Dagblaðið Vísir - DV - 26.04.1984, Blaðsíða 12

12
DV. EIMMTUÐAGURaSiAFRllt M&b vn
Útgáfufélag: FRJÁLS FÓÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON.
Fréttastjérar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P.STEINSSON.
Ritstjórn: SÍDUMÚLA 12—14. SÍMI 86611. Auglýsingar: SÍÐUMÚLA 33. SÍMI 27022.1
Afgreiösla, áskriftir, smáauglýsingar, skrífstofa: ÞVERHOLTI 11. SÍMI 27022.
Sími ritstjórnar: 86611. „
Setning, umbrot, mynda-og plötugerö: HILMIR HF„ SÍÐUMÚLA 12. Prentun:
Árvakur hf„ Skeifunni 19.
Áskriftarverð á mánuði 250 kr. Verö í lausasölu 22 kr.
Helgarblað25kr.
Óætar kartöflur einokunar
I öllum borgum Vestur-Evrópu og Noröur-Ameríku
eiga neytendur greiðan aðgang að mörgum tegundum
óskemmdra kartaflna árið um kring. Á útimörkuðum
þessara borga er algengt að sjá tíu til fimmtán tegundir
af húðsléttum og heilbrigðum kartöflum. Hvergi sést
skemmd kartafla.
Island hefur þá sérstöðu, að hér er hins vegar einkum
boðið upp á húðskemmdar kartöflur, sem sumar duga til
skepnufóðurs, en aðrar eru hreinlega óætar. Þetta stafar
af, að hér ríkir ekki verzlunarfrelsi meö kartöflur, heldur
einokun Grænmetisverzlunar landbúnaðarins.
Kartöflur og annað grænmeti er skorið upp á öllum
tímum árs eftir löndum og breiddargráðum. Nútíma
samgöngutækni veldur því, að nýjar og fallegar kartöflur
eru jafnan á boðstólum í öllum nágrannalöndum okkar í
austri og vestri. Bara ekki hér á landi.
Grænmetisverzlun landbúnaðarins hefur hins vegar
haft lag á að kaupa til manneldis erlendar fóðurkartöflur
á sama verði eða hærra en mannamaturinn. Sem dæmi
má nefna, að fyrr í þessum mánuði sýndi athugun Neyt-
endasamtakanna, að þriðjungur kartaflna var þriðja
flokks.
Nýjustu innkaupin á þremur sendingum af hringrotn-
um kartöflum frá Finnlandi eru bara yngsti kaflinn í
langri harmsögu Grænmetisverzlunar landbúnaðarins.
Meðal annars hefur hún flutt inn kartöflur frá sýkingar-
svæðum hinnar illræmdu kóloradóbjöllu.
Stundum hefur veriö hægt að sýna fram á, að inn-
kaupsverð Grænmetisverzlunar landbúnaðarins eru ó-
eðlilega há. Fyrir fjórum árum keypti hún til dæmis
skemmdar kartöflur af Thorsen í Danmörku á 1,20
danskar krónur kílóið við skipshlið, þegar Færeyingar
fengu óskemmdar af sömu tegund á 0,85 krónur.
Einnig hefur verið hægt að sýna fram á, að álagning
Grænmetisverzlunarinnar er óeðlilega há. Meðan einka-
fyrirtækin fá 15% álagningu á hliðstæða vöru, er Græn-
metisverzluninni ætluð 37% álagning. Dæmi eru svo um,
að hún hafi í raun skammtað sér 54% álagningu.
Grænmetisverzlun landbúnaðarins hefur oft verið
staðin að hreinum lygum. Hún hefur gefið upp ýktar tölur
um innkaupsverð í útlöndum. Hún hefur logið upp út-
flutningsgjöldum í útlöndum. Hún hefur haldið því fram,
að nýjar kartöflur séu ekki fáanlegar allt árið.
Dæmi um þetta hafa verið rakin hér í blaðinu og fyrir-
rennurum þess í um það bil áratug. Samt er mjög erfitt
aö kanna slík mál, því að Grænmetisverzlun land-
búnaðarins er lokuð stofnun, sem stendur engum
reikningsskap gerða sinna, ekki einu sinni Verðlags-
stjóra.
I 25 ár hefur verzlun þessi starfað á vegum Fram-
leiðsluráðs landbúnaðarins. Það ráð er þungamiðja
valdakerfis landeigendafélags Islands, það er að segja
fyrirtækja og stofnana hins hefðbundna landbúnaðar.
Það rekur Grænmetisverzlunina eins og sjálfseignar-
stofnun.
Þannig hefur höllin Gullauga verið reist fyrir peninga,
sem neytendur hafa neyðst til að greiða fyrir of dýrar, of
gamlar og of skemmdar kartöflur. íslendingar hafa
neyöst til aö borða skepnufóður meðan aðrar þjóðir hafa
fengið úrval ódýrra, nýrra og óskemmdra kartaflna.
Ekkert vit er í, að þessi aðstöðumunur verði fram-
lengdur. Neytendur þurfa að skera upp herör gegn
einokuninni og kvelja trega stjórnmálaflokka til að létta
af martröðinni. Verzlunarfrelsi er forsenda þess, að neyt-
endur öðlist þau mannréttindi að fá ætar kartöflur.
Jónas Kristjánsson.
BÁGT ER
BÁKNINU
AÐ BIFA
Kjallari
á fimmtudegi
MAGNÚS
BJARNFREÐSSON
Þá er líklega að mestu búiö að stoppa
í landsins frægasta gat og fór svo aö
viðgerðin varð býsna flókin eins og
vænta mátti. Það sem jákvæðast er við
viðgerðina er tvímælalaust ef tekst að
gera söluskattsinnheimtuna betri en
hún hefur verið. Ekki er vanþörf á, því
söluskatti er ýmist stolið eða sleppt að
innheimta hann um þjóöfélagið þvert
og endilangt. Raunar verð ég að viður-
kenna að ég er ekki nema rétt mátu-
lega trúaður á þaö að innheimtan batni
til muna, menn mega ekki gleyma því
að söluskattssvik eða innheimtuleysi
eru víða hlekkur í stærri keöju og mikl-
ir hagsmunir í húfi fýrir viðkomandi
að geta haldið leiknum áfram. Eg full-
yrði að undandráttur söluskatts er
ekki fyrst og fremst í stóru fyrir-
tækjunum í þjóðfélaginu, þótt ef til vill
megi finna þar einhver dæmi. Þau eru
fyrst og fremst í smærri fyrirtækjum
bæði í þjónustu og framleiöslu. Og þar
sem þau eru gjama hlekkur i stærri
keðju mun það hvergi nærri verða auð-
velt að uppræta þau.
Það sem mestum vonbrigðum veldur
í sambandi við þær aðgerðir sem nú
hefur verið gripiö til er tvímælalaust
það hve litlum hluta er náð meö spam-
aði í ríkisrekstrinum. Það er augljóst
að tregðulögmálið hefur orðið góðum
áformum yfirsterkara og slíkt verður
að harma. Við könnumst öll við það úr
umræðu liðinna ára um efnahagsmál
að þegar rætt hefur verið um að þjóðin
þurfi að færa fórnir til þess að ná tök-
um á stjórn efnahagsmála, þá hafa
allir verið sammála um að það veröi að
gera. Sammála, alveg þangað til að
framkvæmdinni hefur komið, þá hafa
menn sagt „já, já, bara ekki ég”. Því
miður hefur hið sama greinilega orðið
uppi á teningnum hjá ráðherrunum
núna. Þótt þeir væru sammála um að
spara þyrfti í ríkisrekstrinum hefur
hver og einn þeirra greinilega verið
tregur til þess að spara i rekstri síns
ráðuneytis.
Margt má færa fram þeim til
afsökunar í afstöðu þeirra. I öllum
ráðuneytunum bíða fjölmörg mál úr-
lausnar, i öllum áttum er unnt að
benda á brýnar þarfir, og gerviþarfir
ef ekki vill betur. Enginn vafi er á því
að embættismannakerfið getur fært
fram þúsund haldbær rök gegn hverj-
um niðurskurði, hvort heldur er í
rekstri eða framkvæmdum, og enginn
ráðherra kærir sig um þau eftirmæli
að loknum starfsferli að engu hafi
verið þokaö áleiöis í stjórnartíð hans.
Þess vegna er það ekki nema mannlegt
að þeir reyni að komast hjá því hver
fyrir sig aö þurfa að beita hnifnum.
Engu að síður bjóst maður viö stór-
mannlegri afstöðu, einkum hjá þeim
sem hafa háð sína baráttu undir kjör-
orðum eins og Báknið burt.
En hvar var hægt
að spara meira?
Auðvitað er því hvergi nærri auð-
svarað. Svarið „alstaðar” er jafngott
og „hvergi”. Eg held hins vegar að
ekki fari á milli mála aö á ýmsum
sviðum í heilbrigðismálum, mennta-
málum og félagsmálum væri unnt að
spara álitlegar upphæðir frá því sem
nú er, að minnsta kosti á meðan sú
kreppa gengur yfir er óneitanlega
herjar á rikisfjármál okkar um sinn.
Hitt skal fúslega viðurkennt að
„kerfið” er búið að búa þannig um sig
sjálft að ákaflega erfitt er að komast
að meinsemdunum. Líklega er fyrsta
skilyrðið stórbætt stjómun á nútíma-
vísu. Innan þessara víðfeðmu mála-
flokka hafa hlaðist upp stór bákn, sem
meira og minna ganga sjálfala. Grunn-
skóli sem hýsir um eitt þúsund
nemendur eða meira er engin smá-
ræðisstofnun og hið sama má segja um
sjúkrahúsin okkar. Sú þróun hefur
yf irleitt þótt sjálfsögð að þessum stóru
stofnunum sé stjórnað að mestu leyti
AÐ LIFA AF
ÞVÍ SEM
HAFIÐ GEFUR
ísland—Færeyjar
Milli 70 og 80% af útflutningi Islend-
inga í dag er fiskur og fiskafurðir. I
Færeyjum er þetta hlutfail yfir 90%.
Þrátt fyrir að meirihluti íslenskra út-
gerðarmanna sé kafsokkinn í skuldum,
og sumir upp fyrir höfuð, þá eru
erlendar skuldir sjávarútvegsins ekki
nema 16% af heildarskuldum þjóðar-
innar út á við. 2600—2700 tonna fiskirí
er nóg til að tryggja afkomu nýs fær-
eysks skuttogara. Togarinn ,,Snoddið”
er byggður af Langsten slip og bát-
byggery A/S í Noregi. Veröið er 43
milljónir færeyskar, eða 130 milljónir
islenskar. Eg minnist þess úr út-
gerðardeild Tækniskóla Islands að
skuldabyröi upp á 55—60 milljónir ísl.
var hámark þess er togari, er fiskaði
1000 tonnum meira en sá færeyski,
(sem er rúmlega tvöfalt dýrari) að
hinn íslenski togari næði endum sam-
an. Mismunurinn á fiskverðinu sér um
það.
Hvað skyldi íslenskur togari, verð
130 milljónir, þurfa að fiska til að
standa undir öllum sínum greiðslum?
Kjallarinn
SIGURBJÖRN
GUÐMUNDSSON
STÝRIMAÐUR
„Sjórinn getur líka verið gjöfull sem
flutningaleið”.
Færeyingar hafa mikla þörf fyrir að
renna fleiri stoðum undir atvinnuvegi
sína. Um langt árabil hafa allt aö 20%
yfirmanna á danska kaupskipaflotan-
um veriö Færeyingar. Þá reynslu nýta
þeir sér nú í ríkum mæli og eiga nú, er
þetta er skrifað, fleiri kaupskip en Is-
lendingar. Samkvæmt hinni þekktu
höfðatölureglu vantar oss Islendinga
ca 190 kaupskip, til viðbótar því er við
eigum, ættum við að standa Færeying-
um á sporði í þeim efnum.
Fyrir rúmu ári lét Global Chemical
Tankers í Thorshavn byggja tvö 4000
tonna kemikal-tankskip, í ár fá þeir 2 í
viðbót og ætla sér laust byggingapláss
fýrir önnur tvö, jafnvel á næsta ári.
Færeyingar eiga skipin og manna þau,
en A.P. Moller sér um útvegun verk-
efna. önnur færeysk skipafélög hafa
samið við skipamiðlunarfélög í Dan-:
mörku um verkefnaútvegun fyrir skip
sín.
Norröna hefur gengið á milli Korsör