Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.1982, Blaðsíða 5
DV. LAUG ARDAGUR14. AGUST1982.
5
Skyggnu konunni, bls. 8: „Undir hin-
um voldugu rafsjám vísindamannsins
lítur allt efni út gerólíkt því, sem viö
skynjumþaö daglega.”
Þetta er dæmigert viðhorf spíritista
sem er leikmaöur á vísindalega sviö-
inu. Úr því aö ný sannindi koma í ljós á
jaröneska sviöinu og samsetning efnis-
ins skýrist í smásjánni, hvers vegna þá
ekki aö leita út fyrir hiö jarðneska
efni? Þannig gerir spíritisminn engan
greinarmun á agaöri, visindalegri
rannsókn og sínum rannsóknum sem
gefa öll svörin fyrirfram, samþykkja
aö minnsta kosti öll.
Trú og vísindi
Eitt er þaö sem spíritisminn hefur
fengiö að láni frá nútímavísindum og á
aöalþáttinn í aö greina hann frá hefö-
bundinni kristinni trú og flestum trúar-
brögðum öörum. Það er hvemig látiö
er líta svo út sem trúin/fullvissan sé
fengin með sönnunum, byggöum á til-
raunum, og óyggjandi reynslu. Flest
trúarbrögö sem viö þekkjum byggja
allt sitt á ævagömlum trúarsetningum,
einhverju sem ekki má rengja. Flestar
þessar trúarsetningar eru byggðar á
eldgömlum frásögnum og ómögulegt
aö segja til um sagnfræðilegt gildi
þeirra. Til þess að trúin haldi velli
veröur að skipa henni fulltrúa sem eru
færir um aö túlka hinn gamla arf svo
að hann samræmist hugmyndaheimi
hverrar kynslóðar (hvaö gera
spíritiskir prestar?), eöa sveigja hug-
myndir fólksins aö hinum gamla arfi.
Eg veit aö þetta er allmikil einföldun
en svona er það í stórum dráttum sem
kristin kirkja hefur haldiö velli
gegnum aldirnar. Spíritisminn gerir í
raun enga uppreisn gegn kristinni
kirkju. Hann styður kenningar kirkj-
unnar um eilíft lif og gengst undir öll
hennar siöfræöilegu boö og bönn. Þaö
er aöeins aðferðin og þaö sem með
henni er uppskorið, hvort tveggja svo
nauöahvunndagslegt og óhátíðlegt,
sem fer fyrir brjóstið á mörgum þeim
sem vilja kenna sig viö rétttrúnað.
Muninn á heföbundinni kristni og
spíritisma má ef til vill setja svona
fram: Því sem kristnir menn trúa
gegnum boðskap bibliunnar og guö-
fræöinga trúa spíritistar af því aö þeir
telja sig hafa fengið fyrir því sannanir,
byggðar á persónulegri reynslu,
annaöhvort sinni eigin eöa samtima-
manna sinna.
Spíritismi og samfélag
Spiritisminn er sprottinn upp í
borgaralegu samfélagi 19. aldar. Hann
er andsvar borgarastéttarinnar viö
fullyröingum efnishyggjumanna um
aö dauöinn sé endalok mannsins. Hann
gefur jákvæöari svör en kirkjan viö
spurningunni um dauöann og hjálp-
ræöiö. Þar tekur hann mið af þeirri
bjartsýni sem haföi skapast á aö
vísindin gætu gefiö svör viö öllu og
bætt úr öllu.
Hér á landi veröur ekki til borgara-
legt samfélag fyrr en upp úr alda-
mótunum. Reykvískt samfélag var fá-
mennt og þröngt. Ný viðhorf áttu
greiöan aðgang að f ólki hér í fásinninu,
sérstaklega þegar haft er í huga hvaö
þaö voru í rauninni fáir menn sem
stjómuöu öllum hræringum í bæjarlíf-
inu. Trúarlíf var mjög sundurleitt og
prestar ósamstæðir. Nýguðfræðin svo-
kallaöa sem hér kom upp rétt um alda-
mótin átti hér nokkurn þátt. Hún var
bæði nokkuð frjálslynd gagnvart öör-
um trúarbrögðum og haföi kritískara
viöhorf til biblíunnar en áður haföi
þekkst.
Á þessum tíma er nýkomin til sög-
unnar innlend stétt sem ekki hefur lifi-
brauö sitt beint af framleiðslugrein-
um. Þetta er fólk sem á sér tómstund-
ir. Og allir vita hversu rík tiihneiging
er til þess í smábæjum aö klíkur mynd-
ist. Allt þetta til viðbótar því aö enn
lifði hjátrúin góöu lífi hefur skapaö
spíritismanum svo góö skilyröi sem
raun ber vitni.
Spíritisminn var i fáum atriðum
byltingarkenndur. Félagslega séð var
hann íhaldssamur. Þar er litiö á stétta-
skiptingu sem sjálfsagöan hlut. Þetta
kemur víða fram. Viö þurfum ekki
annaö en aö líta á hvernig bækur um
miðla og annaö fólk á snærum spírit-
ista eru saman settar. Það eru rit-
höfundar og menntamenn sem eru
fengnir til aö lýsa hæfileikum miðl-
anna. Alþýöufólk er svo fengið til aö
lýsa reynslu sinni af störfum þeirra,
það hefur, ,f ræöin” ekki á valdi sínu.
Niðurstaða tilraunanna
I kenningunni sjálfri er víða aö finna
hálfgerða ótrú á manninum en jafn-
framt aö breytnin ráöist fyrst og
fremst af einstaklingnum sjálfum, litiö
eöa ekkert af aöstæðum hans. Einar H.
Kvaran dró saman þá vitneskju sem
hann haföi aflað sér um afleiðingar
þessa lifs i hinu á þessa leið: „Viö and-
látið flytzt maöurinn á þaö tilverustig,
sem er viö hans hæfi, eftir þeim and-
legum þroska sem hann hefur náö. Of-
ar getur hann ekki verið. Honum væri
ókleift að lifa ofar, á sinn hátt eins og
fiskinum er ókleift að lifa á þurrlendi.
. .. Sé tilverustigiö hátt, er lífiö yndis-
legt. Ofarsæli maöurinn á þess enn
kost aö taka nýja stefnu, láta lifiö
verða sér til blessunar, en ekki virðist
þaö auðveldara þar en í þessu lífi.
Hann á þess líka kost að firrast hiö
góöa, og þá aukast þrautir hans. Hann
hvaö mestum blóma Voru þeir Þór-
bergur Þórðarson og Halldór Laxness
upp á sitt besta. Og þeir lögðu sitthvað
til málanna, en meö býsna ólíkum
hætti. Þórbergur var sannfæröur
spíritisti aö því leiti aö hann trúöi þvi
að líf væri til eftir dauöann og dauðir
menn gætu gert vart við sig. Eins og
áöur hefur komiö fram skrásetti hann
sögu Indriöa miöils en í Bréfi til Láru
gagnrýnir hann spíritismann harð-
lega: „Hann er þur fræöistefna. Uppi-
staöa hans er draugasögur, flestar
leiðinlega sagöar og svo líkar hver
annarri, aö þegar maður hefir lesið
nokkrar þeirra, hefir maður lesiö þær
allar. Þetta harðmeti reyna svo
spíritistar aö mýkja ofurlítið með til-
raunafundum og sálmasöng. „(1950,
bls. 49 ) Um grundvöll spíritismans
segirhann: „Vísindalegur má ef til vill
segja aö grundvöllurinn sé aö því leyti,
Þórbargur var sannfœrður spíritisti að þvf layti að hann trúði þvi að lif vrnri
tii aftir dauðann og dauOir mann gmtu gart vart við sig.
er háöur freistingum þar, ekki síður en
hér; og lærist honum ekki að vinna bug
á þeim, þá vex ófarsældin stöðugt.”
„(Sklptar skoöanir. Ritdeila Siguröar
Nordals og Einars H. Kvarans.
Reykjavikl960.)
Samkvæmt þessu ætti aö vera hægt
aö halda sínu striki til eilífðamóns.
Þama viröist heldur langt í himna-
ríkissæluna. En við sjáum af þessu aö
spíritisminn heldur aö mönnum ósköp
svipuöum hugmyndum um lifið eftir
dauöann og kristindómurinn gerir.
Satt aö segja eru þessar niöurstööur
Einars miklu svartsýnni en frásagnir
af miðilsfundum gefa til kynna, ef til
vill af því aö hann er aö svara Sigurði
Nordal. Af lýsingum miöilsfunda er
ekki annað aö ráöa en flestir hafi það
bærilegt og sé ekki svo, er því mjög
fljótlegakipptílag.
Þaö sem mér finnst ógeðfelldast í
hugmyndafræöi spíritista er aö viö ein-
beitingu sina aö lífinu hinum megin
geta þeir hreinlega misst allan áhuga á
að gera sér og öörum jarðvistina bæri-
legri. Þeir fara að líta á jarðlífiö ein-
göngu sem dálitla prófraun einstakl-
ingsins á leiðinni upp. Spíritisminn get-
ur lika hæglega ruglað dómgreind
manna, þeir hætta að leita eðhlegra or-
saka á ýmsu sem fyrir þá ber, klessa
dulræna stimpUnum á aUt.
Hvað sögðu
meistararnir?
'Þegar spíritisminn stóö hér meö
sem rannsóknir þeirra eru reistar á
verklegum tilraunum. En heimspeki-
og * siða-kenningar spiritismans (ef
leyfilegt er aö komast svo aö orði um
þessi fræði) er hins vegar aö miklu
leyti eintóm hugmyndasmiöi, aö
nokkru leyti kannski sjálfstæð, en á
hinn bóginn tekin úr öörum fræði- og
trúar-kerfum. „(Sama rit bls. 50 ) Þaö
virðist vera lágkúran og mótsetning-
arnar sem fara mest í taugarnar á
Þórbergi. Og hann var aUt of mikiU
stílisti og fagurkeri til aö geta haft
gaman af „draugasögum” spíritista.
„Séra Lára"
1 Tímariti Máls og menningar, 3.
hefti 1940 er greinarkom eftir HaUdór
Laxness, sem ber heitið „Séra Lára,”
skrifaö í tilefni af því aö upp haf öi kom-
ist um svik Láru miðils. Honum þykir
þaö kátlegt aö lögreglan skuU hafa orö-
iö að skerast í leikinn tU aö sanna svik-
in.Síðan segir hann: ,,Enhvaösem út-
fryminu og andaröddunum Uöur, og
hvaö skoöun sem f ógetinn kann aö hafa
á því máU, þá er þó eitt sem stendur
stöðugt: hin dularfuUu fyrirbrigði
kringum „séra Láru” voru mörg og
merkileg. Hiö dularfyllsta og merki-
legasta má tvimælalaust telja þaö aö
menn, sem bæði eru álitnir með fuUri
skynsemi og hafa jafnvel fengið há-
skólamenntun, sækja samkomur af
þessu tagi, ekki aöeins af forvitni,
heldur sem sanntrúaöir menn.------
Andleg samsetning sUkra manna hlýt-
ur aö vera guUvægt rannsóknarefni
fyrir sálvisindin. Einnig er það ein-
kennUegt aö sínu leyti, hvernig vanir
raunhyggjumenn, menn, sem hver í
sinni grein fyrirUta kák og flaustur,
geta haft sig tU aö „gera rannsóknir” í
þessum efnum, án þess að kynna sér
þær sérstöku starfsaðferðir, sem
notaðar eru tU aö koma upp um miðla,
en í þeirri grein eru tU slyngir sérf ræð-
ingar.” (bls.191 )
Dulræna hæfileika skoðar Halldór
sem „bUun” en ekki „gáfu”. Og ífram-
haldi af því segir hann: „Þaö er sann-
færing mín, aö það komi yfirleitt ekki
til mála að atvinnumiðlar séu bilaðir,
m.ö.o. ekta. Á þeim andafundum, sem
ég hef setið, bæði hér á landi og ann-
arsstaðar, hefur miöUUnn æfinlega
veriö eina persónan í hópnum, sem ég
þóttist vera alveg viss um aö væri með
réttu ráöi, enda þarf ekki aU-litla
nákvæmni og þó töluveröa aögæzlu tU
aöframkvæma þær hundakúnstir, þótt
htilsverðar séu í samanburöi við meiri-
háttar loddaraskap, sem miðiUinn
framkvæmir, jafnvel á lélegum
„líkammnga” fundi. (Bls. 192 )
„Bisk-ví"
I skáldsögunni Heimsljós er aö finna
frábæra skopstælingu á miðilsfundi. Sá
sem talar þar í gegnum miðUinn er
„Friörik huldulæknir í öðrum heimi”.
Ég er ekki grunlaus um aö Halldór hafi
fengiö hann að „láni” hjá Margréti frá
öxnafeUi. Hér er ekki rúm tU aö rekja
lýsinguna nákvæmlega. En grípum
niður þar sem Pétur ÞrUiross er oröinn
þreyttur á annarra manna sönnunum
og vUl sannanir sjálfur. A þeim stend-
urekki:
„Það stendur gömul kona viö hUöina
á framkvæmdastjóranum, sagöi Friö-
rik huldulæknir. Hún er farin að missa
tennumar.
Það getur ekki verið hún móðir mín,
svaraöi framkvæmdastjórinn, því mér
vitanlega var hún ekki farin aö missa
eina einustu tönn þegar hún dó, og
aUrasíst framtennumar.” (Heimsljós
1,1967, bls. 229.)
Þaö kemur upp úr kafinu aö þetta er
ekki móöir Péturs, heldur amma hans
dönsk, Sofíe Sörensen, sem segir ekki
annað en „ja” og „gúmorin” og
„galimæ”. Þá birtist langamma Pét-
urs sem var frönsk. Hér er samtal
þeirra:
„Bisk-ví, sagöi hin franska láng-
amma Péturs Þríhross.
Yes, sagöi Pétur Þríhross.
Sakaría maUstúa, sagði lángamm-
an.
Christ, sagði Pétur Þríhross á ensku.
Bí-bí, sagöi franska langamman.
„(Samarit, bls. 230.)
Þegar Uöur á fundinn biöur Pétur
Þríhross um samband viö s jálfan f ööur
andanna og fær þaö. En boöskapur föö-
urins reynist svo byltingarkenndur, aö
öllum kemur saman um aö þetta geti
ekki verið faðirinn heldur „einhver
viUuráfandi andi, líklega úr undir-
heimum”. Hann er því sendur burt hið
snarasta og „beðin nokkur faöirvor tU
aðhreinsa loftið.”
Mér finnst þessi fundarlýsing í heild
sýna mjög vel hvemig spíritistar
hUöra sér við aö taka afstööu til alvar-
legra málefna. Á „alvöru-miðUsfund-
um” verður vart alveg sömu vitleysis-
legu spuminganna og „sannananna”.
Eini munurinn er aö HaUdór gæöir
þetta sjálfvUjugur leiftrandi kímni, en
spíritistamir gera sínar lýsingar
hlægilegar án þess aö vita af því.
Að lokum
Þá er komið aö lokum þessara
greina minna um spíritiskar bók-
menntir. Þaö er langt í frá aö hér hafi
efninu veriö gerö fuUkomin skil. £g
vona samt aö mér hafi tekist að sýna
fram á gmnnhyggni kenningarinnar
og hvemig henni er sullað saman úr
ólíkustu hugmyndum.
Islendingar em einhver dultrúað-
asta þjóö í heimi, en virðast samt nú á
dögum komast bærUega af án miðils-
funda og skyggnUýsinga. Skýringuna
er e.t.v. aö finna í fjölbreyttara
skemmtanalífi, tiUtomu sjónvarps og
annarrafjölmiðla.
Einmitt þessi skýring sýnir betur en
margt annaö í hverju gUdi spíritískrar
starfsemi var fólgiö; dægrastyttingu,
skemmtun.
Ótrúlega hagstæðir
greiðsluski/má/ar
Allt niður í 20%
útborgun
og eftirstöðvar a/lt að
Imánuðum
• FLÍSAR • HREINLÆTISTÆKI •
• BLÖNDUNARTÆKI • BADHENGI •
• BAÐTEPPI • BAÐMOTTUR
• MÁLNINGARVÖRUR • VERKFÆRI •
• HARÐVIÐUR • SPÓNN •
• SPÓNAPLÖTUR • GRINDAREFNI
• VIÐARÞILJUR •,
• PARKETT • PANELL • EINANGRUN
• ÞAKJÁRN • ÞAKRENNUR •
• SAUMUR • RÖR • FITTINGS O.FL., O.FL.
m
ID
mánudaga — fimmtudaga kl. 8—18.
Föstudaga kl. 8—19. Lokað laugardaga.
IU
ByGGIWGfltfÐBÍrRl
Hringbraut 120 — simi 28600
(aðkevrsla frá SólvallaantuL L
]