Skírnir - 01.01.1900, Blaðsíða 20

20
ÁttayÍ8un.
eiga rót sína að rokja til yiðburða liðinna tíma. Án þekkingar á sögu
liðna tímans er ekki anðið að skilja yiðburði samtíðarinnar. En eðlilega
er nanðsynlegast að þekkja sem gerst næstu mannsaldrana & undan sér.
Því heíi ég álitið, að ég gæti ekki boðið lesendum Skirnis betri áttayísun
við aldamðtin, en örstutt eftirmæli 19. aldarinnar. Auðvitað bindur rúmið
hendur minar, svo að ég get ekki hugsað til að draga neina glöggva
mynd af henni; en geti mér tekist að láta marka litið eitt fyrir nokkrum
helztu andlitsdráttunum í ásýnd hennar, eins og þau koma mér fyrir sjðn-
ir, sem þð stend henni alt of nærri til þess að ná glöggri yflrsýn, þá
getur það verið betra en ekki, og eigi við meiru að búast.
Allar framfarir mannkynsins geta verið með tvennu mðti: líkamlegar
eða andlegar. Þegar vér tölum um líkamlegar framfarir, eigum vér ein-
kum við þær, sem létta manninum líkams-strit hans; framfarir, sem lúta
að verknaði, samgöngum, hernaði, betri og fullkomnari hagnýting náttúru-
kraftanna. En með andlegum framförum eigum vér aftur við sérhvað
það sem víkkar sjðndeildarhring bans (með þekking á náttúrunni og öfl-
um hennar, án tillits til hagnýtingar þeirra), breytir lífsskoðun hans (trú,
siðferðislögmál) eða lyftir honum upp yfir líkams-stritið (skálskapur, fagr-
ar listir).
Það hefir verið sagt, og má líka með sanni segja, um 19. öldina, að
hún hafi um fram alt verið öld inna Iíkamlegu framfara. Mér varð eitt
sinn í vetur litið í 3 ára gamla bðk og sá þar meðal annars taldar upp
í stafrðfsröð nokkrar hdztu uppfundningar mannkynsins. Ég taldi saman
að gamni mínu; uppfundningarnar vðru allB 390, sem taldar vðru. Ég
fór að gæta að aldri hverrar um sig, og fann þá, að af þessum 390 vðru
180 frá 19. öldínni, en 210 frá öllum hinum öldunum til samans. Enda
mun það ekki of sagt, þðtt mikið sé, að í uppfundningum hafi þessi eina
öld fleygt mannkyninu meira á fram, en 18 aldirnar næstu á undan henni
allar til samans, og er þá litið á þýðing uppfundninganna, en ekki tölu
þeirra. Engin af uppfundningum 18 aldanna næstu á undan hefir, að
prentlistinni einni undantekinni, haft svo mikilvæg áhrif á lífskjör manna,
eins og sumar af nppfundningum 19. aldarinnar, t. d. járnbrautirnar, eim-
skipin. Annars eru uppfundningar 19. aldarinnar svo margar og merkar,
að þeirra verður ekki minst í stuttu máli sem þetta er. En vér íslend-
ingar höfum hér á ættjörðu vorri lítið af þeim að segja af eiginni raun
flestum, nema hvað vér hagnýtum nú allir eldspýtur og stálpenna, notum
eimskip, látum taka af okkur ljósmyndir og brennum steinolíu, og svo