Tölvumál - 01.06.1988, Qupperneq 12

enda voru þær ætlaðar til hagskýrslugerðar
eingöngu. Til þess að koma á fót og starf-
rækja spjaldskrá með nöfnum og heimilis-
fangi manna þurfti hins vegar „alfabetískar"
skýrsluvélar, þ.e. vélar, sem skrifa mælt
mál. Slíkar vélar komu til landsins á fyrri
hluta árs 1952, að frumkvæði Rafmagns-
veitu Reykjavíkur, sem hafði fyrir nokkru
ákveðið að hefja notkun skýrsluvéla til
útreiknings og skriftar á rafmagns- og hita-
veitureikningum. Var þannig, er ákvörðun
vartekin um stofnun spjaldskrár, fyrir hendi
nauðsynlegur vélakostur til þess. Hagstof-
an fyrir hönd ríkisstjórnarinnar og
Rafmangsveita Reykjavíkur fyrir hönd
Reykjavíkurbæjar gerðu 28. ágúst 1952
með sér samning um starfrækslu hinnar
nýju vélasamstæðu, eins og ráðgert hafði
verið. Nefndist fyrirtæki þetta „Skýrsluvél-
ar ríkisins og Reykjavíkurbæjar". Hinni nýju
vélasamstæðu var komið fyrir í húsnæði
Rafmagnsveitu Reykjavíkur. Sumar vélar
Hagstofunnar voru sameinaðar nýju véla-
samstæðunni, en aðrar voru fluttar úr landi,
þar eð nýkomnar vélar tóku við hlutverki
þeirra. Upp frá þessu önnuðust skýrsluvél-
ar alla úrvinnslu gatspjalda fyrir Hagstofuna
gegn ákveðnu gjaldi samkvæmt gjaldskrá,
sem gilti fyrir alla viðskiptamenn fyrirtækis-
ins, opinberar stofnanirjafnt og aðra.“
Samkvæmt framansögðu eru nú liðin 63 ár
síðan menn hófu hérlendis að nota reiknivélartil
hagræðis við skýrslugerðir og 28 ár síðan fyrstu
skýrslugerðarvélarnar voru teknar í notkun.
í afmælisriti til Þorsteins Þorsteinssonar, á
sjötugs afmæli hans árið 1950, ritarÁki Péturs-
son grein er hann nefnir: IBMvélar Hagstofunn-
ar.
Áki lýsir í greininni vinnslu verzlunarskýrslna í
hinum nýju vélum.
Ritgerð Áka mun vera eitt hið fyrsta sem birt-
ist á prenti hérlendis um vinnslu upplýsinga í
gataspjöldum og skýrslugerðarvélar. Vélunum
er nokkuð lýst í greininni. Orðaval og framsetn-
ing minnir á, að hér er í fyrsta skipti lýst á
íslenzku nýrri tækni, fyrir lesendum erekki hafa
kynnst þeim hugtökum um gagnavinnslu, sem
nú leika á flestra vörum.
„Vélar þær, sem Hagstofan hefur, eru 4 göt-
unarvélar, 4 gatprófunarvélar, ein röðunarvél
og ein töflugerðarvél", segir Áki.
Raðarinn „hefur 13 hólf og raðar eftir einni röð
spjaldsins í einu". Vélin var semsé sambærilegr-
ar gerðar og alþekkt er ennþá og raðaði 480
spjöldum á mínútu. Röðunarvélin var þó sér-
byggð að því leyti, að við hana voru 13 teljarar,
einn fyrir hvern vasa. Þetta gerði hægara að
vinna ýmsar töflur úr gataspjöldum, með því að
rita niður talningar í vasana.
Töflugerðarvélin var eins og áður er fram
komið, númerísk eingöngu. Hún hafði fimm níu
stafa teljara og tvö tíu stafa geymsluverk (List
banks). Vinnslu vélarinnar var stýrt með tengi-
vírum í töfluborði. Summur gátu verið minor,
major og grandtotal (undir-, yfir- og heildar-
summa). Les- og skriftarhraði vélarinnar var 75
spjöld/línur á mínútu. Þá var mögulegt að stýra
götun „summuspjalda" með því að tengja saman
töflugerðarvélina og gatara, sem þess á milli
mátti nota við venjulega skráningu (götun).
Vélar þessar voru, eins og áður er fram
komið, notaðar á Hagstofunni ítæp þrjú ár, þ.e.
frá því um haustið 1949 fram á fyrri hluta árs
1952, að farið var að vinna verzlunarskýrslurn-
ar í vélum Skýrsluvéla ríkisins og Reykjavíkur-
bæjar, eins og stofnunin hét í upphafi.
Stjórnandi vélanna var Áki Pétursson, Hann
hóf störf hjá Hagstofunni árið 1937 og starfaði
þar til dauðadags árið 1970. Hann nam meðferð
vélanna í Danmörku og stjórnaði þeim allan
starfstímann á Hagstofunni. Eftir það var hann
í allmörg ár umsjónarmaður Skýrsluvéla ríkisins
og Reykjavíkurbæjar. Hann var síðan einn helzti
sérfræðingur Hagstofunnar á sviði gagna-
vinnslu. Áki hlýtur að teljast fyrsti skýrsluvéla-
maður og kerfisfræðingur hérlendis. Helzti
aðstoðarmaður Áka við skýrslugerðarvélarnar
fyrstu starfsárin var frú Ásthildur Björnsdóttir.
Hún starfar ennþá á Hagstofunni.
Uppsetningu vélanna hér heima og viðgerðir
annaðist Ottó A. Michelsen, nú forstjóri IBM á
íslandi.
//////////// TÚL VUMfiL