Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1984, Blaðsíða 13

DV. FOSTUDAGUR 21. DESEMBER1984.
13
OG SKULDIRN-
AR AUKAST
Og enn aukast ríkisskuldirnar. Svo
viröist vera aö yfirlýsingar ríkis-
stjórnar um aöhald í lánamálum eigi
aöeins viö um almenning í landinu en
hins vegar séu bankar, sjóöir og
ríkisstjórnin undanþegin þessu
aöhaldi. En getur ríkisstjórnin skotiö
sér undan ábyrgð, — geta embættis-
mennirnir komiö sökinni á aðra?
Kunningi minn einn úr útgerö var
aö segja mér frá því aö frá 6.
desember 1983 til jafnlengdar á
þessu ári heföu lán í dollurum
hækkaö um 41,1%, lán í þýskum
mörkum um 24,4% og lán í sterlings-
pundum um 17,1%. Þá eru almennir
vextir af þessum lánum 13% p.a. af
dollaralánum og punda, en 7% p.a. af
mörkunum. Þaö virðist því nokkuð
augljóst aö vitlaust var aö taka doll-
aralán undanfarin misseri. Þessi
sami kunningi minn fékk lán úr
Byggðasjóði í júní sl. Þaö nam þá ca.
230.000,00 dollurum og fékk hann til
útborgunar 7,9 millj. króna. Ef hann
heföi tekið þetta lán í október í fyrra,
átta mánuöum fyrr, heföi hann
fengið til útborgunar 7,1 milljón.
Lánið hefði hækkaö um 800 þúsund.
Vinur minn hugsaði sér þá aö lánið
hefði verið tekiö í svissneskum
frönkum í október. Viö slíka lántöku
hefðilániðlækkaðí 6,9milljónir.
Að fengnum þessum upplýsingum
óskaöi útgeröarmaðurinn eftir því aö
fá lán sitt tekið í annarri mynt en
dollurum og rakti framangreint
dæmi því til sönnunar. Því var
haröneitað. Ekki þýddi heldur aö
benda á aö þaö hefði verið ómælt
happ fyrir Svein Ingólfsson á Skaga-
strönd aö hann knúöi fram aö lán til
kaupa á örvari voru í svissneskum
frönkum.
Þaöan af síöur skipti þaö sjóða-
menn máh aö hinn frægi Þórshafnar-
togari ber ekki svo þunga skulda-
bagga nú, — einfaldlega vegna þess
aö útgerðinni var neitaö um lán úr
Fiskveiðasjóði svo að í staöinn voru
lánin í pundum og norskum krónum.
Svo virðist vera sem íslenskir
Kjallarinn
HARALDUR BLÖNDAL
LÖGFRÆDINGUR
bankamenn séu staöráönir i þvi aö
taka aðeins lán í dollurum. Eru þó
hvorki vextir né gengisspár hag-
stæöar fyrir skuldara í þeirri mynt.
Og þaö læðist að manni óljós grunur
um aö mennirnir í bankanum þekki
ekki aöra peningaseðla, — séu aö því
leyti til skoöanabræður skógarhöggs-
manna í Klettafjöllunum.
Utgerðarmenn hafa kvartað. Þeir
veröa aö borga lánin og vitanlega
vilja þeir fá sín lán með sem bestum
kjörum. En öllum slíkum tilmælum
er hafnaö. Meö semingi fá sumir þó
að taka lán í erlendri mynt. Banka-
maui segja sér til vamar aö fyrir
utan það aö dollarinn lækki einhvern
tíma þá hafi þeir engar skyldur
gagnvart lánþegum um að leiöbeina
þeim um lántökur. Þetta er fjar-
stæöa. Bankarnir eru milli-
göngumenn um allar lántökur og fá
fyrir þaö góöar þóknanir. Bankamir
eiga aö hafa sérfróða starfsmenn sem
þekkja til hræringa á gjaldeyris-
mörkuðum. Þar eru jafnframt viö-
skiptabankar lánþega og hafa þvi tals-
veröar skyldur. Og sömu sögu er aö
segja um sjóöina nema að vitanlega eru
þeir ekki almennir viðskiptabankar.
Skuldimar aukast. En aö hve
miklu leyti er þaö vegna vítaverðs
kæruleysis í lántökum, þ.e.
fjármyntina. Það er nefnilega svo aö
lánþegar ráöa því oftast í hvaða mynt
þeir taka lán sín. Og þetta skiptir máli
þegar dollar hækkar á einu ári um
41,1% en pundið aöeins um 17,1%.
Skuldabyröin hefur sligaö margan
útgerðarmanninn. Og er nú blásiö í
herlúðra til þess aö skera þá niöur
við trog. Þaö er talað um
heimskulegar fjárfestingar. En
hverjar eru þær?
Af blöðum má ráða aö þeir út-
geröarmenn sem mest skulda hafi
þurft aö kaupa íslensk skip. Astæðan
er einföld. Islensk skipasmiöi er ekk-
et annað en lúxus á kostnaö út-
gerðarmanna, lúxus sem annars
vegar byggist á svonefndri byggöa-
stefnu en hins vegar á þjóðernis-
rómantík.
Aöur fyrr gátu útgerðarmenn
keypt skip sín á alþjóðlegu markaðs-
veröi. Þeir leituðu þangað sem peir
fengu best skip fyrir sem lægst verö.
Jafnframt fengu þeir skipin án sér-
stakrar gengisáhættu, þ.e. stjórn-
völd létu gengisáhættuna hvíla á
þjóöarbúinu í heild. Meöan þessari
stefnu var haldiö fram var sjávarút-
vegur ekki baggi á þjóöinni heldur
aflvaki nýrra framkvæmda og
kjölfesta góöra lífskjara.
Og þaö er ljóst aö ef útgeröar-
menn þurfa aö kaupa skip á þreföldu
og fjórföldu veröi til þess aö halda
uppi þjóðhættulegum skipasmíðum
leggst útgerð niöur á Islandi. Skipa-
smiöastöövar eiga aö annast viöhald
á flotanum, annaö ekki. Þaö er jafn-
vitlaust aö smíöa skip á Islandi og
reka bílaverksmiöju.
Skuldirnar aukast, — lánin eru
tekin í dýrustu mynt heimsins. Peninga-
menn og stjómmálamenn áminna aðra
um aðhald í lántökum.
Er nema von aö almenningur taki
sér í munn r&nversks keisara, er hann
frétti aö germanir heföu strádrepiö her-
fylki hans og hrópi: Skilaöu mér aftur
peningunum minum, Jóhannes.
Haraldur Blöndal.
• „Svo virðist vera sem íslenskir banka-
menn séu staðráðnir í því að taka aðeins
lán í dollurum. Eru þó hvorki vextir né gengis-
spár hagstæðar fyrir skuldara í þeirri mynt.”
HVAD ER VELFERÐ?
• „Reginmunurinn sem mér finnst á vel-
ferðarþjóðfélögum austurs og vesturs er
sá að í austurhluta álfunnar hafa allir atvinnu
og nokkurn veginn trygga lífsafkomu frá vöggu
til grafar, og finnst mér það ekki lítill kostur á
einu þjóðfélagi.”
Að afloknum stjórnmálaumræöum
í sjónvarpinu þriöjudagskveldið 11.
desember hef ég verið aö velta
þessari spurningu fyrir mér.
Kveikjan að því var raunar spurning
Jónasar Bjarnasonar til Svavars
Gestssonar og svar Svavars. Þeir
virtust báöir vera sammála um aö
taka það sem gefinn hlut aö hér í
vestrænum iönaöarþjóöfélögum ríkti
almenn velferö. Fyrr um kveldiö
haföi ég hlustað á lýsingu Stefáns
Jóns Hafstein á kjörum at-
vinnuleysingja í Bandaríkjunum.
Hann lýsti því hvemig æ fleiri í þessu
ríkasta landi heims hefðu hvorki mat
að borða né þak yfir höfuöiö. Þá
sagöi hann aö forsendan fyrir því að
fólk þar í landi gæti fengiö atvinnu
væri að þaö heföi fast heimilisfang.
Þessu fólki væri því nokkurn veginn
útskúfaö úr þjóöfélaginu og ætti sér
litla framtíö. Skyldi þessu fólki
finnast það búa viö velferð?
Eg veit að vísu að ástandið er
tæpast svona slæmt í iönvæddum
þjóðfélögum Vestur-Evrópu en
merkin eru hin sömu, vaxandi at-
vinnuleysi og æ fleiri sem ekki geta
séö sér og sínum farborða af eigin
rammleik og minnkandi aöstoð
þjóöfélagsins til handa þessu fólki.
Og þá vildi ég einnig spyrja okkar
elskulegu fjölmiðla, hvaö mynduð
þiö segja ef slíkar og þvílíkar fregnir
bærust frá aústurhluta álfunnar, ég
tala nú ekki um ef þær væru frá
Sovétríkjunum, aö þar væri fjöldi
Kjallarinn

MARÍA ÞORSTEINS-
DÓTTIR
STARFSMAÐUR FRÉTTASTOFU
APN A (SLANDI
fólks sem hvorki heföi mat né húsa-
skjól og litlar líkur á aö það fengi at-
vinnu? Eg held að slíkar fregnir yröu
tilefni til margra forsíöugreina í
blöðum og fyrirlestra í útvarpi og
umræðuþátta í sjónvarpi. Mér er
a.m.k. í fersku minni allar þær
fregnir í fjölmiðlum um neyö
Pólverja þegar þeir voru búnir aö
standa í verkfalli í meira en ár
(fróður og glúrinn maöur, sem er
ekki kommúnisti, sagöi mér aö sér
teldist til aö verkföllin þar væru búin
aö standa um 365 daga á 15
mánuðum). Þaö getur víst hver sagt
sér sjálfur aö slíkt hljóti að draga
dilk á eftir sér fyrir þjóðarbúið eöa
hvernig ætli við Islendingar værum
staddir eftir slík verkföll?
Munur á þjóðfélögum
Reginmunurinn sem mér finnst á
velferðarþjóðfélögum austurs og
vesturs er sá að í austurhluta álf-
unnar hafa allir atvinnu og nokkurn
veginn trygga lífsafkomu frá vöggu
til grafar, og finnst mér það ekki lítill
kostur á einu þjóðfélagi. Raunar tel
ég þaö hæpiö aö hægt sé aö kalla það
þjóðfélag velferöarþjóöfélag sem
ekki getur séð þegnum sínum fyrir
atvinnu og lágmarkslífsafkomu. Eg
kalla það hæpna velferö ef ungt fólk
fær ekki vinnu árum saman og
verður aö draga fram lífið á
opinberu framfæri, jafnvel þótt það
sé látið í té eins og hér á Norðurlönd-
um. Atvinnuleysi er félagslegt
vandamál, jafnvel þótt atvinnu-
leysingjarnir svelti ekki.
Og þá skulum viö líta okkur nær.
Hvernig skyldi ástandið vera hér í
okkar landi fyrir þessi jól? Þiö
munuð segja aö viö höfum ekki at-
vinnuleysi, og víst og satt er það aö
viö höfum þaö ekki í sama mæli og
nágrannalönd okkar, enda þótt opin-
berar skýrslur segi okkur aö at-
vinnuleysið sé 30% meira en á sama
tíma í fyrra og hafi ekki orðið eins
mikiö síöan 1970. Viö höfum séö
hvernig stjórnvöld hafa verið aö
kroppa í velferðina undanfarið ár,
hækkaö gjald fyrir lyf og læknis-
hjálp, skorið niöur fjárframlög til
menntakerfisins. Allt þetta sem yfir
okkur hefur gengiö og við þekkjum
vel, aö ógleymdu hækkuöu vöruverði
og lækkun gjaldmiöils meöan
kaupinu er haldiö niðri og stjómvöld
flýttu sér aö taka aftur þær fáu
krónur sem um samdist í
kauphækkun meö löngu verkfalli.
Undirstöðuatvinnuvegirnir berjast í
bökkum á barmi gjaldþrots á meðan
byggð er flugstöð á Keflavíkurflug-
velli, seðlabankahöll í Reykjavík og
verslunarstéttin byggir hvert stór-
hýsiö á fætur öðru, og bankarnir
keppast hver um annan að auglýsa
sem hæsta innlánsvexti. En það er
ekki almenningur i þessu landi sem
þessi fjárfesting kemur til góöa, þaö
er ekki þaö launafólk sem veröur að
byggja afkomu sína á launum
tveggja fyrirvinna og helst á svo
mikilli yfirvinnu sem kostur er aö fá
og á þó fullt í fangi með að láta enda
ná saman, hún kemur ekki til góða
einstæðum foreldrum og elli- og
öryrkjalifeyrisþegum svo nokkur
dæmi séu nefnd. Það er heldur á-
reiðanlega ekki aö ástæðulausu aö í
sjónvarpsþætti hér fyrir nokkru var
okkur tjáö aö yfir þessa „hamingju-
sömustu þjóö í heimi” gengi nú yfir
alda sjálfsvíga og aö hér heföu gerst
voveiflegri harmleikir undanfariö en
áöur heföu þekkst.
En það eru til peningar í þessu
landi þótt ekki séu þeir í vörslu hins
venjulega launamanns. Einhverjir
munu þaö vera sem hafa peninga til
að leggja inn á hávaxtareikninga
bankanna, og einhverjir munu gæða
sér á handunnu konfekti frá Sviss,
þar sem manni er sagt aö hver moli
kosti 48 kr., um þessi jól, en það er á-
reiðanlega ekki almenningur í þessu
landi.
María Þorsteinsdóttir.