Dagblaðið Vísir - DV - 09.11.1982, Qupperneq 13

DV. ÞRIÐJUDAGUR 9. NOVEMBER1982
13
sama áratug voru til fyrirtæki meö
síst minni fjármagns- og vinnuafls-
kostnaö og raunar hærri raf-
orkukostnaö, sem skiluðu samt
rekstrarhagnaði. Það er ekki til neitt
einfalt svar viö þessari spumingu.
Ef þaö væri til, lægju nú sjáifsagt
fyrir einhverjar breytingar á starfs-
skilyrðum Svisslendinganna í
Straumsvík. En margt bendir til, að
ÍSAL greiöi móðurfyrirtæki sínu
miklu hærra verð fyrir aöföng sín og
hljóti miklu lélegra verð fyrir afurðir
sínar frá móðurfyrirtækinu en
almennt gerist i viðskiptum milli
óskyldra aöila. Það er hins vegar af-
ar erfitt að sanna nokkuð í þessu
máli vegna þess að langflestar ál-
stöðum samninga um verð, oft vegna
þess að fyrirtæki eru að flytja ágóða
sinn á milli einstakra deilda í mis-
munandi löndum, til að greiða sem
minnsta skatta.
Þegar við íslendingar ákváðum
(með lögum) að bjóða erlendu
fyrirtæki af þessari stærð að starfa á
Islandi, en grundvallaratriði með
hvaða hætti þjóðin eigi að tryggja
hlutdeild sina í arðsemi af
rekstrinum til langs tíma. öllum má
vera ljóst í dag — og það lá raunar
fyrir alveg frá upphafi — að Swiss
Aluminum ræður bæði verði á
aöföngum og af uröum og getur haft í
hendi sér hvort ISAL er rekið með
gróða eöa tapi. Erlendu eigendurnir
magna ævintýrið, sem lækkar skatt-
stofn íslenska ríkisins ennþá meira.
Þetta leiðir um síðir til þess, eftir
margra ára taprekstur, að skuld-
staða ISAL miðað viö eigið fé fer að
líkjast efnahag íslensks útgerðar-
fyrirtækis, en ekki því sem maður á
að venjast um erlend hlutafélög. Og
þá vaknar spurningin hvers vegna
erlendir bankar og lánastofnanir
taka þátt í því að lána upp fyrir
hausinn á ISAL. Ein skýringin gæti
verið sú, að ISAL standi hvergi sem
formlegur lántakandi, heldur sviss-
neska móðurfyrirtækið. önnur
möguleg skýring gæti verið sú, að
lántökumar séu aö mestu á milli
skyldra aðila. Þriðja mögulega
„Það getur verið að forstjóra ISAL hafl tekist að læða þelrri hugsun inn hjá islenskri alþýðu, að það sé af góðvild Sviss-
lendinganna að álverið sé enn gangandi.”
bræðslur eru hluti af stórfyrir-
tækjum sem eiga bæði aðfanga- og
afurðasala framleiðslunnar. Aðeins
lítill hluti viðskiptanna fer þannig
fram á milli óskyldra aðila. Að auki
er yfirleitt mikil leynd yfir niður-
geta skipað ISAL aö kaupa aðföng á
sífellt hærra verði og greitt sífellt
minna fyrir afuröimar, sem lækkar
skattana til islenska ríkisins, og
síðan er ISAL látið taka sífellt meiri
lán á erlendum mörkuðum til að fjár-
skýringin gæti verið sú, að hinar
erlendu bankastofnanir hafi betri
innsýn um endurgreiðslugetu ISAL
en islensk skattyfirvöld sem aðeins
hafa í höndum rekstrar- og efnahags-
reikninga ISAL. Þetta ætti að segja
hverju mannsbarni, að það er
óskynsamlegt að byggja tekjuhlut-
deild okkar Islendinga af álverinu —
greiðsluna fyrir að fá að hafa
framleiðslu i landi okkar með öllum
sérívilnunum sem ISAL hefur fengið
— á framlögðum reikningum ISAL
Raforkuverð áttfaldað?
Það er vert aö ræða hér hug-
myndina að breyttu tekjuskiptakerfi
milliSwiss Aluminiumannarsvegar
og islensku þjóðarinnar hins vegar.
Síðustu árin hafa kostnaðarliöir af
erlendum toga (sem móðurfyrir-
tækið selur ISAL) hækkað miklu
þjóðarbúið mikiar skuldbindingar og
litlar tekjur. I þessari stöðu hafa
stjórnvöld bara um tvo kosti að
velja: annaðhvort að hækka verð á
raforku til ESAL, þannig að það nemi
aldrei minna en 60-70 prósent verðs
til venjulegra notenda, eða að finna
nýjan notanda Búrfelisraforkunnar,
sem vill greiða hærra verð en Sviss-
lendingamir. Þessi verðhækkun á
raforkunni — ef til vill þreföidun á
raforkuverði til ISAL — er þá aðeins
lausn á hluta af vandanum. Það þarf
aö tryggja eðlilegar skatttekjur til
íslenska ríkisins (og eigenda þess,
þjóðarinnar) með sköttun á
aöstöðunni i heild sinni; að fá aðgang
A „Þannig mætti hugsa sér að eldri skatt-
^ stofnar verði felldir niður og raforkuverð
sjö- tiláttfaldað.”
meira en innlendu kostnaðarliðimir.
Hlutdeild innlendra launþega og
orkuseljenda hefur lækkaö í erlendri
mynt reiknað. Spegilmyndin að baki
lækkandi hlutdeild orkunnar er að
finna í sífelldum orkuverðshækkun-
um til annarra innlendra neytenda,
sem í senn þurfa að taka á sig æ
stærri hlutdeild í greiðsluskuld-
bindingum vegna gamalla orkuvera
og æ þyngri skuldabagga af nýjustu
orkuframkvæmdum. Síminnkandi
launahlutdeild á erlendum
verðgmnni hefur hins vegar ekki
valdið því að álstarfsmenn hafi
dregist aftur úr öðum starfshópum á
innlendum vettvangi. Allt bendir til
hins gagnstæða. Að hluta til má
rekja ástæðuna til þess hvað ódýr
orkusala til álversins hefur leitt yfir
aö ódýru hæfu vinnuafli aö fá ódýra
höfn, að fá að menga íslenska
náttúru, að f á hagkvæma raforku, að
fá aðild að hagkvæmni íslenskra
tollasamninga í viðskiptum við
erlenda aðila en vera tollfrjálsir
sjálfir, o. fl. Álversmenn geta enda-
laust villt á sér heimildir hvað
varðar tekjur og framleiðslumagn
svo óhæft er að byggja skattstofn á
þeim upplýsingum. Á hinn bóginn
geta þeir ekki dulið okkur neins um
magn aðkeyptrar orku sem þar með
er mjög hagkvæmur skatttekjustofn.
Þannig mætti hugsa sér að eldri
skattstofnar verði felldir niður og
raforkuverð sjö til áttfalda.
Birgir Bjöm Sigur jónsson,
hagfræðingur.
Hvemig fást
góðar kartöflur?
Grein þessari er ætlað að vera
smá-innlegg í opinberu umræðu þá
er á se'- stað um kartöflur og það sem
þeim viðkemur. Sem kartöflu-
raktandi fylgist ég með opinberum
fréttum og skrifum um kartöflurækt
og er vægt til orða tekið ákaflega
óhress.
Oft á tíðum trúi ég vart augum eða
eyrum þegar ég innbyrði opinbera
i umfjöllum um blessaðar kartöflum-
Sem svokallaöur stórræktandi,
(þýðir trúlega, ræktar mikið, hvað
sem það er), þarf ég aö þola að vera
rægður og sakaður um að vera óhæf-
ur framleiðandi, eyðileggja kartöfl-
urnar með stórvirkum vélum og
jafnvel tahnn vera að venja þjóðina
af því að borða kartöflur. Mér er
kunnugt um að á meðal forustu-
n .anna bænda er þeirri skoðun haldið
fram að hentugra sé að kartöflurækt
sé haldið sem hliðarbúgrein og þá
gjaman samhliða hefðbundinni land-
úiiaðargjai^fcanda vandit
hvar sem er og hvenær sem er. Það
er ekki vist að öllum landsmönnum
sé það ljóst að tU að framleiða og
selja kartöflur þarf að framfylgja
lögum frá Alþingi sem. segja að
Grænmetisverslun landbúnaðarins
hafi einkasölu á kartöflum til þeirra
sem borða. Svo er ákveðið kerfi i
gangi sem á að sjá um að allt sé í
lagi. En svo er bara ekki allt í lagi og
Kjailarinn
fólk. Við njótum því miður ekki sann-
mælis. Það er viða pottur brotúin og
er of langt mál að telja upp hér. Er í
raun svo fáránlegt að erfitt er að
trúa, að þetta sé ekki leiðindadraum-
ur. Þaðstvttiríaðþaðsékomiðnógu
mikið efni í heila bók sem hægt væri
að kasta i jólabókaflóðið. Samstarfs-
nefnd un: flokkun og meðferð kart-
aflna ætu að vera ljóst að það verður
ekki liðið af hálfu svokaUaðra stór-
ræktenda að niöurstaða nefndarinn-
ar verði svipað rugl og i gUdi hefur
verið. Það er Uðin tið.
Framfarir
Það er nokkuð ljóst að tU þess að
hægt sé að rækta kartöflur af ein-
hverju viti hérlendis verður að skapa
starfsgreininni viöunandi skUyrði.
Það þarf aö koma kartöflum til neyt- |
enda án teljandi skaða. Það þarf að
stórauka valfrelsi í verslunum. Þaö
þarf að halda upp Unnulausum
áróðri fyrrr kartöflum. Reynslan
sýnir að ekki veitirj
upptökuna. Geti síður forðað henni
undan frosti og verði að hafa meiri
hraða á við upptökuna en æskilegt
væri. Þar með er ekki sagt að bóndi
með 10 ha eða jafnvel 30 ha geti ekki
framleitt fullt eins góðar og útlits-
fallegar kartöflur og smáfram-
leiðandinn. Líkurnar á því gagn-
stæða eru aðeins meiri.
Fyrst eftir að kartöflur eru settar í
geymslu á að geyma þær í allt að 3
vikur við 12—15°C. Þá gróa sár fljótt
og myndast nýtt hýði á tiltölulega
skömmum tíma. Eftir þennan sára-
græðslutima eru kartöflumar hafðar
í kulda, um 4°C, þar til þær eru
stærðarflokkaðar fyrir sölu og úr
þeim tíndar sýktar og útlitsljótar
kartöflur. Þegar kartöflur eru settar
í flokkunarvél þá þarf helst að vera
búiö að hita þær upp í allt að 12°C. Þá
er einnig minni hætta á skemmdum á
hýði. Sumir bændur nota eflaust
þessa aðferð, sem hér hefur verið
nefnd, og fá fyrir bragðið minna af
útlitslj ótum kartöflum.
Sumir kartöflubændur hafa fullyrt
að þeir séu skyldugir að bursta
kartöflurnar áöur en þær eru settar á
markaðinn. I reglugerð um mat og
flokkun kartaflna, sem hefur verið í
gildi síöastliðin 20 ár, er ekkert tekið
fram um burstun kartaflna aðeins
stendur „aö kartöflur skulu vera
þurrar og heilbrigðar, vel með
famar og fallegar útlits”. Þetta á
við 1. f lokk, sama gildir að mestu um
hina flokkana einnig. Þaö er ætlast
til aö kartöflum sé skilað að mestu
lausum við jarðveg. Það má fallast á
að betra er að smávegis jarðvegur
fylgi kartöflunum heldur en að þær
séu nær afhýddar með burstun.
Kartöflur eru mjög viðkvæmar fyrir
öllu hnjaski. Einhvers staðar
stendur ,,að meðhöndla skal kart-
öflur eins varlega og egg”.
Flestir kartöflubændur hafa fyrir
löngu gert sér grein fyrir þessari
staðreynd og haga sér samkvæmt
því í meðf erð kartaflna.
Að hverju
er stefnt?
Samstarfsnefnd sú, sem áður er
vitnað í, er nýlega skipuð til 4ra ára.
Verkefni nefndarinnar er m.a. að
gera tillögur að reglum um flokkun
og matá kartöflum.
Þaö er vilji fyrir því í nefndinni aö
skila tillögum að reglum sem hægt
verði að vinna eftir og að þær reglur
stuöli að betri kartöflum frekar en
hið gagnstæða. Allir nefndarmenn
vilja samræma sjónarmið framleið-
enda og neytenda. Því hagsmunir
þessara hópa fara saman. Ennfrem-
ur hefur það komið fram að taka skul
upp svokallaðan úrvalsflokk. Þar
verða teknar að mestu gallalausar,
bragðgóðar kartöflur. Einnig er
ætlun að bæta við flokki með smáum
kartöflum 33—35 mm. Það er stað-
reynd að smáar kartöflur eru eftir-
sóttar af mörgum vegna bragðgæða.
Þaö verður að gera nokkuð strangar
kröfur um útlit þessara minni kart-
aflna, að þær séu að mestu lausar viö
skemmdir.
Ef það markmið næðist aö neyt-
endur gætu verið öruggir um að kart-
öflur sem þeir kaupa í næstu mat-
vöruverslun séuósýktar, bragðgóöar
og hreinar þá verður ekki kvartað
yfir innlendum kartöflum, þótt þær
væru verulega miklu dýrari en inn-
fluttar. Enda má staðhæfa að það
jafnast engar kartöflur á við góðar
íslenskar kartöflur, þar á ég við gull-
auga, Helgu og rauöar ísl.
Að flestra dómi, sem fengið hafa
þessi kartöfluafbrigði hrein og
óskemmd, hæfilega soðin, án auka-
bragðs, eru fáar kartöflur sem
standast þeim samanburð hvað
bragðgæði áhrærir.
Vonandi tekst með sameiginlegu
átaki að tryggja framleiðendum gott
verð fyrir framleiðsluna og neytend-
umgóða vöru.
Kveðja til Tryggva
L. Skjaldarsonar
Það er ekki hægt að ljúka þessum
pistli nema minnast örlítið á höfund
kjallaragreinar þeirrar sem vitnað
hefur verið í hér áður. Hann telur aö
stórframleiðandi í kartöflum sé lík-
legri til að framleiöa ódýrt en
smáframleiðandinn. Þaö þjóni því
hagsmunum neytenda betur að hafa
stórframleiöendur en marga smáa.
Þetta er ekki nein algild regla.
Framleiðni byggist ekki eingöngu á
landstærðinni heldur miklu frekar á
uppskeru eða nýtanlegri uppskeru.
Þannig getur bóndi, sem hefur kart-
öflurækt sem aukabúgrein, alveg
eins ræktað kartöflur með góðum
árangri og sérhæfði kartöflufram-
leiðandinn. Flestir neytendur láta
sig litlu varða hver ræktar
kartöflumar hvort það eru örfáir
framleiðendur eða margir. Neytand-
inn vill góðar kartöflur, aðrar em
kröfur hans ekki. Varðandi verðið þá
gerir hann ekki athugasemd þótt það
sé verulega hærra en eriendis.
Tryggvi heldur því fram að gæði
kartaflna ráðist ekki af stærð
búanna. Þetta getur verið rétt hjá
honum og einnig snarvitlaus fullyrð-
ing. Því þar vantar alveg saman-
burð. Hvað sem því líður þá hefur
gæðum kartaflna heldur hrakað á
síðustu 10—15 árum. Sérstaklega
hvað varðar útlit. Það verður aö
viöurkennast, þótt leiðinlegt sé.
Aö siðustu langar mig að benda
Tryggva á, þótt það þjóni litlum til-
gangi nema sögulegum, að þrátt
fyrir mína vanþekkingu í ræktun og
meðferð kartaflna að hans mati, var
hægt að notast viö mig sem leiðbein-
anda á því sviði í 20 ár. Ennfremur
vil ég geta þess að kartöflur hefi ég
ræktaö í 30 ár. Þá er einnig hægt að
tína til aö Tryggvi nýtur þess von-
andi eins og flestir ræktendur kart-
aflna i landinu að geta notað ill-
gresiseyðingarlyf í kartöflugörðum
með góðum árangri. Þar hefur ekki
orðið nein breyting síðan ég gerði til-
raunir með mismunandi lyf og gaf út
leiöbeiningar um notkun Afalons.
Þrátt fyrir að ég hafi nú starfað
sem „fjölmiðlamaður bænda” í 7 ár,
hefi ég ekki orðið var við neinar
umtalsverðar breytingar í leið-
beiningum til kartöfluræktenda um
eyðingu illgresis, frostvöm, áburð
eða annað sem skiptir vemlegu máli
í ræktun þeirra.
Agnar Guðnason,
blaðafulltrúi
bændasamtakanna