Morgunblaðið - 21.09.2000, Blaðsíða 62

62 FIMMTUDAGUR 21. SEPTEMBER 2000
:i----------------------------
MORGUNBLAÐIÐ
Dýraglens
Grettir B
Ferdinand H
Við gætum prófað
það svona, herra.
Eða jafnvel svona. En þar semþetta Þú mátt Kaldhæðni fer
er fyrsti skóladagurinn þá megum ekki vera þér ekki vel,
við ekki ganga of langt. of flottur. Magga.
BREF
TIL BLAÐSINS
Kringlunni 1103 Reykjavík • Sími 569 1100 • Símbréf 569 1329
Um aðgengi og
varðveislu heim-
ilda á Þjóðskjala-
safni Islands
Frá Jóni Torfasyni og
Kristjönu Kristinsdóttur:
JÓN Ólafsson forstöðumaður Hug-
vísindastofnunar Háskóla íslands
skrifaði grein í Morgunblaðið þann
18. ágúst sl. Þar segir „... skjala-
varsla hér á landi hefur verið í svo
skammarlegum ólestri áratugum
saman að það er einfaldlega ekki
hægt að skrifa almennilega bók um
samtímasögu og byggja hana á Is-
lenskum heimildum, nema í einstaka
sértilfelli."
I þættinum Víðsjá í Ríkisútvarp-
inu rás 1, 21. ágúst sl., ræddu sagn-
fræðingarnir Már Jónsson og Sig-
urður Gylfi Magnússon m.a. um
heimildir og sögðu þá að ástand
safna á Islandi væri stórt vandamál,
þau væru illa skráð og aðgangur
ekki góður að heimildum.
Starfsmenn Þjóðskjalasafns telja
þessar fullyrðingar nokkuð ýktar og
jafnvel læðist að sá grunur að þær
séu að einhverju leyti til komnar
vegna þekkingarleysis. Þjóðskjala-
safn hefur lagt mikla áherslu á að
sinna varðveislu skilaskyldra skjala
og gengið eftir afhendingu þeirra til
safnsins. Jafnframt hefur markvisst
verið unnið að því að bæta aðgengi
notenda að skjalasöfnum sem safnið
varðveitir. I vörslu safnsins eru nú
um 32 kílómetrar skjala mælt í hillu-
metrum. Skjalasöfn sem skráð hafa
verið eftir 1990 eru skráð með raf-
rænum hætti svo öll heimildaleit er
auðveld þegar nútímaskjalasöfn eru
annars vegar. Nauðsynlegt er þó að
hafa í huga að skráning skjala er ólík
skráningu bóka og prentaðra heim-
ilda. Gæta þarf þess við skráningu
skjalasafna að heimildargildi skjal-
anna varðveitist. Til þess að nota
skjalasöfn þarf því nokkra þekkingu
á stjómsýslusögu og á ævi og störf-
um einstaklinga. Ekki er hægt að
koma á Þjóðskjalasafn og panta
pakkann um t.d. landhelgismálið.
Nauðsynlegt er að hafa a.m.k. grun
um hvaða embætti, stofnanir og ein-
staklingar komu að því máli. Þarf þá
jafnvel að skoða skjöl úr mörgum
skjalasöfnum og auðvitað getur það
tekið tíma og reynt á fræðilega getu.
Til upplýsingar um hvaða skjala-
söfn frá 20. öld eru aðgengileg til
rannsókna skulu nokkur þeirra
nefnd af handahófi:
Skrifstofa forseta íslands, ráðun-
eytin, sendiráð þ. á m. sendiráðið í
Moskvu, skjalasöfn sýslumanna,
skjalasöfn skattstjóra, skjalasöfn
fræðsjustjóra, Ríkisútvarpið, Fiski-
félag íslands, Fasteignamat ríkisins,
Rannsóknarstofnun fiskiðnaðarins,
Skipaútgerð ríkisins, Fiskimálasjóð-
ur, Áburðaverksmiðja ríkisins,
Myndlista- og handíðaskólinn, Hús-
mæðrakennaraskólinn, Menningar-
sjóður og menntamálaráð, Fram-
leiðsluráð landbúnaðarins, Biskup
íslands og Viðlagasjóður.
Eldri skjalasöfn eru m.a.: Skjala-
safn kirkna, kansellís, rentukamm-
ers, landfógeta, amtmanna, stiftamt-
manns, íslensku stjórnar-
deildarinnar, landshöfðingja, Skál-
holtsbiskups og Hólabiskups svo
fáein séu nefnd.
Skráning þessara safna markast
af því að sú vinna var unnin áður en
tölvuöld rann upp og skrár eru enn
sem komið er ekki tölvutækar. í
Þjóðskjalasafni eru jafnframt fjöl-
mörg skjalasöfn einkaaðila, þ.e. ein-
staklinga, fyrirtækja og félaga en í
þeim eru margir smærri skjala-
flokkar aðgengilegir notendum.
Sem betur fer er mörgum Ijóst að
mikilvægar heimildir um íslenska
sögu eru aðgengilegar á söfnum og
hafa nýtt sér það. Á undanfömum
árum hafa komið út mörg ágæt rit
um samtímasögu, sögu 20. aldarinn-
ar, sem byggja á skjalasöfnum í
vörslu Þjóðskjalasafns, og þau em
ekki eingöngu um „sértilfelh", að
ógleymdum bókum sem varpa ljósi á
aðrar aldir Islandssögunnar. Aðeins
nokkrir höfundar og rit útkomin á sl.
fimm ámm skulu nefnd af handa-
hófi:
Már Jónsson: Árni Magnússon.
Ævisaga, Vilborg Auður ísleifsdótt-
ir: Siðbreytingin á íslandi, Helgi
Þorláksson: Sjórán og siglingar, Ás-
geir Ásgeirsson og Olafur Ásgeirs-
son: Saga Stykkishólms, Davíð 01-
afsson: Saga landhelgismálsins,
Sigrún Davíðsdóttir: Hándskriftsag-
ens saga, Ólafur Hannibalsson og fl.:
Sölumiðstöð Hraðfrystihúsanna,
Páll Sigurðsson: Heilsa og velferð,
Jakob Asgeirsson: Pétur Ben, Ás-
geir Guðmundsson: Berlínarblús, ís-
lenskir meðreiðarsveinar og fórnar-
lömb þýskra nasista, Valur
Ingimundarson: I eldlínu kalda
stríðsins, Guðjón Friðriksson: Einar
Benediktsson, Guðmundur Jónsson
og Magnús S. Magnússon: Hag-
skinna, Valdimar Unnar Valdimars-
son og Halldór Bjarnason: Saltfisk-
ur í sögu þjóðar, Guðmundur
Magnússon: Eimskip, frá upphafi til
nútíma, Þorsteinn Jónsson og Guð-
mundur Guðjónsson: Lögreglan á
íslandi, Pétur Pétursson og fl.:
Kristnisaga IV bindi, Þór White-
head: Bretarnir koma, Heimir Þor-
leifsson: Póstsaga íslands, Einar
Laxness: Islandssaga A-Ö, Gunnar
Stefánsson: Útvarp Reykjavík. Saga
Ríkisútvarpsins, Hörður Ágústsson:
íslensk byggingararfleifð, Margrét
Guðmundsdóttir: I þágu mannúðar.
Saga Rauða kross Islands, auk
margra binda í Iðnsögu íslendinga.
Hér er einnig rétt að nefna fjölda
útvarps- og sjónvarpsþátta. Skulu
hér aðeins nefndir nýlega sýndfr
þættir um hernámið og kalda stríðið.
Einnig viljum við benda á mikinn
árangur héraðsskjalasafnanna í
skjalaskráningu og söfnun heimilda
sem margir hafa hagnýtt sér við
rannsóknir. Auk þess sem starfs-
menn Þjóðskjalasafns hafa iðulega
haft milligöngu um útvegun heim-
ilda úr erlendum skjalasöfnum.
Allt efni sem birtist i Morgunblaðinu og Lesbók er varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu þaðan, hvort
sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni
til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.