Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1930, Blaðsíða 2

2
leyti. Skal síðar getið nánar um ritgerðir Brynjúlfs um hellana; en fyrst
greint nokkuð frá því, er sumir aðrir höfðu sagt um þá áður.
Eins og kunnugt er, ferðuðust þeir Eggert Ólafsson og Bjarni
Pálsson um ísland sumarið 1750 og aftur áriega 1752—571). Þeir fóru
nokkuð um Rangárvallasýslu 1750 og aftur 1756; enn fremur fór Bjarni
þangað stutta ferð 1755. í hinni alþekktu ferðabók þeirra (eftir Eggert,
pr. í Sórey 1772) er talað nokkuð um hina manngerðu hella á bls.
924—26, í sambandi við notkun móbergs á Suðurlandi. En því miður
hafa þeir Eggert ekki skoðað marga ai þessum hellum og ekki heldur
útvegað sér yfirgripsmiklar skýrsiur um þá. Af því að ferðabók þeirra
mun nú orðið í fárra höndum hér á landi, skal settur hér kaflinn um
hellana: »Den bekiendte og oftbenævnte Sandsteen-Art, Moberg, an-
vendes til Nytte paa Sonderlandet. I Aarnæs-Syssel, i Floen, findes en
liden Gaard, udhuggen i denne Bergart, og bestaaende af nogle Kam-
mere; dog har der været en Huule af Forstningen2). Paa Lyngdals-
Heiden, oven for Althinget, er en Huule i Klipperne, kaldet Laugarvats-
Hellrar, hvilken tiener til Siælehuus eller Herbærg for alle dem, der
reise over de vidtloftige Fiælde, fra Vester- og Sonderlandet, til Skal-
holt og omliggende Egn. I Rangaarvalle-Syssel findes nogle saadanne
Steder, enten ganske udhuggne ved Kunst, eller tillige dannede af
Naturen. I Aas, i det Præstegiæld Holtene, paa det flade Land, i
Tuunet, er en stor Hoelade udhuggen, med to Dorre, een paa hver
Side. Rutafells-Huulen, ved 0efiældet, er dog mest bekiendt, for det
store Værelses Skyld, der er kort fra Gaarden af samme Navn; ja
Folkene have af og til boet der for Mageligheds Skyld, og derfor er
der endnu en stor Dor for Aabningen. Huulen bestaar af bruunt
Berg, der er middelmaadig haardt, dog jævnt og godt at arbeide;
og Værelset er udhugget af Mennesker i de ældste Tiider, 24 Alen
langt, 8 Al. breedt, 4 Al. hoit, og hvælvet oven til. Imod det inderste
paa den venstre Haand fra Dören, er et lidet Kammer med Udgang
eller Dor: det er 4 Alne hoit, under Loftet, hvilket ogsaa er kiende-
ligen udhugget, som der fortælles, for at tiene til Sængested«. —
Svo kemur sagan um Rút og víg hans3), að þessu við bættu: »Denne
Tildragelse findes ingensteds optegnet; men Indvaanerne have fra
Mand til Mand fortalt den saaledes, og Tingene vise sig endnu: nemlig
Huulen, Kammeret, og Loftet, med et rundt, 1 Al. viidt Hull midt
1) Sjá um þá og ferðir þeirra, rit og rannsóknir, Landfrs. ísl. III., bls. 17—56.
2) Það er vafasamt, við hvaða bæ hér er átt, en ekki er kunnugt, að búið
hafi verið í öðrum hellum í Flóa en hellunum í Helli (Mikiaholtshelli) í Hraun-
gerðishreppi.
3) Sbr. Árb. Fornl.fél. 1902, bls. 24—27.