Dagblaðið Vísir - DV - 06.02.1986, Blaðsíða 34

34
DV. FIMMTUDAGUR 6. FEBRÚAR1986
Tíðarandinn Tíðarandinn Tíðarandinn Tíðarandinn
Eru stórmenni í ættinni?
Það er eitt af séreinkennum ís-
lensku þjóðarinnar að menn hafa
óbilandi áhuga á forfeðrum sínum.
Af þessu sprettur sú iðja sem kölluð
er ættfræði. Máltækið segir að íjórð-
ungi bregði til fósturs og þykir mikið
samkvæmt orðanna hljóðan. Af-
gangurinn ætti þá að vera fenginn í
arf frá forfeðrunum.
Um slikt eru höfð orð á borð við
ættarfylgja og ættarmót. Haft er á
orði að þessi eða hin áráttan liggi í
móður- eða föðurættinni. Þegar
mikið liggur við getur fyrirbærið
krosslegið í báðum ættum og er þá
sjaldan von á góðu. Þeir sem rekja
ættir eru meðal annars að leita þess-
ara einkenna.
Leitaöstórmennum
Mönnum leikur einnig forvitni á
að vita um ættingja sína sem nú eru
uppi, jafnvel þótt fjarskyldirséu. „Er
ég skyldur Steingrími Hermanns-
syni?“ Þannig spyrja framsóknar-
menn þegar mikið liggur við. Sumir
hafa áhuga á að þekkja skyldleika
sinn við Vigdísi Finnbogadóttur og
fara ekki í launkofa með það ef hann
reynist nokkur. Þetta er hluti af
eðlislægri forvitni landans. Eðlilega
magnast hún vegna fámennis í
landinu því þá er meiri von um að
finna stórmenni í ættinnU
Raunar liggja til þess toífræðilegar
líkur að ættir allra landsmanna liggi
saman einhvern tíma í sögu þeirra
30 til 40 ættliða sem lifað hafa í
landinu frá upphafi Islandsbyggðar.
Þannig er leitun að þeim manni sem
ekki getur rakið ættir sínar til Egils
Skallagrímssonar og það á marga
vegu. A góðri stundu er síðan nauð-
synlegt að geta rakið þá ætt aftur á
bak og áfram rétt eins og Gunnars-
hólma. Auðvitað geta þessar ætt-
rakningar orkað tvímælis en það er
óþarfi að láta efasemdir spilla
ánægjunni. Á endanum verður jú
hvort eð er fátt sannað.
Niöjar góðbænda
En ættfræðin miðast ekki öll við
að uppgötva forfeður langt aftur í
öldum. Um miðja þessa öld jókst
mjög áhugi á að setja saman svoköll-
uð niðjatöl. Afkomendur góðbænda,
sem komist höfðu í álnir .á öldinni
sem leið, áttu gjarnan hiut að saman-
tekt þeirra. Áður höfðu einkum
embættismenn með ættarnöfn látið
semja bækur um ætt sína. Nú var
alþýða manna gripin sama áhuga.
Frægust þessara niðjatala eru
Bergsættin og Arnardalsættin sem
gefnar voru út á mörgum þykkum
bókum stuttu eftir stríðslok. Þar
gátu menn í fjarlægum landshornum
séð að þeir áttu forföður á borð við
Bárð ríka í Arnardal og töldust til
ættar hans. Auðvitað er hver maður
að meiri.
Vaxandi áhugi
Á síðustu misserum hefur þessi
áhugi vaknað að nýju og farið er að
gefa út niðjatöl góðbænda frá öldinni
sem leið. Eitt bókaforlagið, Sögu-
steinn, hefur sérhæft sig í útgáfu
þessara bóka. Þar hafa komið út
niðjatöl ætta sem til þessa hafa verið
lítt þekktar nema í famennum hópi.
Fjölmargir þeirra sem þannig hafa
komist á bók vissu ekki einu sinni
um ættgöfgi sína.
I Tíðarandanum í dag verður for-
vitnast um ættfræðina og þennan
nýja ættfræðiáhuga. Þó nokkur
hópur manna, sem flestir eru komnir
á efri ár, hafa atvinnu af því að semja
þessi niðjatöl. Þeir sem leggja leið
sína á Þjóðskjalasafnið geta þar séð
fulltrúa stéttarinnar bogra yfir
kirkjubókum og manntölum.
Ættfræðin hefur aldrei verið talin
með traustustu fræðigreinum. Marg-
ir telja þó fáar vera meira spennandi.
Það er líka kostur að niðurstöðurnar
eru öllum auðskildar. Áhuginn er
fyrir hendi enda er betra að vera af
vondri ætt en engri.
-GK
Þjóðskjalasafnið er aðalstarfsvettvangur ættfræðinga. Salurinn þar er lítill þannig að oft komast færri að en vilja.
Það stendur þó væntanlega til bóta i nýju húsi.

>■
%
Hverra manna eruð þið?
Rætt við Indriða Indriðason ættfræðing
„Jæja, og hverra manna eruð
þið?" spurði Indriði Indriðason
ættfræðingur þegar fulltrúar DV
tóku á honum hús til að kynnast
störfum og hugðarefnum ættfræð-
ings.
Indriði er af mörgum talinn
fremstur þeirra manna sem nú fást
við ættfræði í Iandinu. Hann gerði
þó ættfræðina ekki að aðalatvinnu
sinni fyrr en eftir að hann hætti
launavinnu 65 ára gamall. ,,Þá átti
.ég þess kost sem opinber starfsmað-
ur að komast á eftirlaun og gerði
það samdægurs," segir Indriði. Það
þarf ekki fleiri orð um áhugann á
ættfræðinni.
Þar kom að draumurinn
rættist
Síðan eru liðin 13 ár. Þann tíma
hefur Indriði einbeitt sér að fræð-
unum og sent frá sér fjórar bækur
um ættir Þingeyinga auk þess sem
hann á í uppkasti.
„Það er nú ekki meira sem ég hef
komið í verk. Það er svo margt sem
tefur og truflar," segir Indriði og
finnst fjögur þykk bindi ekkert
ofverk fyrir eftirlaunamann. Af-
köstin miðar hann við föður sinn,
Indriða Þorkelsson frá Fjalli. Eftir
hann liggja í handritum um 40
bindi af ættfræðilegu efni.
Indriði segist snemma hafa fengið
áhugann á ættfræðinni enda var
hún í hávegum höfð á æskuheimili
hans. Fyrsta tilraun Indriða við
ættrakningar var þegar hann á
unga aldri rakti ættir fjárstofns
föður síns frá fyrstu ánum sem
hann eignaðist. Síðan hafa það þó
verið ættir mannfólksins sem Ind-
riði hefur einbeitt sér að.
Ættfræðin hefur á liðnum árum
notið verulegra vinsælda hér á
landi. Forsendurnar hafa þó breyst
með breytingum á lífi þjóðarinnar.
Síðustu árin hefur áhuginn farið
vaxandi eftir deyfð um tíma. Indriði
kannast við þessar breytingar.
Áhugi hjá unga fólkinu
„Áhugi unga fólksins á ættfræð-
Indriði hefur komið sér upp vinnuaðstöðu á heimili sínu. Þar vinnur hann nú öllum stundum að áhugamáli sínu.
DV-myndGVA
inni stafar að hluta af því að
mönnum hefur verið kippt upp með
rótum. Unga fólkið hefur ekki
lengur handfesti á uppruna sínum
vegna þess að tengslin við forfeð-
urna og líf þeirra hafa rofnað,"
segir Indriði. „Hins vegar kemst
enginn frá sínum uppruna. Það er
hægt að flytja frá uppeldisstöðvun-
um en það sem í hverjum býr er frá
forfeðrunum komið. Þess vegna
álít ég að það sé hverjum og einum
nauðsynlegt að vita eitthvað um
forfeður sína. Ástæðan er erfða-
fræðileg. Hæfileikar manna ganga
í erfðir og gallarnir að sjálfsögðu
líka,“ segirlndriði.
„Ættarmótin, sem nú er farið að
halda, eru af sömu rót. Ættirnar
búa ekki lengur á sama stað. Áður
vissu flestir hverjir voru frændur
þeirra því þeir bjuggu sjaldnast
langt undan. Nú býr sama ættin í
mörgum landshlutum.“
Þolinmæðisverk
- Er mikið leitað til þín og þú
beðinn um að rekja ættir?
„Já, ég er oft beðinn um það. Það
er fleiri daga en færri sem slíkt
gerist. Hitt er verra að það er aldrei
hægt að selja ættartölur við þvi
verði sem þarf bara til að fá verka-
mannalaun. Það getur verið dags-
verk að finna eitt nafn.
Samt geri ég alltaf eitthvað að
því að taka að mér svona verkefni.
Mér líkar svo vel þegar fólk langar
til að vita eitthvað um uppruna
sinn. Ég skil það fólk. Ég er líka
svo mikill predikari að ég vil telja
fólk á að leita upplýsinga um áa
sína. Það er þroskandi fyrir fólk.
Því miður eru þeír fáir sem taka
að sér að rekja ættir fyrir aðra.
Þeir eru aftur á móti fleiri sem eru
að grúska eitthvað í kringum sitt
fólk og verja öllum frítíma sínum
á Þjóðskjalasafninu við lestur
kirkjubóka og manntala."
Útgefendur áhugasamir
Mjög mikið af þvi ættfræðiefni
sem unnið er kemur aldrei fyrir
almenningssjónir. Oft eru ættartöl-
urnar gefnar út fjölritaðar og dreift
meðal ættmenna. Þó hafa mörg
viðameiri verk verið gefin út á
bókum. Á það einkum við um stór-
ar ættir og ættir manna á tiltekn-
um landsvæðum. Þá er sala bók-
anna jafnan trygg því málið er svo
mörgum skylt.
Indriði segist ekki hafa átt í erfið-
leikum með að gefa verk sín út.
Bækur hans um ættir Þingeyinga
höfða til það margra að útgefendur
eru óragir við að setja þær á prent.
Nú þegar áhuginn fer vaxandi ætti
einnig að koma út meira af ætt-
fræðilegu efni.
Erfitt fyrir vinnandi menn
Aðstaða ættfræðinga hefur batn-
að verulega t.d. frá því faðir Indriða
var að vinna sín verk á fyrri hluta
aldarinnar. Þó er opnunartími
Þjóðskjalasafnsins, þangað sem
ættfræðingar sækja mest af heim-
ildum sínum, óhentugur fyrir þá
sem hafa ættfræði að tómstunda-
gamni. Safnið er lokað um helgar
og opnunartími þess á virkum
dögum fellur saman við almennan
vinnutíma. Ættfræðingar verða því
oft að vinna verk sín á hlaupum í
stopulum frístundum. Reyna þeir
þá oft að ljósrita sem mest upp og
vinna síðan úr gögnunum þegar
heim er komið. Indriði á mikið safn
ljósrita sem gerir honum kleift að
vinna mestallt heima.
Fótgangandi milli landshluta
Allt er þetta þó hátíð hjá þeif.ri
vinnuaðstöðu sem ættfræðingar
fyrri tíma bjuggu við. Indriði segir
þá sögu af föður sínum að hann fór
fótgangandi norðan úr Þingeyjar-
sýslu til Reykjavíkur árið 1904 til
að skrifa upp á Þjóðskjalasafninu.
Alls fór hann þrjár slíkar ferðir og
skrifaði upp efni sem innbundið
tekur yfir fjölda binda.
„Þetta gerði hann með því að búa
á fremur rýrri jörð, koma 11 börn-
um til manns, auk almennra starfa
fyrir sveit sina,“ segir Indriði.
„Vilji er allt se_m þarf, stendur
einhvers staðar. Ég held að það sé
rétt.“ -GK