Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1930, Blaðsíða 59

59
menn að hafa byrjað á þessari hellagerð í fyrstu. Þrælahald var
nokkurt í fyrstu í fornöld, en jafnan húskarlar fleiri eða færri á bæj-
um og sums staðar vinnukraftur allmikill og ódýr. Á vetrum hefur
þá, og venjulega fram á síðustu aldir, verið lítið um vinnu viðast
hvar, sjór lítið stundaður og jarðrækt og húsabyggingar nær ekkert.
Hellagerð var þá hentug vetrarvinna, óháð frosti og veðuráttufari.
Kvikfjárræktin var aðalatvinnuvegurinn og nauðsyn krafði, að gerð
væru hús að minnsta kosti fyrir lambær og lömb, kýr og kálfa, og
hey handa þeim. Það var erfitt verk, að gera góð hús á venjulegan
hátt, ofanjarðar úr torfi, grjóíi og viði, og þó nóg væri af torfi og
grjóti, þá var það ekki laust fyrir, né á þeim stað, er byggt skyldi,
og því síður viður; þótt hann kynni að fást í fjörunni, var það ekki
litlum erfiðleikum bundið, né heldur kostnaðarlaust fyrir flesta, að
færa sér það rekatimbur í nyt og flytja heim til húsa. Alkunnugt
var, að venjuleg peningshús entust illa, þrátt fyrir allan kostnað og
erfiðismuni við að gera þau. — Menn voru hér margir verklagnir
og sumir mjög hagir. Hellagröftur var fremur einfalt verk og hafa
menn ekki þurft langa tíma til að komast upp á lagið með hann;
þeir menn, sem byggt hafa þetta land allt frá landnámstíð, voru á
hærra menningarstigi en svo í öllum greinum, að hellagröftur í mó-
berg eða þursaberg væri þeim ofvaxið verkefni að fást við. Hér við
bætist svo það, að Sveinn Pálsson, Gunnlögur Oddsson, Kr. Kálund
o. fl. tala svo um þessa hellagerð á 18. og 19. öld sem hún sé al-
mennt stunduð; um einn eða tvo af þessum hellum, að minnsta kosti,
vita menn enn, hver gerði (á Syðri-Rauðalæk); og fám árum áður
en Brynjúlfur ritar grein sína, og enn nokkrum árum síðar, eru gerðir
ágætir og stórir hellar á Syðri-Rauðalæk, í Þjóðólfshaga og í Árbæ.
Nauðsynin var te hin sama og allar ástæður. Mönnum þóttu hell-
arnir hentug hús og varanleg, gátu unnið að þeim í næði og tóm-
stundum að vetrarlagi. Af sömu ástæðum tóku menn aftur upp,
hreinsuðu og endurbættu gamla hella, sem lagzt hafði niður, ein-
hverra orsaka vegna, að nota. Og þetta hafa menn verið að gera
allt fram á síðustu tíma, þótt næga og arðsama vetrarvinnu væri
unnt að fá við sjávarútveg, og þótt allir aðdrættir væru miklu hæg-
ari víða, en þeir voru fyr á tímum. — Enn er þess að geta, að mjög
fáir hellar eru þannig gerðir, að þeir hafi verið hentugir til íbúðar
fyrir menn. Hvergi hefur heldur orðið vart við neitt það í þeim, sem
benti á að þeir væru gerðir af Pöpum eða írskum mönnum, hvorki
letur, myndir, hlutir eða annað. Og ekki verður heldur bent á neina
slíka hella eða fyrirmyndir fyrir slíkum hellum í heimkynnum þeirra