Morgunblaðið - 10.11.2000, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 10. NÓVEMBER 2000 31
LISTIR
Benedikt Gröndal og Steinn Steinarr stumra yfir Jónasi Hallgrímssyni. Hjálparsveit skálda leggur til fórnarlamb Egils Skallagrímssonar.
„Þó úti leysi
vetur vind“
s
I kvöld frumsýnir Leikfélag Reykjavíkur í
samvinnu við Reykjavík Menningarborg
Evrópu 2000 leikritið Skáldanótt eftir Hall-
grím Helgason. Hávar Sigurjónsson ræddi
við Hallgrím um leikritið og hugmyndir
hans um sæti leikskáldsins á skáldabekk.
„Eitt sinn skal hver deyja. Ekki tvisvar." Jónas er ekki dauður úr öllum æðum.
ALLGRÍMUR Helga-
son ríður ekki við
einteyming á skáld-
vellinum. Hann
hleypir nú á skeið í
nýju leikriti sem er að miklu leyti í
bundnu máli; óvenjulegt fyrir ís-
lenskt leikrit yfirleitt og nánast
einsdæmi um leikrit frá seinni ár-
um. „Þetta er í anda Shakespeares
sem lagði sumum persónur sínum
bundið mál í munn og lét aðrar
mæla í prósa. Þannig sýndi hann á
skýran og einfaldan hátt mun á
stöðu þeirra í samfélaginu. Kóngar
og aðalsmenn töluðu í bundnu máli,
alþýðan í prósa.“ Hallgrímur snýr
þessu við og leggur góðskáldunum
prósa í munn, þau eru orðin leið á
ríminu enda þurfa þau hvort eð er
ekki að sanna neitt, en ungskáldin
opna ekki munninn öðruvísi en með
rím og stuðlasetningu á vörunum.
Efni verksins verður best lýst
með því að vitna í orð Kynnis leik-
ritsins sem flytur áhorfendum for-
mála að sýningunni að klassískum
sið.
En það er gömul þjóðartrú
(sem þið eruð búin að gleyma nú)
að eina nótt á ári fá
okkar skáld að fara á stjá.
Liðin nöfn þá lifna við
læðast inn á okkar svið
Halldór Laxness, Hallgrímsson,
Hafstein, Gröndal, Benediktsson...
allir þessir þá þramma um
þyrstir í líf í Miðbænum.
Þannig hefst leikurinn. Góð-
skáldin komin á kreik og allir aðdá-
endur þeirra hlaupa um miðbæinn,
þyrstir í að ná tali af sínu skáldi,
teyga af vörum þess bragarmjöð-
inn, en raunin er reyndar nokkuð
önnur. Jónas hefur helst hug á því
að drekka og komast yfir kven-
mann og Egill Skallagrímsson er á
stöðugum ílótta undan Víkinga-
sveitinni sem reynir að hindra hann
í mannvigum. Egill getur að sögn
ekki ort nema sjá blóð. „Blóðið er
hans blek,“ segir hjálparsveitar-
maður með reynslu af skálda-
„Dramatíkin er drottning bók-
nienntanna," segir Hallgrímur
Helgason og tekur ofan.
nóttum fyi-ri ára. „Hugmyndin að
Skáldanótt, þar sem dauð skáld
lifna við og fara á kreik er svipuð og
í þjóðsögunni um kýrnar sem fá
málið á nýársnótt.Eg sæki líka
áhrif i Draum á Jónsmessunótt.
Þetta er allt voða gamaldags og því
geysilega nýstárlegt," segir Hall-
grímur um efni verksins.
Hann segir að upphaflega hafi
hug myndin verið fólgin í kvæði er
hann orti árið 1993 og nefndist
Leitin að Jónasi Hallgrímssyni.
„Þar var það Jónas sem birtist
allt i einu a Bíóbarnum en hvarf svo
i eftirpartí. Það var fyrrverandi
Borgarleikhússtjóri, Þórhildur Þor
leifsdóttir, sem bað mig að færa
þessa hugmynd í leikritsbúning.
Mér leist vel á það. Þegar ég fór að
vinna að þessu kom í ljós að leitin
að Jónasi einum nægði ekki í heilt
leikrit. Þannig þróaðist hugmyndin
yfir í heila Skáldanótt, svona Menn-
ingarnótt framliðinna skálda,“segir
Hallgrímur.
Hann segir að almennar hug-
myndir fólks um útlit góðskáldanna
séu hafðar til hliðsjónar. „Við reyn
um hafa þá þannig að hver og einn
haldi sínum sérkennum. Stuðst er
við útlitslýsingar og ljósmyndir en
þó er ekki um eftirhermur að ræða.
Ég er svo bara að giska á hvernig
þeir mundu haga sér við þessar að-
stæður. Það er hreinn uppspuni að
sjálfsögðu.“ Hallgrímur segir að
kosturinn við að semja leiktexta í
bundnu máli sé að þannig hefjist
verkið upp fyrir hið hefðbundna
raunsæi. „Það kemst á annað plan.
Ég beiti sama hætti og Ibsen beitti
i Brandi og það var mjög gaman að
skrifa þetta." Leikhúskrif höfða til
Hallgríms og vinnan í leikhúsinu er
honum mjög að skapi. Áður hefur
hann skrifað einleikinn 1000 eyja
sósu, gamanleikinn Kossinn auk al-
þekktra skáldsagna Hella, Þetta er
allt að koma og 101 Reykjavík sem
virðist vera að leggja heiminn að
fótum sér.
Leikritun er í lægð núna
„Dramatíkin er drottning bók-
menntanna. Leikritun er magn-
aðasta for mið sem hægt er takast á
við og það er ekki tilviljun að mesta
skáld allra tíma, William Shake-
speare, _ skyldi eingöngu semja
leikrit. í leikritum hefur hver pers-
óna möguleika á dýpt sem jafnast á
við heila skáldsögu. Leikskáld verð-
ur að hafa vald á tveimur þátt um
ritlistarinnar, stíl og strúktúr og
það er fátítt höfundar sé jafnvígir á
hvort tveggja. Eins og fleiri skipti
Hölderlin bókmenntunum í þrennt;
póetík, epík og dramatík. Póetíkin
er einvíd: höfundurinn yrkir út fra
sjálfum sér. Epíkin er tvívíð: höf-
undurinn segir sögur af öðru fólki.
Dramatíkin er hinsvegar þrívíð:
höfundurinn hefur yfirgefið salinn
og eftir standa persónur hans á
sviðinu og yrkja útfrá sjálfum sér.
Höfundurinn er orðinn guð. I
leikritum verða persónurnar helst
að lifa algjörlega sjálfstæðu lífi.
Skáldsagnapersónur sem hafa
þessa eiginleika enda líka allar upp
á leiksviði. Menn vilja sjá þær og
leik arar vilja túlka þær. Því miður
er leikritun í lægð núna. Það er
tæpast litið á hana sem bók
menntaform. Leikrit eru til dæmis
aldrei tekin til greina í íslensku
bókmenntaverðlaununum. Ástand-
ið er svipað og það var áður en Ib-
sen, Strindberg og Chekov komu
fram og endurreistu leikritið sem
bókmenntaform.Þá var formið tek-
ið alvarlega að nýju.“
Ég á ennþá langt íland
Hallgrimur segist hafa skáldsögu
i smíðum en telur ekki tímabært að
ræða hana frekar á þessu stigi.
Hann kveðst vilja líta á sköpun rit-
höfundarins sem fjölnotaefni
Skáldsaga og ljóð verða að leikriti
eða kvikmynd. Góð hugmynd höf-
undar um sögu og persónur getur
nýst á svo fjölbreyttan hátt, ekki
síst þegar eftirspurn eftir slíku efni
fyrir, leikhús, sjónvarp og kvik-
myndir er jafnmikil og raun ber
vitni. Þá erum við auðvitað að horfa
á hlutina í stærra samhengi en hér
upp á íslandi, þar sem máttur
sjónvarpsins hefur enn ekki verið
virkjaður til þess arna.
„Við byrjum öll á því að að yrkja
ljóð. Svo förum við að skrifa smá-
sögur. Uppúr þrítugu reynum við
okkur við skáldsöguna. Maður
verður alltaf að halda áfram, takast
á við nýtt form, reyna eitthvað sem
maður getur ekki. Dramatíkin er
efsta þrepið i stiganum. Ég á ennþá
langt i land. Skáldanótt er bara
svona ævintýri, gleðileikur með
söngvum.“
Gröndal: Það virðist enginn ætla að
skrifa ævisöguna mína...
Jónas: Nei, Bensi minn, það er
kannski útaf því að þú gerðir það
sjálfur, þú hefðir kannsi betur látið
það ógert.
Gröndal: Ógert? Ég skrifaði nú fal-
lega um þigí Dægradvöl.
Jónas: Ogheldur varþað nú misfal-
legt.
Gröndal: Hvað áttu við?
Jónas:„Búlduleitur og fúllegur að
sjá...“ Gröndal: Já, þú varst það nú
Jónas minn... óttalegur luri...
Jónas: Það er nú eins og hver sjái
sjálfan sigmeð það.
Gröndal: Hvað áttu við? Já, en hvað
... þetta var nú bara fyrst, áður en
Leikarar
og listrænir
stjórnendur
SKÁLDANÓTT eftir Hallgrím
Helgason.
Leikarar: Árni Pétur Guð-
jénsson, Bergur Þór Ingólfs-
son, Björn Ingi Hilmarsson,
Edda Björg Eyjólfsdóttir,
Eggert Þorleifsson, Ellert A.
Ingimundarson, Gunnar Hans-
son, Katla Margrét Þorgeirs-
dóttir, Sigrún Edda Björns-
dóttir, Steinn Ármann
Magnússon, Theodór Júlíus-
son, Þór Tulinius.
Leiksljóri: Benedikt Erlings-
son.
Tónlist: Ragnhildur Gísladótt-
ir.
Leikmynd: Stígur Steinþórs-
son.
Búningar: Hjördís
Sigurbjörnsdóttir.
Hljóð: Baldur Már Arngríms-
son.
Lýsing: Elfar Bjarnason.
ég kynntist kvæðunum þínum, sem
ég lærði öll, ég lærði þau nánast
öll...
Jónas: Já, já, þú ert ágætur, Bensi
litli. En ég er bara ansi hræddur
um að þú sért orðinn dálítið
gleymdur núna...
Gröndal: Gleymdur?
Steinn Steinarr: Jónas. Áttu sígar-
ettu? Jónas: Já... og þó víst ekki....
er búinn með mínar. Bensi, gefðu
skáldinu sígarettu.
Gröndal: Já, hérna. Gjörðu svo vel.
(Gefur Steini sígarettu)
Jónas: Þú segir ekki mikið, Steinn.
Og þó þegir þú ekki, Steinn. Það er
nú svo furðulegt meðþað.
Gröndal: Vantar þig eld líka? (fúll,
gefur Steini eld)
Jónas: Þar rauður loginn brann.