Dagblaðið Vísir - DV - 15.02.1986, Blaðsíða 23

DV. LAUGARDAGUR15. FEBRÚAR1986.
23
margbreyttur eftir viðfangsefnum og
vönduð bygging sögunnar leiðir
lesendur eins og um speglasal þar
sem þeir sjá sig í alls kyns formum,
ýmist skoplegum eða óhugnanlegum.
Stefanía Þorgrímsdóttir korp með
vandaða og fínlega bók, Nótt í lífi
Klöru Sig. Hún dregur vel upp and-
stæður alþýðu og efnaðs, menntaðs
millistéttarfólks í máli og hugðarefn-
um. Bókin er vel byggð um það að
sýna umhverfi Klöru æ betur, og
hana sjálfa, fyrst sem hluta af heild,
síðan æ skýrar sem öryggislausan
einstakling.
Næturflug eftir Guðmund Björg-
vinsson hlaut of litla athygli. Þetta
er vel skrifuð bók og skemmtileg
aflestrar. Að formi til er hún þroska-
saga unglings en höfundur lætur öll
bönd hefðar bresta af henni með
skopstælingum á klisjunum sem
tíðkast hafa í þessari grein og með
því að fylgja öllum hugarórum sögu-
manns eftir. En þeir spinnast úr
teiknimyndasögum, skólalærdómi og
hrollvekjumyndum. Útkoman verð-
ur litrík yfirlitsmynd um líf ung-
mennis. kannski er hún ekki eins
mikil á dýptina. Ég skal ekki fjölvrða
um það, en ástæða er til að vonast
eftir listrænna verki frá honum.
Bókmenntir
ÖRN ÓLAFSSON
Goðsagnaverur á gangi
Gulleyjan eftir Einar Kárason er
afbragðsbók. Mikið hefur verið rætt
um efni sögunnar; uppgangsárin úr
bröggunum, en auðvitað er það ekki
það sem gefur henni gildi, heldur
úrvinnslan. Ségja má að styrkur
bókarinnar sé sá, að í henni er ekkert
nema það sem venjulega er kallað
lygi og kjaftæði - það er: goðsögur.
Hún gerist öll í hugarheimi alþýðu
á 6. áratug. Hér ganga um svið goð-
sagnaverur, eins og Brilljantíngæj-
inn, Fegurðardrottningin dulúðga,
Sjóarinn sem rotaði allan Vetargarð-
inn, Flugkappinn. Og Ameríka er
draumurinn um fyrirheitna landið,
sem svífur yfir höfðum fólksins og
mótar allt þess atferli. í sögunni er
allt sveigt undir þessa sköpun goð-
sagnaheimsins, t.d. lýtur Einar ekki
lútbreiddum hleypidómum eins og
þeim að persónur eigi að vera raun-
sæilegar, tala eðlilegt mál eða því-
líkt. Þær eru hverju sinni eins og
þarf í heildarmyndina, stíllinn er
breytilegur, frá ljóðrænu til ýktrar
lágkúru, allt eftir því sem við á. Mér
fannst bókin hálfbotnlaus, en veit
ekki hvort það þarf að teljast galli.
Er það ekki eðlileg afleiðing af því
að hún lýsir í rauninni sögulausum
heimi?
Þegar á heildina er litið, held ég
að uppskera ársins verði að teljast
nokkuð góð, þrátt fyrir allt.
seljast hálfkaraðar viðtalsbækur og
minningar sem ganga helst út á það
að sýna inn um gluggana hjá frægu
fólki.
Fornyrtirog
málsnjallir
Hvað sem því líður, þá er ánægju-
legt hve vel þessi bók seldist, Marg-
saga, því hún er smáger og fínleg,
en sérstaklega eru sögumenn at-
hyglisverðir. Þeir eru af því tagi sem
ég var að lýsa, sem bölva Þórarni
fyrir að skrifa ekki „af alvöru“.
Kannski eru sögumenn nær fyrir-
mynd þessara lesenda, svo fornyrtir
eru þeir og málsnjallir. En Þórarinn
sýnir takmörk þeirra og máttvana
tilraun til að brjótast útúr þeim. Sú
tilraun leiðir þá í ógnir og háska,
ósjaldan minnir þetta á lærisvein
galdramannsins því við þessa tilraun
fer af stað eitthvert gangvirki í þjóð-
félaginu sem þeir ráða ekkert við.
Margsaga miðlar lesendum skýrri
mynd og gagnrýnni af mcnntamanni,
íhaldssömum á þjóðlega menningu.
Höfundur þéttir sögurnar, ef svo má
segja, með óbeinum upplýsingum,
sem koma fram eins og í leiðinni.
En jafnframt notar hann slíkar upp-
lýsingar til að gera myndina á ýmsa
lund ankannalega, og á vissan hátt
framandi lesendum, þótt hún sé af
þeim. Það er síður en svo til að deyfa
áhrifin hve broslegt þetta er, heldur
skerpir þau einmitt.
Smásögur Kristjáns Karlssonar,
Komið til meginlandsins frá nokkr-
um úteyjum, eru sambærilegar að
því leyti, að sögumaður er í sviðs-
ljósi, en það er af öðrum ástæðum,
hér segir hann ekki sögu sjálfs sín.
Hann er a.m.k. meðfram til að skapa
lesendum fjarlægð frá heimi sagn-
anna, sem eru margbreytilegar
mannlífsmyndir. Þar eru meðal ann-
ars spunnin saman atvik sem undir
yfirborðssvip eiga í rauninni ekkert
sameiginlegt. Sögurnar miðla þeim
mun sterkari tilfinningu fyrir marg-
brotnu mannlífi og óþekkjanlegu
með öllu. Bygging sagnanna er
vönduð. Segja má að burðarásar
þeirra séu duldir í því sem virðist
vera smáatriði, og kemur aðeins
óbeint fram. Aftur má tala um þétt-
ingu, en á annan hátt en hjá Þórarni.
Slíkur er háttur vandaðra smásagna-
höfunda, þannig nýta þeir vel hvert
efnisatriði og sögulok verða lesanda
í senn óvænt og þó eðlileg.
Hlutum lýst úr fjarlægð
Það vakti verulega athygli að
Pétur Gunnarsson sendi nú frá sér
lokabindi Andrasögu, sem fór að
birtast níu árum áður, Sagan öll.
Þetta er vandað verk, Pétur er flink-
ur og þjálfaður, en frásagnarháttur
finnst mér hafa breyst verulega frá
fyrri skáldsögum Péturs. Raunar er
Hafliði Vilhelmsson - „ýktur og
skemmtilegur skáldskapur“.
eftir sem áður lítil áhersla lögð á
persónusköpun, eftir sem áður er efni
oft séð í mikilli fjarlægð og afgreitt
með stuttri yfirlitsgrein. Það má oft
þykja eðlilegt til að beina sviðsljós-
inu að kjarnafjölskyldunni. En um
hana er bara fjallað á svipaðan hátt,
til dæmis þegar gera á föðurinn skilj-
anlegan, þá er það með útskýringum,
svo að jafnvel þær persónur, sem
mest ber á, foreldrar sögumanns, eru
yfirborðslegar og einhliða - eða bara
fjarlægar. Hitt hefur lengi verið
keppikefli sagnaskálda að gæða per-
sónur lífi með því að láta þær birtast
í orðum sínum og gerðum, en hér er
öllu miðlað í hugleiðingum sögu-
manns. Það er raunar ekki nýmæli
í þessum bálki, en áður kom annað
á móti; lýsingar hans voru í stíl, sem
stakk í stúf við venjubundinn hugs-
unarhátt, hlutunum var lýst úr fjar-
lægð, en frá óvæntu sjónarhorni.
Útkoman var smellin og skáldleg svo
af bar. Hér fær slíkt ekki að njóta
sín, því bókin snýst um annað: á
köflum sýnir sögumaður vel hugsun-
arhátt barnsins sem hann var, fjallar
um umhugsunarefni þess, eins og
óendanleika geimsins, í orðum barns,
enda er barn sögumanns miðpunktur
verksins, allt beinist að því. Þess
vegna má ætla að stíll þeirra frá-
sagna hafi sett sitt mót á aðra hluta
verksins, sem máttu ekki yfirgnæfa
orð barnsins. En útkoman verður
helsti einlit fyrir minn smekk og
fjarri því að ná listrænum áhrifum
fyrri binda.
í speglasal
Hafliði Vilhelmsson var með ein-
kennilega líkt söguefni í skáldsög-
unni Beygur. Það er þeim Pétri
hvorugum til hnjóðs og varla tilefni
til samanburðar því hvert skáld
stefnir f sína átt, þetta er ekki sam-
keppni í hástökki. Beygur er vandað
skáldrit, í afkáralegri aðalpersón-
unni birtast sammannleg kjör eða
goðsöguleg. En mestu skiptir sú
mynd sem við fáum af sambandi lifs
og listar: það sem sett er fram sem
raunveruleikinn er fyrst og fremst
ömurlegt og þrúgandi. Upp úr því
sprettur hins vegar skáldskapurinn
, ýktur og skemmtilegur. Stíllinn er
Ford Maveric '74
2ja dyra, svartur, sjálfskiptur + vökvastýri, 6 cyl., 250
Cl. Bíll í toppstandi, ryðlaus, ný dekk, lítur út sem nýr
að utan sem innan.
Upplýsingar í síma 72212.
TECHNICOLOR’
AN ALL
CARTOON
feature
FRUMSÝNIR SUNNUDAG
• & FLY AWAY INTO A WONDERLAHD
. '•■uÆM • * • OF FANTASY AND SONG!
Walt Disneyls
PETER
PAIN (
Rmleastd by BUENAVISTA Distribution Co., loc. © Walt Dlsrwy Productions
< THEATRE
PETER PAN
Ein af allra bestu barnamyndum sem DISNEY-fyrirtækið hefursent
frá sér.
Sýnd kl. 3 sunnudag.
Miðaverð kr. 90.
TOM HANKS is
THE MAN WITHQNE REDSHOE
TWENTIETH CENTURY EOX Piesents A VICTOR ORAI Pioduction A STAN DRAGOTI Film
TOMHANKS DABNEY COLEMAN LORI SINGER CHARLES DURNING THE MAN WITH ONE RED SHOE
JIM BELUSHI CARRIE FISHER ED HERRMANN Dlrector ol Photography RICHARD H. KLINE. A.S.C.
Screenplay by ROBERT KLANE Based upon the Motion Picture Wrilten by FRANCIS VEBER and YVES ROBERT
Produced by VICTOR ORAI Directed by STAN ORAGOTI
PG|p»«»ÍY»L guidance suggesteq -ésj
,y NOT Bt SUlTABLl tOBCHILOWtN) (
RAUÐISKÓRINN
Splunkuný og frábær grínmynd með úrvalsleikurum, gerð af þeim
sömu og gerðu myndirnarThe Woman in Red og Mr. Mom. Það
varaldeilisóheppni fyriraumingja Tom Hanksað vera bendlaður
viðCIA njósnahringinn og geta ekkert gert.
Aðalhlutverk: Tom Hanks, Dabney Coleman, Lori Singer, Charies
Durning, Jim Belushi.
Framleiðandi: Victor Drai (The Woman in Red).
Leikstjóri: Stand Dragoti (Mr Mom).
Sýndkl. 5,7,9og11.
Hækkað verð.