BFÖ-blaðið - 01.11.1990, Blaðsíða 6

Þórólfur Þórlindsson:
Áfengisneysla unglinga
- helstu áhættuþættir
Inngangur
Áfengisneysla unglinga hefur verið mjög til
umræðu á undanförnum árum. Lærðir jafnt
sem leikir hafa lagst á eitt um það að draga
upp heldur dökka mynd af ástandinu í þessu
efni jafnframt því sem bent hefur verið á leiðir
til úrbóta. Fræðimenn úr ýmsum greinum
hafa lagt sitt af mörkum og freistað þess að
varpa ljósi á ýmsa þætti áfengisneyslu þessa
aldurshóps. Til hægðarauka má skipta rann-
sóknum á þessu sviði í tvo flokka. í fyrri
flokknum eru rannsóknir sem miða að því að
lýsa neysluvenjum unglinganna hvað áfengi
snertir á sem ítarlegastan hátt. Þessar rann-
sóknir Qalla um það hversu mikið og hve oft
unglingarnir drekka áfengi, hvaða tegunda
áfengra drykkja þeir neyta, hvenær og við
hvaða aðstæður þeir drekka. íslendingar hafa
lengi verið í fremstu röð hvað þessar rann-
sóknir snertir. Má í þessu sambandi einkum
nefna rannsóknir prófessors Tómasar Helga-
sonar og samstarfsmanna hans sem kortlagt
hafa neysluvenjur íslendinga á þessu sviði af
mikilli nákvæmni.
í hinum flokknum eru rannsóknir sem
freista þess að finna eitthvert mynstur í
áfengisneyslunni og skýra hana út frá félags-
legum, sálrænum eða lífeðlisfræðilegum þátt-
um. Meginhugmyndin í þessum rannsóknum
er sú að einangra megi ákveðna áhættuþætti
sem spái fyrir um hvort og í hve miklum mæli
unglingar séu líklegir til þess að neyta áfeng-
is. Þegar litið er yfir niðurstöður þessara
rannsókna hlýtur það að vekja nokkra athygli
hve áfengisneysla tengist í raun mörgum og í
fljótu bragði ólíkum þáttum. Þannig sýna
rannsóknir að unglingar sem taka þátt í
skipulegu íþrótta- og tómstundastarfi neyta
síður áfengis en þeir sem ekki gera slíkt (Þór-
ólfur Þórlindsson 1989). Viðhorf foreldra til
áfengisneyslu almennt hefur áhrif á áfengis-
neyslu unglinganna. Eins hefur það áhrif á
6 neyslu unglinga á áfengum drykkjum hversu
góð tengsl þeirra við foreldrana eru og hvað
þau eyða miklum tíma með þeim (McDermott
1984, og Walter Barnes 1985). Áhrif jafningja
hníga heldur í öfuga átt. Því meira sem ung-
lingarnir lifa og hrærast í hópi jafningja sinna
því líklegri eru þeir til þess að neyta áfengis.
Drengir neyta frekar áfengis en stúlkur, ung-
lingar í þéttbýli (borgum) neyta fremur áfeng-
is en unglingar í strjálbýli. Áfengisneysla og
lélegur árangur í skóla fylgjast að svo og
áfengisneysla, reykingar og notkun ýmissa
vímuefna þar á meðal bæði heróíns og kókaíns
(Bachman, Johnston & O’Malley, 1981,
Barnes, 1984). Þá sýna rannsóknir að áfeng-
isneysla tengist ýmsum sálrænum þáttum í
fari unglinga svo sem þunglyndi og kvíða
(Þórólfur Þórlindsson og Rúnar Vilhjálmsson
1990). í þessu sambandi má benda á að þrátt
fyrir miklar og ítarlegar rannsóknir hefur
ekki tekist að fá skýra mynd af áfengisneyslu
unglinga í þeim skilningi að rekja megi hana
til tiltölulega fárra þátta sem fella megi undir
eitt meginsjónarhorn. Hins vegar gefa niður-
stöður mjög mikilvægar upplýsingar um það
hvernig haga eigi fyrirbyggjandi starfi þann-
ig að sem bestur árangur náist.
íslenskar rannsóknir
V arhugavert er að heimfæra erlendar rann-
sóknarniðurstöður hráar yfir á íslenskt þjóð-
félag. Því er brýnt að gera rannsóknir hér á
Þórólfur Þórlindsson
er prófessor við félags-
vísindadeild Háskóla Islands.