Morgunblaðið - 10.11.2000, Síða 50

50 FÖSTUDAGUR 10. NÓVEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Einstæðir eru
EIN-STÆÐIR
ÞAÐ eru nokkrir hlutir og pæling-
ar sem fara fyrir brjóstið á mér, og
þar sem ég er ein af þessum ein-
stæðu, þá ákvað ég að rita smá grein
um mín ergelsisefni. Og þar sem ég
er ekki í sambúð, og í staðinn fyrir að
nöldra við krakkana, tikka ég hljóð-
lega á lyklaborðið,
meðan hugurinn fyllist
af ákefð yfir því sem
mig langar til að koma
^ frá mér.
Oft hef ég legið uppi
í sófa og horft á lítils-
verða dagsskrá ríkis-
sjónvarpssins, og hugs-
að með mér, ef ég
mætti velja þá myndi
ég kaupa stöð tvö. Að-
allega af tvennum
ástæðum. Barnaefnið
byijar fyrr, er betra og
lengra, sem er nauð-
synlegt fyrir þreytta
einstæða foreldra. Hin
ástæðan er sú að þar
eru þættir sem höfða til
einstæðra sjónvarpsáhorfenda, sjáðu
til, þetta skiptir nefnilega töluverðu
máli, þar sem einstæðir hafa ekkert
val um það hvort þeir ætli á kaffihús
eða í bíó, heldur stendur valið um
hvaða stöð þeir horfi á , ef þeir hafa
efni á því að velja.
Svo sit ég áfram og bölva því að
geta ekki valið. Eg get endalaust arg-
ast yfir því að hafa ekki þetta val, því
þar sem ég ÞARF að greiða af ríkis-
sjónvarpinu, hef ég ekki efni á stöð
tvö. Vinur minn kom með gott líking-
ardæmi um þessa skyldugreiðslur
RÚV.
ekkert hist alla vikuna og vill vera
saman (bíddu, býr þetta fólk ekki
saman? hugsar einstæðingurinn með
örlítilli öfund). Svo er það hinn hóp-
urinn sem er alveg einstæður líka, nú
þá eru kannski pabbahelgar, og ef
þær eru, þá eru það helgamar sem
helgareinstæðingamir
fara í helgarvinnuna.
Frábært, loksins þegar
ég fékk pössun! Svo er
hinn hængurinn á póln-
um, þegar allt heppnast,
pössunin og félagsskap-
urinn, þá er það budd-
an, því við borgum yfir-
leitt tvöfallt fyrir allt
sem við gemm, þeas,
þegar lúnir fjölskyld-
umeðlimir geta ekki
passað og þú verður að
kaupa þér aðstoð, þá
borgar þú t.d. 700 krón-
ur inn í bíó, fyrir hálf-
tíma af auglýsingum og
einn og hálfan tíma í
einhverja ræmu, á með-
an borgar þú barnapíunni 300 kall á
tímann, fyrir að passa sofandi böm.
Svo horfir maður á litlu stýrin sín
sem geta ekki beðið eftir að verða
fullorðin, og hugsar, ef maður gæti
núbara...
En raunin er sú að við, þessir ein-
stæðu einstaklingar, elskum bömin
okkar eins og annað fólk og viljum
allt fyrir þau gera í þessari örtölvu-
veröld sem líður allt of hratt fyrir þá
sem ekki geta fylgst með megabæt-
Velferð
fris
Arnardóttir

Hvað myndir þú til dæmis gera ef
það færi allt í einu að birtast frétta-
bréf í lúgunni hjá þér á hveijum degi,
stundum hefðirðu tíma til að lesa það,
yfirleitt stæði ekkert merkilegt í því
þó þar sé kannski einn ágætisdálkur
sem þú ferð að lesa, svona af því þetta
kemur á hveijum degi. Þegar mánuð-
ur væri liðinn kæmi mkkun, gjörðu
svo vel að borga tvö þúsund og tvö
hundruð krónur fyrir bréfið sem þú
ert... eða ekki, búin að vera að lesa!
Svo er annað sem ég ekki skil, það
er blessuð dægradvölin.
Þannig er nefnilega að ég á tvö
börn, bamsfaðir minn býr erlendis,
svo þar fóra marg-marg-þráðar
pabbahelgar, bömin mín era fjög-
urra ára og sex, ég festi kaup á íbúð í
sumar, er í þremur vínnum en lifi
samt á stafasúpu og kea-skyri. Þegar
leið að byijun skólaárs hlakkaði í
mér, oh, nú þarf ég ekki lengur að
vera að borga leikskólann, nú getum
við kannski aðeins leyft okkur eitt-
hvað, en hvað gerist, jú, ég kemst að
þeim bitra veraleika að dægradvöl er
töMvert dýrari en leikskólagjöldin.
Tökum dæmi, dóttir mín var á leik-
skóla átta tíma á dag sem gera
hundrað og sextM trnia á mánuði og
fyrir það borgaði ég um níu þúsund
og fímmhundruð krónur með niður-
greiðsM fyrir einstæða foreldra og
systkinaafslætti, gott og vel.
Nú er dóttir mrn í dægradvöl sirka
tvo tíma á dag eða um fjöratíu tíma á
mánuði og fyrir það var ég að fá
'rukkun, krónur þrettán þúsund og
sexhundrað, takk fyrir pakkann,
takk. Enn á ný hverfur draumurinn
um bíóferðir og kaffihús og kea-skyr-
ið verður að skólajógúrt. Eg spyr, ef
hveiju er dægradvölin svona dýr, af
hveiju fá einstæðir foreldrar ekki
niðurgreiðslu?
Föram nú í aðra sálma. Ef svo
heppilega vill til að þú getir dreift
bömunum á nákomna ættingja sem
sjá aumur á þér og skipa þér að fara
nú eitthvert út á lífið, (það minnsta
sem þú getur gert fyrir fjölskylduna í
_j*heild sinni er að ná þér í einhvem
maka, sem getur svo séð fyrir þér,
svo þú hættir þessu góli, hvað það sé
nú flókið kerfi að vera einstæður)! Þú
ert að sjálfsögðu hvíldinni fegin og
þakkar fyrir þig og ætlar svo að gera
svo marga hMti að yfir þá verður ekki
komist á innan við viku.
Svo hringirðu í vinafólkið, helm-
jjingurinn er í sambúð, hefur lítið sem
/ A
Eg er bitur, segir Iris
Arnardóttir, yfír
skilningsleysinu í
þjóðfélaginu.
um ogpokemon-glansmyndum.
En einn partur í því að verða full-
orðin finnst mér afskaplega leiðinleg-
ur, það er það, að maður eiginlega
kemst ekki hjá því að leiða hugann að
pólitík, ég reyni, trúið mér, að ég
reyni að skilja þetta, og fyrir kosn-
ingar kýs ég fjölskylduvænasta hóp-
inn, en það er eins og þarna séu allir
steyptir í sama mótið.
Eg er til dæmis með alveg frábæra
hugmynd, hækkið barnabætur hjá
einstæðum, því hjá langflestum er
það þannig að launin fara í reiknmga
og þá era það bamabæturnar sem
maður lifir á (meðlögin duga ekki fyr-
ir dagheimilisvist og dægradvöl).
Og ef maður ætlar að vera dugleg-
ur og fá sér aukavinnu, þá hverfa
bamabætumar, hver era skilaboðin?
Svo er náttúralega útí hött að
bamabætumar minnki eftir því sem
bömin verða eldri, því þá fyrst fara
þau að kosta, svolítið öfug þróun
finnst ykkur ekki? Svo er ég með
aðra hugmynd: Tekjutengið leikskóla
og dægradvöl og annað þessu tengt,
horfið á nágrannalöndin í guðs bæn-
um, þar era leikskólagjöld tii dæmis
lækkuð niður í næstum ekki neitt svo
fólk geti stundað nám, og einstæðir
foreldrar lifað á laununum sínum.
Ég fór í kvöldskóla á síðasta ári, en
sé mér ekki fært að halda áfram þar
sem blessuð dægradvölin gleypti
skólagjöldin mín. Nú megið þið ekki
misskilja mig, ég er ekki bitur yfir
mínu lífi, en ég er bitur yfir skiMings-
leysinu í þjóðfélaginu.
Nú er að byija Maður er nefndur í
blessuðu rfldssjónvarpinu, svo ég
hringi í vmkonu mína sem er emstæð
líka, tuða við hana um hallærislegar
háar hugmyndir ríkisstjómar um
velferðarþjóðfélagið, því ég veit svos-
um að hún er mér hjartanlega sam-
mála í þessu öllu, og enda samtalið á
því að segja; af hverju skrifar maður
ekki um þetta í blöðrn - gaman væri
að vita hvort einhver væri sammála
okkur.
HSfundur er starfsstúlkn.
Vélindabakflæði og
glerungseyðing tanna
VÉLINDABAKFLÆÐI er það
kallað þegar magasýra og magasafi
flæðir upp í vélindað (veldur
brjóstsviða) og jafnvel upp í munn
(veldur nábít). Við þetta getur
magasýran komist í snertingu við
tennurnar en glerungseyðing tanna
(tanneyðmg/tanntæring) er það
þegar glerungur eyðist á ákveðn-
um flötum tannanna vegna sýru.
Orsök glerangseyðingar er ekki
öllum ljós og er mikilvægt að
grema á milli glerangseyðingar
sem stafar annars vegar af of-
neyslu súrra drykkja (pH gildi
lægra en 4.0) eins og til dæmis gos-
drykkja eða ávaxtasafa og hins
vegar af völdum magasýra.
_ Inga B.
Árnadóttir
Peter
Holbrook
Ásgeir
Theodórs
Glerungseyðing-
Lengi hefur verið rætt um sam-
band vélindabakflæðis og glerungs-
eyðmgar tanna. Glerungseyðingar
hefur orðið vart hjá einstaklingum
sem hafa haft langvarandi uppköst
eins og er til dæmis þekkt hjá
sjúklingum með Mtugræðgi (bulim-
ia nervosa). Onnur tilfelli eru
þekkt, þótt þau hafi ekki vakið sér-
staka athygli sérfræðinga fyrr en
nýlega, aðallega vegna þess að
glerangseyðing tanna í ungu fölki
hefur verið vaxandi vandamál á Isl-
andi, eins og víða í Evrópu og
N or ður-Ameríku.
Emkenni vélindabakflæðis eru
algengari en almennt hefur verið
talið. Samkvæmt nýlegri faralds-
fræðilegri rannsókn (óbirtar niður-
stöður) er vélindabakflæði algengt
meðal Islendinga, en tæpur fjórð-
ungur þjóðarinnar (60.000 manns)
hefur aðaleinkenni bakflæðis
(bijóstsviða ) einu sinni í mánuði
eða oftar og um 12.500 manns hafa
þessi einkenni tvisvar sinnum i
viku eða oftar.
Hvar verður
glerungseyðingin?
Glerangseyðing hjá sjúklingum
með vélindabakflæði er oft á bit-
flötum á jöxlum, á tannflötum
góma megin (innanvert) á jöxlum
og forjöxlum í efri góm, en utan-
vert (kinnmegin) á tannflötum
jaxla í neðri góm. Auk þess er oft-
ast eyðing á glerung innanvert á
framtönnum. Þessar breytingar
endurspegla leið magasýru í munn-
holi, frá koki að tungubroddi. Með
Bakflædi
Mikilvægt er að
beita forvörnum, segja
Inga B. Arnaddttir,
Peter Holbrook og
Ásgeir Theoddrs, og
hvetja til réttrar
tannhirðu.
eyðingu á bitfleti kemur oft í ljós
að tannfylling stendur upp úr tönn
þar sem upphaflegur glerungur er
horfinn.
Glerangseyðing, sem tengist hins
vegar notkun súrra drykkja, er yf-
irleitt mest áberandi á framtanna-
svæði og fylgir gjarnan lágri
stuðpúðavirkni (getu munnvatnsins
til að upphefja sýru) munnvatns.
Stuðpúðavirknin skiptir sennilega
minnstu máli þegar um vélinda-
bakflæði er að ræða, þar sem
munnvatnið ræður ekki nægilega
vel við að eyða magasýrunni til að
forða skemmdum af hennar völd-
um.
Rannsóknir
á Islandi
Af tæknilegum ástæðum hefur
reynst eifitt að sýna fram á að
magasýrur flæði alla leið upp í
munnholið, jafnvel hjá einstakling-
um með bakflæðisjúkdóm. Rann-
sókn sem var gerð hér á landi
(Kristján Guðmundsson og félagar.
Oral Surgery, Oral Medicine, Oral
Pathology;1995,185-189) er ein af
fáum sem hafa verið gerðar til að
staðfesta sýraeyðingu tanna vegna
vélindabakflæðis. Obirtar niður-
stöður, nýlegrar rannsóknar á ung-
um sjúklingum (meðalaldur 24.5
ár) með glerungseyðingu, sýna að
um 40% þeirra hafa marktækt vél-
indabakflæði. Einnig hefur rann-
sókn við Tannlæknadeild Háskóla
Islands sýnt fram á glerangseyð-
ingu vegna neyslu súrra drykkja.
Fjölþjóðleg rannsókn sem Island á
aðild að er nú hafin. Vonast er til
að rannsóknin muni leiða í ljós
frekari skilning á glerungseyðingu
tanna, þar sem sjúkdómurinn kost-
ar einstaklinga sem þjást af gler-
ungseyðingu og þjóðfélagið umtals-
verðar fjárhæðir.
Hvað er
til ráða?
Mikilvægt er að beita forvörnum
og hvetja til réttrar tannhirðu og
reglubundins eftirlits. Nauðsynlegt
er að bera snemma kennsl á gler-
ungseyðingu og greina hugsanleg-
ar orsakir til þess að mögulegt sé
að stöðva frekari skemmd gler-
ungsins sem leiðir til viðameiri
tannviðgerða. Einkenni um vél-
indabakflæði -brjóstsviða og nábít
- ber að hafa í huga þegar glerung-
seyðing greinist hjá einstaklingum.
Inga er lektor og Peter prófessor
við Tannlæknadeild HÍ.
Ásgeir er sérfræðingur í meltingar-
sjúkdómum.
Náms- og starfsráðgjöf í
grunn- og framhaldsskólum
NAMS- og starfsráð-
gjafar hafa verið starf-
andi í framhaldsskólum
í tvo áratugi en ekki al-
mennt í grannskólum
fyrr en 1997 og þá
mest á höfuðborgar-
svæðinu. Víða á lands-
byggðmni er enginn
náms- og starfsráðgjafi
starfandi á grunnskóla-
stigi.
Mjög margir vita
ekki hvert hlutverk
náms- og starfsráð-
gjafa er. Þeir eru oft
nefndir í sama orðmu
og sálfræðingar eða fé-
lagsráðgjafar. Þessi
störf era ólík þótt þau eigi það sam-
eiginlegt að veita einstaklingum
stuðning og hjálp.
Meginhlutverk náms- og starfs-
ráðgjafa er að vinna með nemendum
að náms- og starfsvali en í því felst
að kanna áhugasvið einstaklings,
veita upplýsingar um nám og/eða
störf, aðstoða fólk við að komast í
samband við skóla eða kynna sér
störf, skipuleggja náms- og starfs-
fræðslu, sjá um námskynningar og
vinna með einstaklingum við að
skipuleggja nám sitt.
Náms- og starfsráð-
gjafar sjá emnig um
skipulagningu á nám-
skeiðum í skólum, t.d. í
námstækni og varð-
andi forvarnir. Einnig
era náms- og starfs-
ráðgjafar trúnaðar-
menn og talsmenn
nemenda innan skól-
anna.
Náms- og starfsráð-
gjafar eru líka stuðn-
ingsaðilar nemenda
þegar illa gengur í
námi. Stuðningurinn
miðar að því að hver
og einn nái hámarks-
árangri í námi. Þannig veita náms-
og starfsráðgjafar persónulega ráð-
gjöf í skólum.
Nýjar námskrár fyrir grann- og
framhaldsskóla tóku gildi árið 1999.
í þeim er gert ráð fyrir meira val-
frelsi og meiri ábyrgð nemenda
heldur en áður hefur tíðkast. Nem-
endur sem nú stunda nám í 10. bekk
þurfa að velja hvaða samræmd próf
þeir ætla að taka fyrir 15. janúar
2001. Þetta val er mikilvægt. Rangt
val á samræmdum prófum takmark-
Nám
Rangt val á samræmd-
um prófum, segir
Sigríður Bflddal,
takmarkar aðgang að
framhaldsnámi.
ar aðgang að framhaldsnámi. í
framhaldsskólum velja nemendur
sér kjörsvið á stúdentsbrautum. Það
val skiptir máli varðandi áframhald-
andi nám. Hér veitir náms- og
starfsráðgjafinn upplýsingar og að-
stoðar nemendur við að vinna úr
þeim.
Miklu máli skiptir að nemendur
og foreldrar hafi aðgang að upp-
lýsingum og fái kynningu á nýjung-
um námskrárinnar til að nemendur
geti valið í samræmi við hæfileika,
getu og áhuga. Þannig heldur hver
og einn opnum leiðum til náms.
Höfundur er náms- og starfsráðgjafi
og formaður skólamálanefndar
Félags framhaldsskólakennara.
Sigríður
Bflddal