Morgunblaðið - 21.11.2000, Blaðsíða 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Sterkar and-
stæður í túlkun

T
■
, Morjjunblaðið/Halldór Kolbeins
Ástnieyjarnar svífast einskis til að hreppa hnossið: Ragnheiður Steindórsdóttir, Anna Kristín Arngrímsdóttir
og Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir í hlutverkum sínum.
Konurnar að baki
meistaranum
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið á
Smíðaverkstæðinu
ÁSTKONUR PICASSOS
Höfundur: Brian McAvera. Þýðing:
Hrafnhildur Hagalín Guðmunds-
dóttir, Ingibjörg Haraldsdóttir,
Ingunn Ásdísardóttir og Steinunn
Jóhannesdóttir. Leikstjóri og höf-
undur leikgerðar: Hlín Agnars-
dóttir. Aðstoðarmaður leiksljóra:
Guðný María Jónsdóttir. Höfundur
hreyfinga: Helena Jónsdóttir.
Leikmynd og búningar: Rebekka A.
Ingimundardóttir. Lýsing:
Ásmundur Karlsson. Hljóðmynd:
Steinunn Birna Ragnarsdóttir.
Leikarar: Anna Kristín Arngríms-
dóttir, Guðrún S. Gísladóttir,
Helga E. Jónsdóttir, Lilja Guðrún
Þorvaldsdóttir, Margrét Guð-
mundsdóttir og Ragnheiður Stein-
dórsdóttir. Laugardaginn
18. nóvember.
ALLIR þekkja til myndlistar-
mannsins Pablos Picassos. Hann
hafði gífurleg áhrif á aðra listamenn
og varð frægur og vellauðugur af list
sinni í lifanda lífi. Hann var mjög
áberandi í sviðsljósinu og sífellt und-
ir smásjá fjölmiðlunga enda tákn-
mynd listamannsins í augum al-
mennings. Einkennandi stíll hans
varð vinsælt viðfangsefni skop-
myndateiknara sem dæmi um óskilj-
anleika samtímamyndlistar.
Norður-írinn Brian McAvera hef-
ur skrifað tvö verk tengd persónu
Picassos, verkið Beside Picasso og
svo safn átta einleikja um ástkonur
hans. Fjórum þeirra, þ.e. þeim sem
fjalla um ástkonur listamannsins á
árabilinu 1904 til 1927, var útvarpað
af breska ríkisútvarpinu.
Hlín Agnarsdóttir hefur valið sex
af þessum átta einleikjum, klippt og
skorið, skeytt saman, stokkað upp
og endurtekið kafla, þar til að skap-
að hefur verið nýtt verk á grunni
þess gamla í því augnamiði að brjót-
ast út úr takmörkunum einleiks-
formsins og hlaða verkið leikrænni
spennu.
Henni hefur tekist þetta listilega
vel. Til að geta leyst slíkt verk vel af
hendi þarf viðkomandi að hafa til að
bera heiðarleika gagnvart anda hins
upphaflega texta og geipilega yfir-
sýn á efni hans, en umfram allt ríka
skipulags- og sköpunargáfu auk
reynslu af því að breyta leiktexta i
lifandi sýningu. Hlín er öllum þess-
um kostum búin, enda hefur hún
sjálf skrifað mjög vel heppnuð leik-
rit.
En hæfileikar hennar sem leik-
stjóra eru ekki síðri. Það er einsætt
af handbragði hennar við þessa upp-
setningu að bæði útsjónarsemi
hennar og frumleiki nýtast vel við að
blása lífí í leiktextann. Það er vand-
virkni hennar að þakka að hvergi má
sjá veikan punkt í leiknum; Hlín er
lagið að fá leikara til að gefa sig alla í
hlutverkin.
Sem dæmi má nefna að það er
eins og Hlín hafí Ieyst Lilju Guðrúnu
Þorvaldsdóttur úr viðjum og hún
fagnar nýfengnu frelsi með því að
leika betur en nokkru sinni fyrr. Það
er líka gaman að sjá Margréti Guð-
mundsdóttur í bitastæðu hlutverki
eftir langa bið. Helga E. Jónsdóttir
túlkar vel hofmóð Gaby, einu kon-
unnar sem hafnaði Picasso, og Guð-
rún S. Gísladóttir lék við hvem sinn
fingur sem hin viðkvæma og brot-
hætta Dora. Fremstar meðal jafn-
ingja voru Ragnheiður Steindórs-
dóttir, sem tókst á loft í túlkun sinni
á ungæðishætti fimleikakonunnar
Marie-Thérése, og Anna Kristín
Arngrímsdóttir, sem lék af mikilli
list konuna sem var lífsakkeri lista-
mannsins og varð að fórna lífi sínu í
hans þágu en háði jafnframt hat-
rammt stríð til að öðlast það alræðis-
vald sem eiginkonusessinn veitti
henni að lokum.
Hér er engin ein leikkona í aðal-
hlutverki - aðalsmerki sýningarinn-
ar er hve vel tekst til við sköpun
þessara sex persóna. Togstreitan
sem myndast á sviðinu er afleiðing
þess að fjallað er um gerólíka ein-
staklinga sem nota afar mismunandi
aðferðir til að ná takmarki sínu. Sú
hugmynd að láta fjóra þýðendur
vinna með texta þessara sex persóna
undirstrikar enn frekar hve frá-
brugðnar þær eru hver annarri.
Ótalinn er hlutur útlitshönnuðar
sýningarinnar, Rebekku A. Ingi-
mundardóttur. Leikmynd jafnt sem
búningar eru stórglæsilegt mynd-
verk og hér er allt í stíl, jafnt and-
litsforðun og hárgreiðsla sem yfir-
breiðsla áhorfendabekkja. Það er
hárrétt stefna hjá henni að sleppa
því alveg að sækja myndefni í smiðju
meistarans. I stað þess eru fletir
leikmunanna hafðir svartir - hún
veit að áhorfendur eiga sér allir eig-
inmyndir af list Picassos í hugskoti
sínu, myndir sem eru mun áhrifa-
meiri en smækkaðar eftirprentanir.
Ásmundur Karlsson notar fínlega
lýsingu til að leika sér að blæbrigð-
um hins rjómagula grunnlitar leik-
myndar og búninga.
Það er ekki alltaf auðvelt fyrir
áhorfendur að fylgjast með þessari
stílfærðu uppsetningu, en þeir sem
leggja sig fram við að njóta hennar
uppskera ríkulega. Hér er á ferðinni
vel skrifað erlent verk um heims-
frægan mann sem íslenskir lista-
menn hafa með innsæi og vandvirkni
skapað úr einstaka sýningu.
Sveinn Haraldsson
TONLIST
Kammertúnleikar
TRÍÓ REYKJAVÍKUR OG
SÓLRÚN BRAGADÓTTIR
fluttu verk eftir Hafliða Hall-
grímsson, J. Sibelius, R. Strauss,
Þorkel Sigurbjörnsson og Leif
Þórarinsson. Sunnudaginn
19. nóvember.
TÓNLEIKARNIR hófust á
þremur þjóðlagaútsetningum Haf-
liða Hallgrímssonar fyrir selló og
píanó úr safni sex slíkra verka, sem
munu vera með fyrstu tónsmíðun-
um sem Hafliði lét frá sér fara.
Þjóðlögin voru Kvölda tekur, Ljósið
kemur langt og mjótt og Kindur
jarma í kofunum. Þessar þrjár út-
setningar eru allar byggðar á ferns
konar útfærslum stefjanna, sem
víxiast á milli sellósins og píanósins
með skemmtilegum hætti, og er
mest unnið úr tónmyndum lagsins
Kindur jarma í kofunum. Það þarf
ekki að spyrja, en þessi léttu lög
voru fallega flutt. Þar á eftir léku
þeir Gunnar Kvaran og Peter Máté
Rómönsu op. 78 nr. 2 eftir Jean
Sibelíus, eitt af fjórum verkum er
hann samdi á árunum 1915-19,
elskulegt og einfalt „sönglag“ er
var fallega flutt.
Sólrún Bragadóttir flutti því
næst sönglög eftir Jean Sibelius, en
eftir hann liggja um 100 einsöngs-
lög og er op. 90 safn sex sönglaga
sem eru síðustu útgefnu sönglögin
eftir Sibelius, samin 1917, öll við
TðNLIST
Hásal ir
PÍANÓTÓNLEIKAR
Naomi Iwase lék verk eftir Mutsuo
Shishido, J. Haydn, R.Schumann,
Chopin og Prokofiev. Laugardag-
urinn 18. nóvember 2000.
ÍSLAND er ef til vill sérkennileg-
ur viðkomustaður þeirra, sem eiga
leið um heiminn og við, skerbúarn-
ir, ekki ávallt tilbúnir eða nægilega
vitandi um hvað er að ræða, þegar
viðdveljendur gefa sér stund til að
sýna hvað þeir hafa meðferðis í
pússi sínu. Naomi Iwase, ungur al-
þjóðlegur píanóvirtúós, hélt tón-
leika í Hásölum, safnaðarheimili
Hafnarfjarðarkirkju, og án þess að
þekkja nokkuð til hennar hélt und-
irritaður til fundar við þessa ungu
listakonu, sem reyndist vera af-
burðagóður píanóleikari. Iwase hóf
tónleikana með skemmtilegri tokk-
ötu, eftir Mutsuo Shishido (1929),
sem var aldeilis glæsilega leikin.
Annað viðfangsefni tónleikanna var
D-dúr sónatan Hob, XVI/37, eftir
Joseph Haydn, og er þessi sónata
úr flokki sex verka, útgefinna af
Artaria, undir númerinu op. 30.
Þetta elskulega verk var einum of
hratt flutt, svo að tært tónferli
þess leið fyrir að vera of spennt
upp í hraða.
Þriðja verkefnið var Kinderszen-
en, op. 15, eftir Robert Schumann
og þar gat að heyra oft sérlega fal-
legan leik, t.d. í Tráumerei og
sömuleiðis síðasta laginu, Skáldið
talar, þar sem tæknin byggist á
viðkvæmri túlkun og fagurri tón-
mótun. Tækni hefur Naomi Iwase
mikla og það kom svo sannarlega
fram í Andante Spinato op. 22,
samið 1834 sem inngangur að stóru
pólónesunni í Es-dúr, frá 1830-1.
Stóra pólónesan var upphaflega
samin fyrir píanó og hljómsveit en
er til í öðrum útsetningum. Þetta
ljóð eftir Runeberg, falleg sönglög
sem þó eru slegin því áhugaleysi
sem síðar olli því að tónskáldið
þagði í þrjátíu ár frá 1930. Laga-
flokkur þessi var fallega fluttur,
sérstaklega Fuglafangarinn og
Sumarnóttin, en til viðbótar söng
Sólrún tvö lög, Var det en dröm
(1902) úr flokki fimm söngva op. 38
og Svarta rosor (1899) úr sex
söngvum op. 36. Þessi lög eru lif-
andi og sterk tónlist, sérstaklega
Svarta rosor, sem er mikið listaverk
og var einstaklega vel flutt af Sól-
rúnu.
Næstu viðfangsefni voru Der
Wohltemperierte Pianist eftir Þor-
kel Sigurbjömsson og Píanósónata
eftir Leif Þórarinsson, sem Peter
Máté flutti á einleikstónleikum í
Salnum fyrir skömmu. Sem þá var
flutningur hans góður og óþarft að
fjalla nokkuð frekar um flutning
verkanna að þessu sinni.
Sólrún batt endahnútinn á tón-
leikana með flutningi fimm söngva
eftir Richard Strauss. Lögin voru
Ieh trage meine Minne op. 32 nr. 1
(1896), Meinem Kinde op. 37 nr. 3
(1897), Befreit op. 39 nr. 4 (1898),
Wiegenlied (1878) án ópusnúmers
og Cácilie op. 27 nr. 2 (1894). Því
hefur verið haldið fram að bestu
sönglögin hafi Strauss samið fyrir
aldamótin 1900, sem vel má vera
rétt, enda flest samin á 19. öldinni
og sömuleiðis frægustu tónaljóðin.
Operurnar frá Salóme (1905) til
Capriccio (1942) tilheyra allar
tuttugustu öldinni og má segja að
það sé sértímabil í sköpunarsögu
Strauss. Samkvæmt venju hjá Tríói
glæsilega verk var á köflum mjög
vel flutt en Iwase stefndi sér helst
til nærri þeirri ögurbrún hraðans,
þar sem öllu er vogað og allt lagt
undir. Öðrum þræði var leikurinn
þýður og mjög fallega mótaður svo
að andstæðurnar voru sérlega
sterkt markaðar.
Lokaverk tónleikanna var sjötta
píanósónatan, op. 82, eftir Prokof-
iev, en þrjár sónötur (6, 7 og 8),
samdar á árunum 1939-40, eru
nefndar stríðssónöturnar og af
þeim er sú sjötta ómstríðust og
mest krefjandi. Hún hefst á hvössu
stefbroti, sem minnir sterklega á
upphafstónmyndina í fórnardans-
inum, lokaþætti Vorblóts, eftir
Stravinsky. Fyrsti kaflinn er
hvass, ómstríður. með hamrandi
hljómum og tæknilega mjög erfið-
ur og var leikur Naomi Iwase stór-
kostlegur. Annar kaflinn er eins
konar mars með miðkafla sem er
byggður á hljóðlátum staccato-
hljómum, með sérkennilega brotna
þríhljóma, oftast í grunnstöðu, sem
undirleik. Þriðji kaflinn er eins
konar vals-líking í níu áttundu
takti, sem á köflum er allt að því
rómantískur. Lokakaflinn er glæsi-
legt rondó. Undir lokin er vitnað í
upphafsstefið en sónötunni lýkur á
sérlega fjörugum „coda“.
Leikur Naomi Iwase í píanósón-
ötu Prokofiev sveiflaðist á milli
þess að vera ógnþrunginn og fín-
gerður, lýrískur og dulúðugur en
umfram allt glæsilegur frá upphafi
til enda. Hér er á ferðinni sérlega
efnilegur píanóvirtúós, sem hefur
til að bera sterka tilfinningu fyrir
hinu fínlega og hreint ótrúlegan
kraft til að magna upp óvenjulega
sterkar andstæður í túlkun. Sem
aukalag flutti hún g-moil-ballöð-
una, op. 23, eftir Chopin og þar tók
sannarlega í hnúkana hvað snertir
glæsilega tækniútfærslu en einnig
að fallega var „sungið" þar sem
Chopin er ljúfastur.
Jón Ásgeirsson
Reykjavíkur er lítið lagt í gerð efn-
isskrár, sem er svolítið umhendis
fyrir hlustendur þegar um söng er
að ræða og hefði mátt hafa textana
með, jafnvel óþýdda, er hefði veitt
tónleikagestum dýpri sýn í innihald
söngvanna.
Sólrún flutti söngva Sibeliusar og
Strauss af sterkri innlifun og dró
fram andstæður í túlkun þar sem
t.d. góðlátleg gamansemin í tónmáli
Sibeliusar við Ijóð Runebergs um
Fuglafangarann var skemmtilega
túlkuð og dramatísk tilfinningaátök-
in í Svarta rosor við kvæði Joseph-
sons voru glæsilega mótuð. Þá var
ekki síður bragð að túlkun Sólrúnar
á Befreit (Dehmel), sem er stór-
brotið söngverk. í Wiegenlied var
það hlýleikinn í texta Hoffmanns
von Fallersleben sem var einstak-
lega fallega mótaður og þá einnig í
síðasta laginu Cacilie (Hart), sem er
í sama ópusnúmeri og Ruhe meine
Seele, Heimliche Aufforderung og
snilldarverkinu Morgen var túlkun
Sólrúnar glæsileg.
Undirleikari var Peter Máté, sem
er afburðagóður píanóleikari, en
var einum of mikill undirleikari
bæði í Sibeliusi og Strauss. Píanó-
leikurinn, sérstaklega í Strauss, er
ekkert frekar undirleikur en bein-
línis samleikur og það þarf að vefja
píanóleikinn saman við sönglínuna
en ekki aðeins leika undir. Sönglag
er leikhús og þar eru hljóðtjöldin
mikilvæg til að styðja við, ekki sem
bakgrunnur heldur miklu fremur til
að vera þátttakandi í túlkuninni.
Jón Ásgeirsson
Sönglag er leikhús