Dagblaðið Vísir - DV - 31.10.1983, Blaðsíða 13

wr nrwOT'Hn rrflirsnnmaw vn
DV. MÁNUDAGUR 31. OKTOBER1983.
13
Þriöjudaginn 18. október beindi
Guömundur Þórarinsson íþrótta-
kennari til mín nokkrum
spurningum í kjallaragrein í DV
varðandi verölagningu kindakjöts.
Þaö er alveg sjálfsagt, Guömund-
ur, að svara spurningum þínum og
raunar kærkomið tækifæri til þess aö
koma á framfæri upplýsingum um
þessimál.
Eg hefi meö aðstoö hagfræðingsins
okkar, nafna þíns Stefánssonar, búiö
til kjötkökur eins og þú baöst um,
eina sem sýnir verðmyndun eins
kílós af dilkakjöti, aðra sem sýnir
kostnaðarþætti bóndans og þá þriðju
sem sýnir hlutfallsskiptingu slátur-
og heildsölukostnaðarins.
Eg tilgreini aðeins hlutfallstölur
þar sem ég held að það muni flækja
málið að vera með krónutölurnar
Líka, enda eru þær sífellt að breytast.
Alls staðar er þó getið um grunnupp-
hæðir og út frá þeim er auðvelt að
reikna krónutölu einstakra liða. Þá
hefi ég orðið að draga samán ýmsa
skylda kostnaðarliði í köku III, ann-
ars hefði hún oröið ólæsileg.
Kaka 1
Innri hringurinn sýnir hvað af
KJOTKAKAN
— svar til Guðmundar Þórarinssonar
kostnað er rétt að taka fram að
breytilegt hefur verið frá ári til árs
hve mikill hluti hans er lagöur á verð
kjötsins og hve mikið er fært á verð
gærunnar.
I haust varð sú breyting að allur
sláturkostnaöur var færður á kjötið,
en þess í stað var verð kjötsins til
bóndans lækkað. Á móti því var verð
gærunnar hækkaö.
Hér er um innbyrðis tilfærslu milli
sauðfjárafurða að ræða sem hvorki
hefur áhrif á verðið til neytenda né
heildarverð dilksins til bóndans.
Nánar verður vikiö að þessu síðar.
Sundurliðun slátur- og heildsölu-
kostnaðarins er sýnd í köku III.
Kaka II
Þar er sýnd hlutfallsskipting á
Sexmannanefnd hefur ekki sl. tvö
ór skipt þessum kostnaöi á einstaka
rekstrarliði en samkvæmt upp-
lýsingum sem við hjá Stéttarsam-
bandi bænda höfum aflað er skipting-
in því sem næst eins og hér sýnir.
Eg vek athygli á að hér er um að
ræða kostnað sem leggst ó allt frá
því bóndinn afhendir kindina til
slátrunar við sláturhús og þar til
kjötið er komið í hendur smásalans.
Laun og fæðiskostnaður fólks sem
vinnur við slótrunina er 32,6% af
heildarkostnaöinum; orka, vatn,
umbúðir o.fl. rekstrarliðir eru 8,0%;
flutningur, annar en útakstur frá
heildsölu er 5,9%; frysting, þ.e. orka
við frystingu og vinna við að koma
kjötinu fyrir í frystigeymslu eru
10,7%; kjötmat, tryggingar og opin-
Kjallarinn
Hákon Sigurgrímsson
VERÐMYNDUN KINDAKJOTS
I. Oniduígreitt smásöluverd. Innri
hringurinn sýnir verdmynriun kindakjöts.
en ytri hringurinn hlutlall nidur-
greidslna og verds til neytenda
II. Verd til bænda. Skipting eftir
rekstrarlidum
IH. Slátur- og heiIdsölukostnadur.
Skipting eftir rekstrarlidum
óniðurgreiddu verði eins kíló-
gramms af 1. fl. dilkakjöti, sem nú er
kr. 140,- í heilum skrokkum, kemur í
hlut hvers aðila. Smásöluverslunin
fær 7,7%; í kostnað við slátrun og
heildsöludreifingu fara 21,8%; gjald
til Stofnlánasjóðs er 1,8% og bóndinn
fær það sem eftir er eða 68,7%.
Ytri hringurinn sýnir síðan að af
þéssum 140 krónum greiðir neyt-
andinn 82,1% en niöurgreiðsla ríkis-
sjóðserl7,9%afverðinu. Hlutfall
niðurgreiðslna er mjög breytilegt og
hefur það ekki í mörg ár verið jafn-
lágt og það er nú. Því lægra sem hlut-
fall niðurgreiöslna er, þeim mun
meira greiðir neytandinn af verðinu.
Hins vegar hafa niðurgreiðslurnar
ekki áhrif á þá skiptingu sem sýnd er
í innri hringum.
Hlutur smásöluverslunarinnar er
7,7% eins og áður segir og á hann aö
nægja til þess að greiða kostnað við
sölu- og meðferö kjötsins í smásölu-
verslunum.
Þessi þáttur er tiltölulega lítill í
verði búvara miðað við verð þeirra
vara sem njóta frjálsrar álagningar,
og er þó alveg sérstaklega lítill ef
borið er saman verðmyndun búvöru í
öðrumlöndum.
Eg hef t.d. upplýsingar frá Svíþjóð
sem sýna að hlutur smásöluverslun-
arinnar þar í verði eins kílógramms
af nautakjöti er að meðaljali 20,5%.
Þá hefur verið tekið tillit til þess að
þar í landi er lagður söluskattur á
kjötvörur en ekki hér.
Þá er þaö stofnlánasjóösgjaldiö
sem er 1,8% af kjötverðinu. Þetta
gjald er lagt ofan á verð allra búvara
og rennur til Stofnlánadeildar land-
búnaðarins. Hliðstætt gjald, 1,0%, er
dregið frá því verði sem bóndinn fær
og rennur það til Stofnlánadeildar.
Þessir fjármunir eru síðan lánaðir til
uppbyggingar hjá bændum og
vinnslustöðvum.
Hvað varðar slátur- og heildsölu-
kostnaði við aö framleiða eitt kíló af
dilkakjöti, þ.e. skipting á þeim 68,7%
sem bóndinn fær af köku I.
Þar sem spurt var sérstaklega um
framleiðslukostnað kindakjöts, eru
hér notaðar niðurstöður Búreikn-
ingastofu landbúnaöarins um rekstr-
arkostnað sauðfjárbúa i stað þess að
nota kostnaðarskiptingu verðlags-
grundvallar landbúnaðarins sem
sýnir blandaðan rekstur nautgripa-
og sauöfjárbús. Kostnaðarskiptingin
þar er því lítið eitt frábrugðin,
einkum aö því er varðar áburð og
kjamfóður.
Verð á einu kilógrammi af fyrsta
flokks dilkakjöti til bænda er nú kr.
96,23 samkvæmt verðlagsgrundvell-
inum. Þar af fara 13,0% til kaupa á
óburði; 10,2% til fóðurkaupa;
kostnaöur við útihús, jörð, vélar o.fl.
er 7,3%. Ymis kostnaður, t.d. raf-
magn og aðkeypt þjónusta, er 10,9%.
Afskriftir útihúsa og véla eru 16,3%,
vextir, opinber gjöld og tryggingar
eru 8,2% og laun bóndans 34,1%.
Það skal tekið fram að hér er ein-
göngu um að ræða kostnaðarþætti
við búreksturinn en ekki einkaneyslu
bóndans.
Því er stundum haldið fram að í
verðlagskerfi landbúnaöarins felist
ekki hvatning fyrir bóndann til að
gæta hagkvæmni í búrekstrinum.
Kaka n sýnir glöggt að þessi
kenning á ekki við rök að styðjast. Ef
ekki er viðhaft gott aðhald í bú-
rekstrinum fær bóndinn ekki þau
34,1% af kökunni sem honum er ætl-
að. Ef honum hins vegar tekst að
spara og auka hagkvæmni við bú-
reksturinn getur hann stækkað sina
sneið af kökunni.
Kaka III
Hinn 1. október sl. var slátur- og
heildsölukostnaður kindakjöts
ákveðinn kr. 30,55 á kg kjöts.
„Fyrir 10 árum fékk bóndinn 69,8 prósent
af kökunni en fær nú 68,7 prósent.. .”
ber gjöld eru 3,9%. Afskriftir og fjár-
festingarvextir 8,1%; aðrir vextir og
verðjöfnun 6,3%; viðhald 4,3% og
heildsölu- og skrifstofukostnaður
20^%.
I slátur- og heildsölukostnaðinum
era ekki taldir með vextir og
geymslugjald vegna birgða, sem
greitt er af ríkissjóöi með niður-'
greiðslum.
Oft er um það rætt að slátur- og
heildsölukostnaður sé hærri hér á1
landi en annars staðar. Því er ekki
að neita að svo er og mjög mikilvægt
að gæta aðhalds í þeim efnum. At-
hygli vekur aö laun og tengdur kostn-
aður við slátrunina sjálfa eru réttúr
rúmur þriðjungur heildarkostn-
aðarins. Sláturhúsin starfa flest
aöeins skamman tima á haustin, eöa
4—6 vikur, og margt óvant fólk
byrjar á hverju ári. Þess vegna er
jekki um aö ræða þjálfaöa stétt slátr-
I ara hér á landl eins og erlendis nema
j í örfáum húsum sem starfa allt órið
, við slátrun stórgripa.
Fyrir 10—15 árum var tekin upp ný
tækni við slátrun hér á landi og var
fyrirmyndin sótt til Nýja-Sjálands.
jÞetta átti að spara vinnuafl um allt
að þriðjung. Vonir manna i þeim
efnum hafa að nokkru leyti brugðist.
Vinnuspamaður er minni en gert var
ráö fyrir vegna þess aö stétt þjálf-
aðra slátrara er ekki fyrir hendi.
Annar stærsti liðurinn er heild-
sölu- og skrifstofukostnaöur. 1
þessum lið er m.a afhending og
dreifing á kjöti til smásala, uppgjör,
tölvuvinnsla, bókhald og hlutdeild í
stjórnun og sameiginlegum kostnaði
fyrirtækisins.
Ef þessi liður er borinn saman við
hluta smásöluverslunarinnar, sem
hlutfall af köku I kemur í ljós að
hann er 4,4% af óniðurgreiddu verði
kjötsins.
Þriðji stærsti liðurinn er fryst-
ingin. Þegar slátur- og heildsölu-
kostnaður hér á landi er borinn
saman við það sem gerist í nálægum
löndum verður aö hafa í huga að þar
er yfirleitt slátrað eftir hendinni og
kjötið selt ferskt. Þennan lið þarf því
að draga frá ef menn vilja gera slík-
an samanburð. 1 liðnum ýmsir
rekstrarliðir eru m.a. orka, vatn,
umbúðir, salt o.fl. Þar sem sérstak-
lega var spurt um umbúða-
kostnaðinn skal þess getiö að hann er
2,8% af heildarkostnaðinum.
I flutningsliönum er aðallega um
að ræða flutning á kjötinu að frysti-
geymslu og frá sláturstöðunum víðs-
vegar um landið á markaðsstaö.
Það sem mér finnst þó einna at-
hyglisverðast er fjármagnskostn-
aðurinn. Undanfarið hefur gengið
yfir mikil alda gagnrýni vegna þess
sem menn kaUa offjárfestingu í slót-
urhúsum. Hið lága hlutfaU fjár-
magnskostnaðar í slátur- og heild-
sölukostnaðinum gefur hins vegar
tUefni tU að efast um að sú gagnrýni
beinist í rétta átt. Mjög mikið hefur
verið unnið í skipulagi þessara mála.
; Má sem dæmi nefna að slátrað var á
140 stöðum á landinu þegár Fram-
leiðsluráð landbúnaðarins tók til
starfa árið 1947, en í haust voru slát-
urstaðimir 54 talsins. Þannig hefur
sláturhúsið í Borgaraesi leyst af
hólmi 14 sláturstaði og sláturhúsiö í
Stykkishólmi 12.
Það skipulag sem nú ríkir í þessum
efnum var hins vegar í aöalatriðum
mótaö í lok sjöunda áratugarins þeg-
ar bjartsýni rUcti um markaði fyrir
kjöt og hvatt var til aukinnar fram-
leiðslu. Margt hefur breyst síðan.
Samgöngur hafa batnaö, sauöfé
hefur fækkað um 150 þúsund á
síðustu 5 áram og ekki er stefnt að út-
flutningi dilkakjöts í sama mæU og
áður. Af þeim ástæðum er eðUlegt að
taka sláturhúsmáUn til endurskoðun-
ar.
Hækkun slátur- og
heildsölukostnaðarins
I grein Guðmundar Þórarinssonar
koma fram getgátur um hve mikið
slótur- og heildsölukostnaðurinn hafi
hækkað í haust og bregður þar fyrir
tölunni 225%. Þessi ágiskun á ekki
við nein rök að styðjast.
Eins og áður segir er breytilegt frá
ári til árs hvemig slátur- og heild-
sölukostnaöurinn skiptist á kjöt og
gærur.
Haustið 1982 var skiptingin 83,6% á
kjöt og 16,4% á gærur. I haust var
hins vegar kjötið látið bera allan
sláturkostnaðinn. Þessi tilfærsla
hefur ekki áhrif á útsöluverð
kjötsins og ekki heldur á það verð
sem bóndinn fær samtals fyrir dilk-
inn, en eykur hlut gærannar í upp-
gjöri til bóndans á kostnaö kjötsins.
Ef sláturkostnaðinum í haust væri
skipt á sama hátt og gert var í fyrra
|Og borið saman hve mikiö það kost-
aði að slátra og markaössetja meðal-
dilk þá og nú, kæmi í ljós að hækkun-
in milli ára er 65,3%.
Hlutur milliliðanna
Því er oft haldið fram að millilið-
irnir i landbúnaðinum hafi aukið hlut
sinn óeölilega á síðustu árum. Ef
athugað er hver hlutfallsskiptingin á
köku I var fyrir 10 árum, kemur hins
vegar í ljós að þá fékk bóndinn 69,8%
af kökunni en fær 68,7% nú. Aðhald
er nauðsynlegt í þessum efnum og
þótt margt megi eflaust að sex-
mannanefndarkerfinu finna verður
ekki annað séð en að það hafi veitt
milliliðunum slíkt aðhald.
Hitt verður þó að hafa í huga, að sé
hlutur milliliöanna ekki raunhæft
áætiaður við verðlagninguna, minnk-
ar það sneið bóndans af kökunni.
Hákon Sigurgrimsson,
framkvæmdastjóri
i Stéttarsambands bænda.