Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.1982, Qupperneq 11

allra staöa í vikinu getiö, í greinum
sem um skeljalög Tjörness fjalla. Auö-
velt er aö f inna skeljalög noröan árinn-
ar sem rennur í gegnum kambinn til
sjávar. Hún nefnist Hallbjarnar-
staðaá.
Mest ber á ýmiss konar lindýrateg-
undum, bæði sæskeljum og og sæsnigl-
um þarna í árgilinu. Auk þeirra hafa
fundizt á þessum slóöum menjar
krabbadýra,fiska,hvala og sela.Hvaö
gróðurleifunum við kemur, þá hafa
þær veriö heldur lítiö kannaðar. Þaö er
þó sannað aö sumar þeirra eru af barr-
trjám sem vaxið hafa þar á staðnum.
Liggja þarna allstórir stofnar og
vottar fyrir rótum þeirra og greinum.
Er því næsta víst aö á öldum áöur hafi
miklir skógar veriö á Tjömesi og þar
vaxið tignarleg tré.
Útdauðar
skeljategundir
I þessum bökkum hafa fundizt mörg
skeljalög og getur þar að líta margar
tegundir sem ekki lifa lengur við
strendur Islands. Einkennisskeljar í
þessum lögum eru báruskel, sem nú
lifir nyrzt í Norðursjó, og tígulskeljar,
sem nú eru útdauðar. Einnig má nefna
ýmsar aðrar tegundir af skeldýraætt
sem nú lifa í hlýrri sjó viö strendur
sunnanverörar Vestur-Evrópu. Allt
þetta segir okkur aö sjórinn undan
Norðurlandi hafi verið á svipuðu hita-
stigi og nú þekkist viö Bretlandseyjar
og Suður-Noreg þegar þessi hluti
bakkanna var aö myndast.
Skeljarnar sem finnast þama í Hall-
bjamarstaðakambi eru sumar hverj-
ar nokkuö stórar. Margar eru allt að
sjötiu til áttatiu millimetrar aö lengd
og aö sama skapi þykkar. Þær eru oft
lokaðar en mjög auövelt er aö losa þær
úrberginu.
En hvers vegna er þessar sjávar-
myndanir aö finna uppi í miðjum
hlíðum Tjömess? Því skal reynt að
svaraí örstuttumáli.
Stórkostlegar breytingar
láðs og lagar
Steingervingamir sem áöur eru
nefndir gefa vísbendingu. Þeir sýna aö
stórkostlegar afstööubreytingar láös
og lagar hafa átt sér stað meðan stóð á
myndun molabergsins sem þeir liggja
í. Af jarðlagaskipuninni í Hallbjamar-
staöakambi má til aö mynda ráöa aö
landið hafi risið að minnsta kosti einu
sinni úr sjó og gróiö upp meðan á
myndun þess stóö. Lögin í bakkanum
— en alls þekkjast fjórtán skeljalög við
Hallbjamarstaðakamb — segja okkur
því hvar og hvenær landið hefur risið
eðasigið oghversumikiðhverjusinni.
Að framan var þess getiö að sjávar-
myndanirnar á vesturbökkum Tjör-
nessværuþær elztu er vitað væri um úr
jarölagaskipun landsins. Margar og
ítarlegar rannsóknir hafa raunar farið
fram á aldurssögu þessa landsvæðis.
Hafa veriö skrifaðar margar og
merkar greinar sem ritgerðir um það
eitt. En til að gera langt mál stutt skal
látiö nægja að segja: Við samanburð á
dýraleifum þessara íslenzku jarðlaga
og öðmm svipuðum erlendum virðast
þau hafa myndazt á hinum svonefnda
pliocene-tíma hins terti.era-tímabils.
Það færir okkur þá vitneskju að þessar
merkilegu sjávarmyndanir á Tjörnesi
hafa orðið til fyrir ekki minna en einni
milljón ára. Þær elztu eru hins vegar
taldar hafa myndazt fyrir allt að
þremur milljónum ára. Um þessar
fullyrðingar má þó vitanlega alltaf
í Hallbjarnarstaðakambi: Þar ar aO
finna einhver merkustu jarðlög á ís-
landi. Eru það sandsteinslög mynd-
uð seinast á tertier og isöld. í
kambinum skiptast á lög með
surtarbrandi og sjóskeljum og sýnir
það að sjávarstaða hefur oft breytzt
meðan á myndun laganna stóð.
Hvar liggur leið
að undrinu?!
— Og þar með er þessari stuttu lýs-
ingu af einhverjum merkustu jarð-
lögum íslandsbyggðarlokið. Þeimsem
áhuga kynnu aö hafa á að skoða þetta
náttúruundur skal bent á að einna bezt
er að komast í Tjörneslögin sunnan
Hallbjarnarstaða. Liggur vegur þar
niður í bakkana rétt noröan Ytri-
Tungu og í Hallbjarnarstaðakambi. Er
hann vel fær fólksbílum. Þeim býð ég
svo góða skemmtun enda á enginn að
verða svikinn af kynnum sínum af
þessu sérstæða augnayndi sem
Tjörneslögin eru.
(Heimildir: Jóhannes Áskelssou, Tjörnes —
þáttur úr jarðmyndunarsögu þess bls. 80—94
í Árbók Ferðaiélags íslands 1941. Kristinn J.
Álbertsson, Um aldur jarðlaga á Tjömesi bls.
1—8 Náttúrufræðingnum, timariti Hbis
islenzka náttúrufræöifélags 1978. Þorsteinn
Jósepsson, Landið þitt, bls. 369—370, Bókaút-
gáfanöra og Örlygurhf. 1974).
D V-myndir Bjarnleifur

Auðvelt er að losa skeljarnar ur lögum bakkanna og hafa með sór heim til
skrauts og vitnisburðar um ferð sina á Tjörnes.
Skeljalaganna i Hallbjarnarstaðakambi er oftast getið allra staða þegar talað er um skeljalög Tjörness af
þeirri ástæðu að þar er auðvoldast að finna lögin. Einnig er mjög mikið um sæskeljarþar sem einfalt erað
brjóta úr sandsteininum og taka með sór heim til minja um Tjörnesferð.