Dagblaðið Vísir - DV - 04.02.1984, Blaðsíða 9

DV. LAUGARDAGUR 4. FEBRUAR1984.
9
Sjaldan lýgur
almannarómur
Þegar mikið liggur viö er stundum
gripið til þess ráös að vísa til al-
menningsálitsins. Fullyrt er aö
almenningsálitiö hafi snúist á sveif
meö þessum eöa hinum og stjórn-
málamenn eru iðnir viö aö kalia
almenningsálitiö sér til fulitingis
þegar aUt um þrýtur. Þó getur
enginn maður sannaö meö vísinda-
legum aðferðum hvert álit
almennings er nema skoðana-
kannanir og kosningar gefi slíkt til
kynna. AlmenningsáUt er eitthvaö
sem menn gefa sér, staðhæfa aö sé
fyrir hendi án þess að geta sannreynt
þaö eöa rökstutt.
Máltækið segir aö sjaidan ljúgi
almannarómur. Og þaö er rétt.
Almenningsálitiö er hvorki sjáanlegt
eða áþreifanlegt en þú finnur fyrir
því, heyrir tóninn, umtaliö, viöhorf-
in. Ýmist sprettur þaö upp af
umfjöUun fjölmiöla, atferU eöa mál-
flutningi, en það á sér fyrst og fremst
rætur í siðferðismati og almennri
dómgreind fóUts. AlUr hafa sínar lífs-
skoðanir, meðvitaöar eöa ómeövitað-
ar, og hneigjast til að draga ályktan-
ir um menn og málefni út frá grund-
vaUarviðhorfum, eöUshvötum eöa
tilfinningum, frekar en köldu mati á
staðreyndum, rökhyggju eöa djúpri
þekkingu.
Þaö kemur jafnvel fyrir aö fólk
vUji ekki hlusta á rök. „Það getur vel
verið aö þetta sé rétt en samt finnst
mér þaö rangt.” Þessa setningu
heyrir maður oft. Þaö er vegna þess
aö fólk hlýðir sínu „instinkti”, sínu
innraeöU.
Merkilegt fyrirbæri
Tökum dæmi. Við erum fylgjandi
tUteknum stjómmálaflokki og tals-
menn hans úthúöa og skamma
stjórnmálaforingja annars flokks í
útvarps- eða sjónvarpsumræðum.
Þeir draga upp mynd af ógeöfeUdum
manni og mótmæla hverju orði sem
hann segir. Viö hlustum á málflutn-
ing þeirra og fylgjum flokknum
okkar, en samt getum viö ekki tekið
undir hrakyröm um stjórnmáia-
andstæðinginn. Viö vitum innst inni
að hann er góöur maöur og gegn þótt
viö styðjum hann ekki í stjórnmála-
skoöunum.
AlmenningsáUtiö getur snúist á
sveif meö lítUmagnanum þótt hann
eigi sér engar málsbætur.
Aimennmgsálitið getur fordæmt
framferði ráðherrans þótt ekkert sé
viö því aö gera. AlmenningsáUtið
getur jafnvel stjómast af hræsninni
og lýst hneykslan sinni þótt hver og
einn einstakUngur viðurkenni fyrir
sjálfum sér aö hann kastar steini úr
glerhúsi.
AlmenningsáUt er nefnilega
merkUegt fyrirbæri í þeim skilningi
að það lætur stjómast og er ístööu-
lítiö. Því miður eru lægstu hvatir,
öfund, afbrýöisemi og tviskinnung-
ur, algeng ástæöa fyrir almennmgs-
áUti. Syndin er vmsælt fómarlamb
en sá lætur hæst sem veit sökina upp
ásig.
AlmenningsáUtiö er þröngsýnt,
smáborgaralegt og púritanskt í siö-
fræöi sinni, hneykslunargjamt og
miskunnarlaust ef því er aö skipta.
Óttinn við umtal
AlmenningsáUtiö hefur áhrif á
samfélagið. Því smærra sem
þjóöfélagiö er þvi meir eru menn
háðir þvi. Það setur frelsi manna
skorður, bæði í hegöun og hugsun, og
hversu oft rekumst viö ekki á sam-
borgara sem apa og endurtaka eftir
öömm það sem þeir halda að faUi i
kramið. Hræðslan viö aö synda gegn
straumnum, óttinn viö umtal og al-
menningsáUt, þessi voöalega tilfinn-
ing aö verða hlægUegur í augum ann-
arra hefur bælt niður persónuleika
og byrgt líf snautnina inni.
FyrU- nokkrum árum þótti það
fíflalegt i meira lagi aö trimma í
sportgalla á götum úti. Almenningur
hló. Ekki er langt síðan það þótti
mælikvarði á lífsstandard hvernig
menn byggju. Almenningur átti sér
stööutákn.
Almenningsálit er á móti framúr-
stefnu í Ustum, það er á móti öfgum í
pólitík. Það er tortryggið gagnvart
þeim sem eru öðruvísi en fjöldinn.
Þannig getur ahnenningsálit
haldiö aftur af frumlegheitum,
nýjungum og uppákomum, af því aö
sUkt stingur í stúf viö hiö hversdags-
lega, það er íhaldssamt í eðli sínu og
hefur tilhneigingu til aö andmæla
LAUGARDAGSPISTILL
Ellert B. Schram
ritstjóri skrifar
hverju því sem stangast á við ríkj-
andi viðhorf.
Aðhald
Á hinn bóginn er almenningsáUtiö
ekki brogaö aö öUu leyti. Innan sinna
marka ræöur skynsemi og réttsýni
ferðinni. Aö þvi leyti veitir þaö
aðhald og skapar ákveönar um-
gengnis- og siöavenjur sem fjöldinn
fylgir. Sá sem storkar umhverfi sínu
og samborgurum meö dónaskap,
yfirgangi eða óréttlátu athæfi fær
sinn dóm hjá almenningsálitinu.
Þeir dómar eru ekki settir á þrykk
eöa gefnir út í dómsoröum, en þeir
felast í umtaUnu, fordæmingunni og
andrúmsloftinu. Mörk velsæmisins,
kurteisinnar og hrokans eru hvergi
skráð, en menn finna hvar takmörk-
in eru, hversu langt þeir geta gengið
þegar augu aUnennings beinast aö
þeim.
Stjómmálamenn eru öörum
fremur í sviösljósinu. Þeir eru upp á
náö og miskunn kjósenda komnir.
Þess vegna er almenningsálitið
mikilvægt í þeirra augum. Ahrif
þeirra ráðast hjá almenningi og
þeim skoöunum sem þar veröa ofan
á. Með þvi er ekki sagt aö stjórn-
málamenn eigi aö elta almennings-
áUtiö öllum stundum. Þaö eru
vindhanar og lýöskrumarar sem
haga seglum eftir vindi og hafa enga
aöra skoöun en þá sem þeir halda aö
aðrir hafi. Þeir stjórnmálamenn em
einmitt sterkastir sem geta með mál-
flutningi sínum og málatdbúnaði
snúiö aUnenningsálitinu eöa mótað
þaö. Þaðeruforingjar.
Engmn á aö selja sannfæringu sma
enda er sá valdamaður Utils viröi
sem snýst eins og skopparakrmgla
eftir vindáttum almenningsálitsins.
Hann missir fljótt fótfestuna, jafn-
vel þótt hann fylgi ávaUt straumn-
um. Þá flýtur hann bara hraðar aö
ósi áhrifaleysis.
En menn mega heldur ekki standa
rígnegldir á skoðunum sínum og
ákvörðunum ef ljóst er aö þær ganga
ekki upp, ef ljóst er aö almennings-
álitið snýst gegn þeim af öUu valdi.
Þá gerist annað hvort, að ákvöröunm
eða skoðunin feUur um sjálfa sig eöa
aö stjórnmálamaöurmn fellur
sjálfur.
Áróðursstríð
I þessu samhengi er fróðlegt aö
fylgjast meö þeim átökum sem nú
eiga sér staö á hinum póUtíska vett-
vangi. Starfsmenn álversins í
Straumsvík hafa farið í verkfall og
krefjast kjarabóta sem koUvarpa
stefnu ríkisstjórnarinnar í efnahags-
málum ef samþykktar veröa. Hér
hefur almenningsáUtið mikil áhrif.
Ef aUnenningur veitm álversmönn-
um stuönmg og þeir fá byr með
kröfum sínum er ljóst aö annaö
tveggja gerist; efnahagsstefna ríkis-
stjórnarinnar er fyrir bí eöa ríkis-
stjórnin segir af sér. Ef almenningur
snýst hins vegar á sveif með
ráðherrunum og lætur í ljós van-
þóknun sína á ótímabæru verkfaUi
og kröfugerö álversmanna standa
ráðherrarnir sterkar að vígi þegar
kemur að lokaorrustunni um kaup og
kjör, bæði hjá álversmönnum sem og
öUum öörum launþegum.
Eins og sakir standa er enginn vafi
á því að álversmenn eiga undir högg
aö sækja hjá almenningsáUtinu.
Kröfur þeirra hafa veriö túlkaðar
þeim í óhag, þeir eru sagöir hafa
þjófstartað á kostnað láglaunafólks-
ins.
Þetta kann aö vera ósanngjarnt og
víst er það aö verkamenn í álverinu
eru ekki of sæUr af launum sínum
frekar en aðrir. En eins og svo oft
áður er ekki aUtaf spurt um
staðreyndir þegar ahnenningsáUtiö
verður til. I þaö súra epli veröa menn
aö bíta, hvort sem þeún líkar betur
eöa verr.
Almenningsálitið
skilur ekki
I síöustu viku var undirritaöur
stofnsamningur nýs fjöhniölafyrir-
tækis með þátttöku borgarstjómar
Reykjavíkur. Enginn vafi er á því aö
þetta fyrUtæki getur haft bolmagn til
að lyfta fjöUniðlun upp í nýtt veldi í
krafti þeirra nýjunga sem oröiö hafa
í f jölmiðlaheiminum. Hér er verið að
f járfesta í framtíðinni.
Samt er þaö svo að þátttaka
Reykjavikurborgar vUöist mælast
Ula fyrU. Almennmgsálitiö í borginni
er henni andvígt og borgarstjórinn á
í vök aö verjast í því máli. Enn
stangast hér á skoöanir og
staðreyndir. I staöreyndum taUö og
röksemdum sýnist þaö þarft verk
þegar borgin veitir slíku framtíöar-
fyrUtæki stuðning og starfsskilyröi
meö beinni þátttöku sinni. Borgar-
stjórinn er meö framlagi sínu að inn-
sigla og undUstrika þá stefnu aö
Reykvíkingar verði í forystu þegar
kemur aö framförum og f járfesting-
um sem til framtíöarinnar horfa.
En almenningur hefur skeUt
skoUeyrum við þessum rökum.
AUnennUigsálitiö skUur ekki enn
hvers vegna borgin sjálf gerist þátt-
takandi í fyrirtækjarekstri sem
þessum.
Borgarstjórmn er einn af fáum
stjórnmálamönnum sem ekki hafa
aðeins fylgt almenningsáhtinu. Hann
hefur einnig stjórnaö því. Vonandi
liggja leiöir saman í þessu máU áöur
en lýkur. Að mrnnsta kosti er þaö
slæmt ef Davíð á aö gjalda
framsýni í þágu framfara.
EUert B. Schram.