Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.1982, Blaðsíða 5

Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.1982, Blaðsíða 5
DV. LAUG ARDAGUR14. AGUST1982. 5 Skyggnu konunni, bls. 8: „Undir hin- um voldugu rafsjám vísindamannsins lítur allt efni út gerólíkt því, sem viö skynjumþaö daglega.” Þetta er dæmigert viðhorf spíritista sem er leikmaöur á vísindalega sviö- inu. Úr því aö ný sannindi koma í ljós á jaröneska sviöinu og samsetning efnis- ins skýrist í smásjánni, hvers vegna þá ekki aö leita út fyrir hiö jarðneska efni? Þannig gerir spíritisminn engan greinarmun á agaöri, visindalegri rannsókn og sínum rannsóknum sem gefa öll svörin fyrirfram, samþykkja aö minnsta kosti öll. Trú og vísindi Eitt er þaö sem spíritisminn hefur fengiö að láni frá nútímavísindum og á aöalþáttinn í aö greina hann frá hefö- bundinni kristinni trú og flestum trúar- brögðum öörum. Það er hvemig látiö er líta svo út sem trúin/fullvissan sé fengin með sönnunum, byggöum á til- raunum, og óyggjandi reynslu. Flest trúarbrögö sem viö þekkjum byggja allt sitt á ævagömlum trúarsetningum, einhverju sem ekki má rengja. Flestar þessar trúarsetningar eru byggðar á eldgömlum frásögnum og ómögulegt aö segja til um sagnfræðilegt gildi þeirra. Til þess að trúin haldi velli veröur að skipa henni fulltrúa sem eru færir um aö túlka hinn gamla arf svo að hann samræmist hugmyndaheimi hverrar kynslóðar (hvaö gera spíritiskir prestar?), eöa sveigja hug- myndir fólksins aö hinum gamla arfi. Eg veit aö þetta er allmikil einföldun en svona er það í stórum dráttum sem kristin kirkja hefur haldiö velli gegnum aldirnar. Spíritisminn gerir í raun enga uppreisn gegn kristinni kirkju. Hann styður kenningar kirkj- unnar um eilíft lif og gengst undir öll hennar siöfræöilegu boö og bönn. Þaö er aöeins aðferðin og þaö sem með henni er uppskorið, hvort tveggja svo nauöahvunndagslegt og óhátíðlegt, sem fer fyrir brjóstið á mörgum þeim sem vilja kenna sig viö rétttrúnað. Muninn á heföbundinni kristni og spíritisma má ef til vill setja svona fram: Því sem kristnir menn trúa gegnum boðskap bibliunnar og guö- fræöinga trúa spíritistar af því aö þeir telja sig hafa fengið fyrir því sannanir, byggðar á persónulegri reynslu, annaöhvort sinni eigin eöa samtima- manna sinna. Spíritismi og samfélag Spiritisminn er sprottinn upp í borgaralegu samfélagi 19. aldar. Hann er andsvar borgarastéttarinnar viö fullyröingum efnishyggjumanna um aö dauöinn sé endalok mannsins. Hann gefur jákvæöari svör en kirkjan viö spurningunni um dauöann og hjálp- ræöiö. Þar tekur hann mið af þeirri bjartsýni sem haföi skapast á aö vísindin gætu gefiö svör viö öllu og bætt úr öllu. Hér á landi veröur ekki til borgara- legt samfélag fyrr en upp úr alda- mótunum. Reykvískt samfélag var fá- mennt og þröngt. Ný viðhorf áttu greiöan aðgang að f ólki hér í fásinninu, sérstaklega þegar haft er í huga hvaö þaö voru í rauninni fáir menn sem stjómuöu öllum hræringum í bæjarlíf- inu. Trúarlíf var mjög sundurleitt og prestar ósamstæðir. Nýguðfræðin svo- kallaöa sem hér kom upp rétt um alda- mótin átti hér nokkurn þátt. Hún var bæði nokkuð frjálslynd gagnvart öör- um trúarbrögðum og haföi kritískara viöhorf til biblíunnar en áður haföi þekkst. Á þessum tíma er nýkomin til sög- unnar innlend stétt sem ekki hefur lifi- brauö sitt beint af framleiðslugrein- um. Þetta er fólk sem á sér tómstund- ir. Og allir vita hversu rík tiihneiging er til þess í smábæjum aö klíkur mynd- ist. Allt þetta til viðbótar því aö enn lifði hjátrúin góöu lífi hefur skapaö spíritismanum svo góö skilyröi sem raun ber vitni. Spíritisminn var i fáum atriðum byltingarkenndur. Félagslega séð var hann íhaldssamur. Þar er litiö á stétta- skiptingu sem sjálfsagöan hlut. Þetta kemur víða fram. Viö þurfum ekki annaö en aö líta á hvernig bækur um miðla og annaö fólk á snærum spírit- ista eru saman settar. Það eru rit- höfundar og menntamenn sem eru fengnir til aö lýsa hæfileikum miðl- anna. Alþýöufólk er svo fengið til aö lýsa reynslu sinni af störfum þeirra, það hefur, ,f ræöin” ekki á valdi sínu. Niðurstaða tilraunanna I kenningunni sjálfri er víða aö finna hálfgerða ótrú á manninum en jafn- framt aö breytnin ráöist fyrst og fremst af einstaklingnum sjálfum, litiö eöa ekkert af aöstæðum hans. Einar H. Kvaran dró saman þá vitneskju sem hann haföi aflað sér um afleiðingar þessa lifs i hinu á þessa leið: „Viö and- látið flytzt maöurinn á þaö tilverustig, sem er viö hans hæfi, eftir þeim and- legum þroska sem hann hefur náö. Of- ar getur hann ekki verið. Honum væri ókleift að lifa ofar, á sinn hátt eins og fiskinum er ókleift að lifa á þurrlendi. . .. Sé tilverustigiö hátt, er lífiö yndis- legt. Ofarsæli maöurinn á þess enn kost aö taka nýja stefnu, láta lifiö verða sér til blessunar, en ekki virðist þaö auðveldara þar en í þessu lífi. Hann á þess líka kost að firrast hiö góöa, og þá aukast þrautir hans. Hann hvaö mestum blóma Voru þeir Þór- bergur Þórðarson og Halldór Laxness upp á sitt besta. Og þeir lögðu sitthvað til málanna, en meö býsna ólíkum hætti. Þórbergur var sannfæröur spíritisti aö því leiti aö hann trúöi þvi að líf væri til eftir dauöann og dauðir menn gætu gert vart við sig. Eins og áöur hefur komiö fram skrásetti hann sögu Indriöa miöils en í Bréfi til Láru gagnrýnir hann spíritismann harð- lega: „Hann er þur fræöistefna. Uppi- staöa hans er draugasögur, flestar leiðinlega sagöar og svo líkar hver annarri, aö þegar maður hefir lesið nokkrar þeirra, hefir maður lesiö þær allar. Þetta harðmeti reyna svo spíritistar aö mýkja ofurlítið með til- raunafundum og sálmasöng. „(1950, bls. 49 ) Um grundvöll spíritismans segirhann: „Vísindalegur má ef til vill segja aö grundvöllurinn sé aö því leyti, Þórbargur var sannfœrður spíritisti að þvf layti að hann trúði þvi að lif vrnri tii aftir dauðann og dauOir mann gmtu gart vart við sig. er háöur freistingum þar, ekki síður en hér; og lærist honum ekki að vinna bug á þeim, þá vex ófarsældin stöðugt.” „(Sklptar skoöanir. Ritdeila Siguröar Nordals og Einars H. Kvarans. Reykjavikl960.) Samkvæmt þessu ætti aö vera hægt aö halda sínu striki til eilífðamóns. Þama viröist heldur langt í himna- ríkissæluna. En við sjáum af þessu aö spíritisminn heldur aö mönnum ósköp svipuöum hugmyndum um lifið eftir dauöann og kristindómurinn gerir. Satt aö segja eru þessar niöurstööur Einars miklu svartsýnni en frásagnir af miðilsfundum gefa til kynna, ef til vill af því aö hann er aö svara Sigurði Nordal. Af lýsingum miöilsfunda er ekki annað aö ráöa en flestir hafi það bærilegt og sé ekki svo, er því mjög fljótlegakipptílag. Þaö sem mér finnst ógeðfelldast í hugmyndafræöi spíritista er aö viö ein- beitingu sina aö lífinu hinum megin geta þeir hreinlega misst allan áhuga á að gera sér og öörum jarðvistina bæri- legri. Þeir fara að líta á jarðlífiö ein- göngu sem dálitla prófraun einstakl- ingsins á leiðinni upp. Spíritisminn get- ur lika hæglega ruglað dómgreind manna, þeir hætta að leita eðhlegra or- saka á ýmsu sem fyrir þá ber, klessa dulræna stimpUnum á aUt. Hvað sögðu meistararnir? 'Þegar spíritisminn stóö hér meö sem rannsóknir þeirra eru reistar á verklegum tilraunum. En heimspeki- og * siða-kenningar spiritismans (ef leyfilegt er aö komast svo aö orði um þessi fræði) er hins vegar aö miklu leyti eintóm hugmyndasmiöi, aö nokkru leyti kannski sjálfstæð, en á hinn bóginn tekin úr öörum fræði- og trúar-kerfum. „(Sama rit bls. 50 ) Þaö virðist vera lágkúran og mótsetning- arnar sem fara mest í taugarnar á Þórbergi. Og hann var aUt of mikiU stílisti og fagurkeri til aö geta haft gaman af „draugasögum” spíritista. „Séra Lára" 1 Tímariti Máls og menningar, 3. hefti 1940 er greinarkom eftir HaUdór Laxness, sem ber heitið „Séra Lára,” skrifaö í tilefni af því aö upp haf öi kom- ist um svik Láru miðils. Honum þykir þaö kátlegt aö lögreglan skuU hafa orö- iö að skerast í leikinn tU aö sanna svik- in.Síðan segir hann: ,,Enhvaösem út- fryminu og andaröddunum Uöur, og hvaö skoöun sem f ógetinn kann aö hafa á því máU, þá er þó eitt sem stendur stöðugt: hin dularfuUu fyrirbrigði kringum „séra Láru” voru mörg og merkileg. Hiö dularfyllsta og merki- legasta má tvimælalaust telja þaö aö menn, sem bæði eru álitnir með fuUri skynsemi og hafa jafnvel fengið há- skólamenntun, sækja samkomur af þessu tagi, ekki aöeins af forvitni, heldur sem sanntrúaöir menn.------ Andleg samsetning sUkra manna hlýt- ur aö vera guUvægt rannsóknarefni fyrir sálvisindin. Einnig er það ein- kennUegt aö sínu leyti, hvernig vanir raunhyggjumenn, menn, sem hver í sinni grein fyrirUta kák og flaustur, geta haft sig tU aö „gera rannsóknir” í þessum efnum, án þess að kynna sér þær sérstöku starfsaðferðir, sem notaðar eru tU aö koma upp um miðla, en í þeirri grein eru tU slyngir sérf ræð- ingar.” (bls.191 ) Dulræna hæfileika skoðar Halldór sem „bUun” en ekki „gáfu”. Og ífram- haldi af því segir hann: „Þaö er sann- færing mín, aö það komi yfirleitt ekki til mála að atvinnumiðlar séu bilaðir, m.ö.o. ekta. Á þeim andafundum, sem ég hef setið, bæði hér á landi og ann- arsstaðar, hefur miöUUnn æfinlega veriö eina persónan í hópnum, sem ég þóttist vera alveg viss um aö væri með réttu ráöi, enda þarf ekki aU-litla nákvæmni og þó töluveröa aögæzlu tU aöframkvæma þær hundakúnstir, þótt htilsverðar séu í samanburöi við meiri- háttar loddaraskap, sem miðiUinn framkvæmir, jafnvel á lélegum „líkammnga” fundi. (Bls. 192 ) „Bisk-ví" I skáldsögunni Heimsljós er aö finna frábæra skopstælingu á miðilsfundi. Sá sem talar þar í gegnum miðUinn er „Friörik huldulæknir í öðrum heimi”. Ég er ekki grunlaus um aö Halldór hafi fengiö hann að „láni” hjá Margréti frá öxnafeUi. Hér er ekki rúm tU aö rekja lýsinguna nákvæmlega. En grípum niður þar sem Pétur ÞrUiross er oröinn þreyttur á annarra manna sönnunum og vUl sannanir sjálfur. A þeim stend- urekki: „Það stendur gömul kona viö hUöina á framkvæmdastjóranum, sagöi Friö- rik huldulæknir. Hún er farin að missa tennumar. Það getur ekki verið hún móðir mín, svaraöi framkvæmdastjórinn, því mér vitanlega var hún ekki farin aö missa eina einustu tönn þegar hún dó, og aUrasíst framtennumar.” (Heimsljós 1,1967, bls. 229.) Þaö kemur upp úr kafinu aö þetta er ekki móöir Péturs, heldur amma hans dönsk, Sofíe Sörensen, sem segir ekki annað en „ja” og „gúmorin” og „galimæ”. Þá birtist langamma Pét- urs sem var frönsk. Hér er samtal þeirra: „Bisk-ví, sagöi hin franska láng- amma Péturs Þríhross. Yes, sagöi Pétur Þríhross. Sakaría maUstúa, sagði lángamm- an. Christ, sagði Pétur Þríhross á ensku. Bí-bí, sagöi franska langamman. „(Samarit, bls. 230.) Þegar Uöur á fundinn biöur Pétur Þríhross um samband viö s jálfan f ööur andanna og fær þaö. En boöskapur föö- urins reynist svo byltingarkenndur, aö öllum kemur saman um aö þetta geti ekki verið faðirinn heldur „einhver viUuráfandi andi, líklega úr undir- heimum”. Hann er því sendur burt hið snarasta og „beðin nokkur faöirvor tU aðhreinsa loftið.” Mér finnst þessi fundarlýsing í heild sýna mjög vel hvemig spíritistar hUöra sér við aö taka afstööu til alvar- legra málefna. Á „alvöru-miðUsfund- um” verður vart alveg sömu vitleysis- legu spuminganna og „sannananna”. Eini munurinn er aö HaUdór gæöir þetta sjálfvUjugur leiftrandi kímni, en spíritistamir gera sínar lýsingar hlægilegar án þess aö vita af því. Að lokum Þá er komið aö lokum þessara greina minna um spíritiskar bók- menntir. Þaö er langt í frá aö hér hafi efninu veriö gerö fuUkomin skil. £g vona samt aö mér hafi tekist að sýna fram á gmnnhyggni kenningarinnar og hvemig henni er sullað saman úr ólíkustu hugmyndum. Islendingar em einhver dultrúað- asta þjóö í heimi, en virðast samt nú á dögum komast bærUega af án miðils- funda og skyggnUýsinga. Skýringuna er e.t.v. aö finna í fjölbreyttara skemmtanalífi, tiUtomu sjónvarps og annarrafjölmiðla. Einmitt þessi skýring sýnir betur en margt annaö í hverju gUdi spíritískrar starfsemi var fólgiö; dægrastyttingu, skemmtun. Ótrúlega hagstæðir greiðsluski/má/ar Allt niður í 20% útborgun og eftirstöðvar a/lt að Imánuðum • FLÍSAR • HREINLÆTISTÆKI • • BLÖNDUNARTÆKI • BADHENGI • • BAÐTEPPI • BAÐMOTTUR • MÁLNINGARVÖRUR • VERKFÆRI • • HARÐVIÐUR • SPÓNN • • SPÓNAPLÖTUR • GRINDAREFNI • VIÐARÞILJUR •, • PARKETT • PANELL • EINANGRUN • ÞAKJÁRN • ÞAKRENNUR • • SAUMUR • RÖR • FITTINGS O.FL., O.FL. m ID mánudaga — fimmtudaga kl. 8—18. Föstudaga kl. 8—19. Lokað laugardaga. IU ByGGIWGfltfÐBÍrRl Hringbraut 120 — simi 28600 (aðkevrsla frá SólvallaantuL L ]

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.