Morgunblaðið - 21.11.2000, Blaðsíða 59

MORGUNBLAÐIÐ
__________________________ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 2000 5^.
UMRÆÐAN
Beljur, rollur
ogbykkjur
ÞEGAR fylgst er
með tungutaki fjöl-
miðlafólks nú á dögum
verður þeim, sem
komnir eru yfir miðjan
aldur, á stundum átak-
anlega ljós sú gjör-
bylting sem orðið hef-
ur á íslensku þjóðlífi
síðari helming þessar-
ar aldai- sem á enda er
við næstu áramót.
Eitt dæmi af þessu
tagi snertir óþægilega
gamlan fyrrverandi
sveitamann eins og
mig. Það er þegar
fjölmiðlungar og Ijós-
víkingar ræða um þær
tvær dýrategundir sem lengst af
Islandssögunni sáu landsfólkinu
fyrii- mestum hluta fæðis og klæða,
með öðrum orðum sauðfé og naut-
gripi.
Þegar dýr eru mannfólkinu svo
nátengd og nauðsynleg sem raun
bar vitni um þessar tvær tegundir
þá myndast um þau sérstakur orða-
forði.
í honum eru gæluorð sem notuð
eru þegar hugarástand mælandans
einkennist af hlýju eða umhyggju.
Onnur eru hlutlaus ef svo má
segja, fela í sér almenn heiti teg-
undanna eins og þau sem ég hefi
þegar tilgreint.
I þriðja lagi eru þau orð er hafa
niðrandi merkingu, sem gripið var
til þegar blessaðar skepnurnai-
brugðust vonum manna. í þeim
flokki eru til dæmis rollur um sauð-
fé og beljur um nautgripi eða nánar
tiltekið kvenkyn þeirrar tegundar,
blessaðar kýrnar. Þessi orð hafa
verulega niðrandi merkingu í huga
okkar sem ólumst upp í sveit fyrii-
miðja þessa öld, eru hrein skamm-
ai-yrði.
Nú vill svo til að fjölmiðlamenn,
hvort heldur er í ljósvaka- eða
prentmiðlum, virðast helst ekki
kunna að nota önnur orð þegar þeir
fjalla um áðurnefndar dýrategund-
ir.
Sá sem þetta ritar sleit barnskón-
um í sveit þar sem afkoma fjöl-
skyldunnar byggðist á þeim arði
sem fékkst af búpeningnum. Þótt
hugur minn beindist ekki að búskap
sem ævistarfi þá mynduðust tilfinn-
ingatengsl við þau dýr sem daglega
þurfti um að sinna. Því kemur
ónotalega við mig æ og sí að sjá
þessi leiðindaorð á prenti ellegar
heyra þau úr útvarpinu og imban-
um.
Ég hefi getið mér þess til að
skýring á þessari orðanotkun felist í
ótta fjölmiðlunganna við að fall-
beygja hin algengu orð ær og kýr.
Játa verður að í því tilliti eru orð
þessi mestu ólíkindatól. Beygingar-
aðimar: ær - á - á - ær, og kýr -
kú - kú - kýr, eru rétt að segja eins
og út úr kú svo að gripið sé til orða-
tiltækis.
Þeim mun frekar hallast undirrit-
aður að þessari skýringu sem hon-
um virðast háskólamenntaðir frétta-
menn fjölmiðlanna leggjast ótrúlega
þungt á þær árar að
útrýma beygingakerfi
íslenskrar tungu.
í hádegisfréttatíma
Ríkisútvarpsins þann
dag sem þetta er ritað
var lesin frétt um átök
þau sem standa um
stórjarðir í Afríkurík-
inu Zimbabwe, að taka
skuli þær frá hvítum
landeigendum og
skipta milli landlausra
blökkumanna. I tví-
gang las fréttakona: að
skipta jarðir.
Undirritaður sem
lærði fallbeygingu í
barnaskóla fyrir sex
tugum ára man enn að til er í ís-
lensku þágufall fleirtölu sem brúk-
ast þegar sagt er: að skipta jörðum.
Tungutak
Það kemur ónotalega
við mig, segir Guð-
mundur Gunnarsson,
að sjá þessi leiðindaorð.
En frá málfræðinni aftur að dýra-
fræðinni. Þriðja húsdýrið sem fylgt
hefur okkur íslendingum frá upp-
hafi er hesturinn. Hann hefur
tvenns konar sérstöðu samanborið
við kýrnar og kindurnar. Eitt er að
frá og með kristnitöku var landslýð
óheimilt að leggja sér kjöt hans til
munns. Hitt er að hann var eina
samgöngutæki þjóðarinnar á landi
fram yfir byrjun þessarar aldar.
Þetta hefur sett hann á stall sem
goðsögulega veru sem Sleipnir,
gæðingur Óðins, er besta dæmið
um. Hann var þrepum ofar en kýrin
Auðhumla sem sá hinum fyrstu
mannverum fyrir fæðu og geitin
Heiðrún er veitti ásum og einherj-
um í Valhöll bijóstbirtu.
Engu að síður hefur þjóðin um
aldir átt sín niðrandi orð um hest-
inn. Þrjú þeirra eru mér á svip-
stundu tiltæk: bykkja, jálkur og
trunta.
En ég á eftir að heyra eða sjá þá
fjölmiðlamenn, hverra ær og kýr
eru rollur og beljur, taka sér í
munn eða setja á blað eitthvert
þessara þriggja áðurnefndu orða í
umfjöllun um hesta eða málefni
þeim tengd.
Höfundur er ellilífeyrisþegi, búsett-
ur á Akureyri.
Aðsendar greinar á Netinu
& mbl.is
_e/777/VMO NÝTT
Guðmundur
Gunnarsson
Góður kennari
er gulls ígildi
Framhaldsskóla-
kennarar eru í verk-
falli eins og vitað er
og er afleitt, að til
þess þurfti að grípa.
Þeir hafa verið langt
á eftir í launamálum
og er leitt til þess að
hugsa að minna fé
hefur verið skammtað
hér til menntamála en
gerist í nágrannalönd-
um okkar. Eðlilega
leitar unga fólkið til
starfa sem eru betur
launuð og hafa margir
nýtir menn yfirgefið
skólastarfið og talið
sig ekki geta séð fjöl-
skyldu sinni farborða, þrátt fyrir
margra ára háskólanám. Eru
samningamenn tilbúnir að sýna
þessum kröfum kennara skilning?
Ekki má gleyma því, að kennarar
hafa oft áður verið settir til hliðar.
Margir einblína á frístundir
kennara, þeir hafi löng leyfi og
langt sumarfrí. Þeir athuga ekki
hvað kennari þarf mikið að undir-
búa sig, læra og lesa til að vera
góður kennari og starfi sínu vax-
inn.
Störf kennara eru ekki alltaf
sýnileg en nemendur
finna fljótt hvað að
þeim snýr. Til að ná
áhuga þeirra og löng-
un til að læra, þarf
kennarinn mikinn
undirbúning og sifellt
að endurnýja kunn-
áttu sína svo að hann
geti náð til nemenda
sinna.
Kennari þarf að
lesa sér til um nýj-
ungar í sinni grein,
fylgjast vel með, nota
til þess tæki og tölv-
ur, oft á eigin kostn-
að. Þeir þurfa að
fylgjast vel með nem-
endum sínum, leiðrétta ýmis gögn
og próf og meta námsárangur
þeirra og síðast en ekki síst að
hafa áhuga og njóta kennslunnar.
Kennarar þurfa að sækja fundi og
námskeið og bera sig saman við
samkennara sína um verkefnaval
o.fl. Flest af þessu er unnið í svo-
nefndum frístundum þeirra.
Stundum leita nemendur til
kennara utan hefðbundins
kennslutíma. Foreldrar vilja fylgj-
ast með og þeir eru beðnir um
meðmæli ef nemendur sækja um
Gúðrún P.
Helgadóttir
Kennarar
Störf kennara eru ekl^
alltaf sýnileg, segir
Guðrún P. Helgadóttir,
en nemendur fínna fljótt
hvað að þeim snýr.
vinnu eða framhaldsnám. Það eru
ekki öll störf upp talin í þessum
greinarstúf sem kennarar þurfa að
inna af hendi utan kennslustunda
en þau eru bæði margvísleg og
krefjandi. ^
Oft vaknar sú spurning hvers
vegna kennarar starfi enn við
kennslu. Þeirri spurningu er auð-
svarað. Þeir hafa áhuga á henni og
njóta hennar. Þeir vinna oft meir
af hugsjón en skyldu og fyrir þjóð-
félagið er góður kennari gulls
ígildi.
Höfundur er fv. skólastjóri.
Dilbert á Netinu

Rúnar Helgi Vignisson
Kynin í
návígi
„Persónurnar eru af holdi og
blóði og hafa því sögurnar
erótískan blæ... bráðsmellnar
smásögur.“
Súsanna Svavarsdóttir/Mbl.
„... glæsilegt smása gnasafn og
sagan Dropinn á glerinu i hópi
bestu islensku smásagna.“
L/stavakt/n / visir.is.
Innflytjandl: PtaraBco hf.
Þroskuð húð þarfnast einstakrar
meðhðndlunar.
Nýja Natura Vital andlitsllnan
frá Apotheker Scheller nærir
og meðhöndlar húðina með
náttúrulegiín innihaidsefnum.
Grænt te og Ginseng styrkja
endurnýjunarferli húðarinnar,
vernda hana og draga úr öldrun.
Njóttu náttúrunnar með
Natura Vital snyrtivörira.
DGjmtimj
ídag frákl. 14 -17 í
Lágmúla og Hamraborg
15% kynningarafsláttur
og kaupaukar
Hl LYFJA
Lyfja fyrir útlitið
Lágmúla - Hamraborg