Dagblaðið Vísir - DV - 02.10.1982, Blaðsíða 4

4
DV. LAUGARDAGUR 2. OKTOBER1982.
Fráttaljós — Fréttaljós — Fréttaljós
Hluti nefndarmanna stjórnarskrárnefndar islökun á Húsavik,
en þar hólt nefndin tveggja daga fund i sumar. Talið frá
vinstri, Ólafur Ragnar Grimsson, Jón Baldvin Hannibalsson,
Tómas Tómasson, Matthias Bjarnason, Gylfi Þ. Gislason og
Þórarinn Þórarinsson.
Hver ern umræðuefni
stjórnarskrárnefndar?
Aö endurskoða stjórnarskrá
lýðveldisins Islands virðist vera
álíka erfitt verk og að sjóða litla
fiska, ef marka má þær mörgu og
árangurslitlu tilraunir sem gerðar
hafa verið til endurskoðunar frá því
að núverandi stjórnarskrá tók gildi
við lýðveldisstofnun árið 1944.
Stjórnarskráin er þó að stofni til
mun eldri, eða frá árinu 1874. Fram
að lýðveldisstofnun voru gerðar á
henni nokkrar breytingar sem aðal-
lega voru til að staðfesta þær stjóm-
skipulegu breytingar sem náðst
hafði um samkomulag við Dani í
eftirhreytum kosningabaráttunnar
svo og til breytinga á kosningarétti
og k jördæmaskipan.
Við lýðveldisstofnun voru gerðar
þær einar breytingar á stjórnar-
skránni sem nauðsynlegar voru til að
hún þjónaöi hlutverki grundvallar-
laga lýðveldis en ekki konungdæmis.
I raun var aöeins sett „forseti” þar
sem áður stóð „konungur”. Síðan þá
hafa aöeins verið gerðar tvær
breytingar á stjórnarskránni. Árið
1959 var kjördæmaskipaninni breytt
í núverandi horf, þ.e. kjördæmunum
var fækkað í 8 og þingmönnum fjölg-
að í 60. Árið 1968 var kosningaaldur
síöan lækkaöur þannig að miðað var
við 20 ár í stað 21 áður.
Nefndin sem stofnuð var tii að gera
tillögur um lýðveldisstjórnarskrána
skilaöi verki sínu árið 1943 en í áliti
sínu segist hún munu halda áfram
starfinu og skila seinni hluta verkefriis
síns sem sé að undirbúa aðrar
breytingar á stjórnskipulaginu sem
þurfa þykir og gera verður á venju-
legan hátt. Það var því hugmynd al-
þingismanna þegar á þeim tíma aö
endurskoða þyrfti stjómarskrána í
gmndavallaratriöum.
Tveimur árum eftir að nefnd þessi
lauk fyrri hluta starfs síns ákvað Al-
þingi að skipa 12 manna nefnd til
ráðuneytis eldri nefndinni. Báðar
þessar nefndir störfuðu til ársins
1947 en þá ákvað Alþingi að skipa
nýja sjö manna nefnd til að gera til-
lögur um endurskoðun stjómar-
skrárinnar. Með skipan hennar féll
niöur umboð hinna tveggja. Þessi
nefnd starfaði í nokkur ár en skilaöi
aldrei áliti frekar en þær fyrri.
Fjórða nefndin var síöan sett á stofn
árið 1972 til að taka upp þráðinn. Hún
var starfandi — aö minnsta kosti að
nafninu til — til ársins 1978 er hún
var lögö niður samhliða því að nú-
verandi stjórnarskrámefnd var
skipuð.
Gunnar Thoroddsen núverandi for-
sætisráöherra hefur verið formaður
þessarar nefndar frá upphafi. Það
varð þegar ljóst að hann ætlaði ekki
að láta starf hennar koðna niður á
sama hátt og gerst hafði með þær
fyrri, enda má greina það af fréttum
undanfarna mánuði að stjórnar-
skrámefndin er komin nokkuö langt
á veg í starfi sínu.
Það er ljóst að endurskoðun
stjómarskrárinnar er viðamikið og
flókið verkefni sem enginn vill hrapa
að. Lítinn árangur af starfi fyrri
nefndamá ef til viil rekja til þess áö
stjómmálaflokkarnir voru hvorki
sammála um hverju ætti að breyta
né hvemig ætti aö breyta því sem
samkomulag var um að þyrfti endur-
skoðunar. Þær raddir heyrðust jafn-
vel að stjómarskráin þyrfti engra
breytinga með. Þá var einnig í þess-
um nefndum lögð rík áhersla á að
breytingamar yrðu gerðar með fullu
samþykki allra stjómmálaflokka og
er það reyndar einnig markmið nú-
verandi stjómarskrárnefndar að ná
sem víðtækastri samstöðu um allar
breytingar.
Kjördæmaskipanin mesta
ágreiningsmálið
Breytingar á kjördæmaskipaninni
hafa jafnan veriö viðkvæmasta mál-
ið í starfi nefndanna og það sem
erfiðast hefur verið aö ná samstöðu
um. Framsóknarflokkurinn hefur
eindregiö neitað að fallast á tilfærslu
þingmanna frá stjálbýli í þéttbýli.
K jördæmabreytingamar sem gerðar
voru 1934 og 1942 voru gerðar í and-
stöðu við Framsóknarflokkinn og svo
var einnig er núverandi skipan var
tekin upp áriö 1959. Þetta mál viröist
einnig ætla að verða erfiðasta
ágreiningsefnið í starfi núverandi
nefndar.
Flestir eru að vísu sammála um að
ótækt sé að kjósendur fámennastá
kj ördæmisins, Vestf jarðak jördæmis,
hafi fimmfaldan atkvæðisrétt á viö
kjósendur þeirra fjölmennustu
Reykjavíkur- og Reykjaneskjör-
dæmis. Ágreiningurinn stendur um
leiðirnar til aö leiörétta þetta mis-
vægi. Svo virðist sem ekki sé vilji
fyrir aö hrófla viö núverandi kjör-
dæmaskipan né fækka þingmönn-
um í dreifbýliskjördæmum. Þá eru
eftir þær leiðir að fjölga heildartölu
þingmanna og færa þau 11 uppbótar-
þingsæti sem nú skiptast miUi flokka
öll til Reykjavíkur og Reykjaness.
Rætt hefur verið um aðf jölgunin yrði
á biUnu 6 til 10 þingmenn en um
þessa leið er þó ekki samstaða frem-
ur en aðrar. Virðist þetta mál einna
skemmst á veg komið af þeim mál-
um sem nefndin hefur tekiö til um-
fjöUunar.
I núverandi nefnd eru auk for-
mannsins, Ragnar Arnalds ráð-
herra, Olafur R. Grímsson alþingis-
maður, Gylfi Þ. Gíslason prófessor,
Jón Baldvin Hannibalsson alþingis-
maður, Þórarinn Þórarinsson rit-
stjóri, Sigurður Gizurarson sýslu-
maður, Matthías Bjarnason alþingis-
maður, Tómas Tómasson sparisjóðs-
stjóri og varamaður nefndarinnar er
Ölafur Björnsson útgerðarmaður.
AlUr stjómmálaflokkar eiga því sína
fuUtrúa í nefndinni og hefur verið
lögö áhersla á aö þingflokkarnir
fjölluðu um máUn samhliöa starfi
nefndarinnar. Búist er við að nefndin
skUi lokaskýrslu sinni í þessum mán-
uði og forsætisráöherra hefur tU-
kynnt að f rumvarp að nýrri stjómar-
skrá veröi lagt fram fyrri hluta
þings. Ætlunin er því að leiða máUn
tU lykta áður en þingi veröur slitið í
vor.
— Fréttaljós —
Ólafur E. Friðriksson
Ekki er búist við því aö tiUögur
nefnarinnar mæti mikUU fyrirstöðu
hjá þingflokkunum þar sem þeir
hafa haft hönd í bagga frá upphafi
aukþesssem þeim vargefináfanga-
skýrsla nefndarinnar í ágúst 1980.
Hins vegar hefur þaö verið rætt í
nefndinni aö taka kjördæmaskipan
og skiptingu þingmanna á kjördæmi
út úr stjómarskránni og setja í
kosningalög sem auðveldara er aö
breyta, þar sem stjómarskrár-
breytingu þarf að samþykkja á
tveimur þingum með kosningum á
mUU. Einnig þarf að samþykkja ný
þingsköp ef úr því verður að deUda-
skipting Alþingis verður feUd niður.
Bæði kosningalögin og þingsköpin
gætu oröiö að ágreiningsefni á Al-
þingi þannig aö ekki er ljóst um af-
drif þessa máls þótt stjómarskrár-
nefndin nái samstöðu um loka-
skýrslu sína.
Verkefnalistinn:
Alþingi
ein málstofa
Á fyrsta fundi nefndarinnar árið
1978 lagöi formaður hennar fram
verkefnaUsta með þeim atriðum sem
sérstök ástæða var taUn tU að hafa í
huga við endurskoðun stjómarskrár-
innar. Vom þessi atriði 27 talsins og
flest þeirra umfangsmikil. Efst á
Ustanum var deildaskipting
Alþingis. Nú þykir ljóst að sam-
komulag náist í nefndinni um að
deildaskipting þingsins verði feUd
niður og Alþingi verði ein málstofa.
Af þessari breytingu myndi leiða að
nefndir þingsins fengju mun veiga-
meira hlutverk og aukinn hluti um-
ræöna þyrfti að færast úr þingsölum
inn á nefndarfundi. Hefur verið rætt
um að nefndir þingsins fái rannsókn-
arvald eins og tíökast í Bandaríkjun-
um, þannig að þær geti kallað menn
tU yfirheyrslu, krafist upplýsinga og
fylgt eftir framkvæmd laga. Ennfremur
hefur verið rætt að opna nefndarfundi.
Telja sumir aö það sé tímabært að þing-
menn snúi sér alfárið að löggjafarstarf-
inu, hafi eftiriit meö framkvæmd lag-
anna og semji jafiivel reglugerðir sem
nú er í höndum embættismanna, í stað
þess að teyg ja sig sífellt meira inn á svið
framkvæmdavaldsins. Þeir sem and-
stæðir eru þessari breytingu hafa hins
vegar bent á að hætta sé á að þingmál
fái ekki eins góða umfjöUun og þegar
þau eru rædd í þremur þingdeildum.
Samstaða er í nefndinni um að
lækka kosningaaldur niður í 18 ár,
enda hafði Alþingi áður samþy kkt þá
tUlögu og var kosið samkvæmt þeirri
reglu við síðustu sveitastjómarkosn-
ingar. Á atriðaskrá formannsins var
nefnt að taka upp kosningaskyldu
sem skyldaði aUa tU að greiða at-
kvæði í kosningum nema lögmæt for-