdraga, en sunnar Þjófa-
dalafjöll með fjölmörgum hnjúkum.
Neðan undir þeim eru svokallaðir
Tjarnardalir, heillandi landslag í
auðninni. Frá Kjalvegi er óravegur
að fjöllum þessum og kallast Djöfla-
sandur þar sem verst er yfirferðar
enda væri hendingin „í birkilaut
hvíldi ég bakkanum á“ hið argasta
öfugmæli á þeim sandi. Kindur
finna hins vegar snapir í lægðum og
kvosum á þessu svæði. Hér var eitt
sinn ort:
Vindar svalir suðri frá
svífa um kalinn völlinn,
þó skal smala þokugrá
Þjófadalafjöllin.
Nokkur fell eru til suðurs nálægt
veginum og ber hæst Dúfunefsfjall.
Nafnið helgast af Þóri dúfunef sem
átti hryssuna Flugu og lenti í kapp-
reiðum við Örn nokkurn. Svo segir í
Landnámu um fyrstu kappreiðar á
Islandi þar sem vitað er um úrslit:
„Þeir riðu báðir suður um Kjöl
þar til er þeir komu á skeið það er
síðan er kallað Dúfunefsskeið. En
eigi varð minni skjótleiksmunur
hrossa en Þórir kom í mót Erni á
miðju skeiði. Örn undi svo illa við fé-
lát sitt að hann vildi eigi lifa og fór
upp undir fjallið, er nú heitir Arnar-
fell, og týndi sér þar sjálfur, en
Fluga stóð þar eftir því að hún var
mjög móð.“
Hveravellir
Hveravellir eru handan við sauð-
fjárveikivarnargirðinguna milli
Norður- og Suðurlands og er nú
komið fram milli jöklanna. Hofsjök-
ull er í austri en að vestan er Lang-
jökull en út úr honum gengur Regn-
búðajökull alláberandi. Sunn-
lendingar kenna þennan jökul hins
vegar við hrúta. Til suðurs glittir í
Kerlingarfjöll en nær er Kjalhraun-
ið með sínum harmsögum og ber
þar Strýturnar hæst. Nú beygir
vegurinn til Hveravalla til hægri en
Kjalvegur heldur áfram suður á
heiðar Biskupstungnamanna. Það
má minna á að í Kjalhrauni er svo-
kallaður Grettishellir þar sem sá
forni kappi hafðist víst einhvern
tíma við og rændi ferðamenn. Nú
fara vegaránin hins vegar fram að
siðaðra manna hætti í pylsusjopp-
um og á bensínstöðvum.
Hveravellir eru ein af mörgum
vinjum hálendisins. Hverirnir liggja
í grunnri lægð eða daladragi og frá
þeim sitrar lítill lækur með grösug-
um bökkum. Hverirnir eru margir
hinir fegurstu og hafa nú verið lagð-
ir stígar úr timbri um svæðið. Er
varasamt að fara út af þeim því víða
er sjóðheitt undir. Syðst í hvera-
dyngjunni er Eyvindarhver og mót-
ar í hvernum fyrir hleðslu þar sem
Fjalla-Eyvindur sauð kjöt sitt. Þar
suður af er Eyvindarhola,
hraunsprunga sem Eyvindur á að
hafa reft yfir, ekki ýkja dægilegur
bústaður. Ef áfram er haldið er
komið að gömlum gangnakofa
hlöðnum úr torfi og grjóti.
Á Hveravöllum er hægt að gista í
skálum Ferðafélagsins. Nú stendur
fyrir dyrum að færa aðalskálann
lengra frá hverasvæðinu enda hefur
gróðurlendið við kvíslina látið stór-
lega á sjá undanfarin ár fyrir ágangi
ferðamanna. Er þess að vænta að
það heillaskref komi gróðri á
Hveravöllum vel í framtíðinni ef
framkvæmdir tefjast ekki fyrir
gnaddi misviturra lögspekinga.
Þegar hálendið er opnað ferða-
mönnum þarf að gæta fyllstu varúð-
ar í umgengni við viðkvæma nátt-
úru. Engir eru betur fallnir til þess
að hafa umsjón með náttúruperlum
landsins en heimamenn, sem þekkja
landið af umgengni við það í mis-
jöfnum veðrum á öllum árstíðum.
Hvað sem þessum vangaveltum
líður þá er upplagt að ljúka ferðinni
í litlu sundlauginni fyrir neðan hinn
gamla skála Ferðafélagsins sem
stendur í jaðri hverasvæðisins. Eft-
ir þreytandi keyrslu, hoss á hest-
baki, barning á hjólhesti eða tosandi
göngu í sandroki í stinningsgolu er
ekkert betra en að skella sér í heita
laugina. Eftir slíkt bað sofnar mað-
ur sáttur við guð og menn.
Höfundur er íslenskufræðingur.
(t

Þingholtsstræti 24 - Opið hús
I þessu gullfallega, virðulega húsi, höfum
við til sölu mjög góða 3ja herbergja risíbúð.
(búðin er stofa, opið eldhús, 2 rúmgóð
svefnherbergi, baðherbergi og gangur. Allt
panelklætt og gömlu gólfborðin á sínum
stað. Sérhiti. Stórar suðursvalir út frá stofu
með frábæru útsýni. íbúð, hús og staður er
með þvl rómantískasta sem gerist!
Sveinn tekur á móti ykkur í dag
og sunnudag frá kl. 13-17.
vvv FASTEIGNASALAN GARÐUR, S. 562-1200, 862-3311 jj,