Dagblaðið Vísir - DV - 25.07.1986, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 25. JULÍ 1986.
15
Ferðamennska í
Sumarið 1974 opnaðist hringvegur
um landið með vígslu brúa á Skeið-
arársandi. Sama ár var tekin í
notkun þjónustumiðstöð í þjóðgarð-
inum í Skaftafelli þar sem verslað
er með ferðamannavörur og seldar
veitingar, þar er og góð „snyrtihöll"
með heitu vatni og móttaka ferða-
manna.
Verslunin og veitingasalan eru
reknar af Kaupfélagi Austur-Skaft-
fellinga en að öðru leyti sér Náttúru-
vemdarráð um móttöku ferðamanna
og eftirlit með þjóðgarðinum og
tjaldstæðinu. Sérstakir starfsmenn
ráðsins, sem sinna ferðamönnum,
kallast landverðir og vísar nafhið til
þess hlutverks þeirra að fylgjast með
landinu og greiða fyrir aðgangi al-
mennings að því.
Fjölmargir ferðamenn koma í
Skaftafell á hverju ári og fer fjölg-
andi. Sl. sumar urðu gistinætur þar
um 23 þúsund (gistinótt: gisting eins
gests í eina nótt). Flestir gistu þar í
júlí og á tímabilinu frá því um 15.
júlí-10. ágúst var þar 500-800 manna
þorp tjaldbúa.
Erlendir ferðamenn vom um helm-
ingur gesta.
Fast að helmingur þeirra kom með
skipulögðum ferðum ferðaskrifstofa
en aðrir á eigin vegum, ýmist á eigin
bílum, með áætlunarbílum, „á putt-
anum“ eða jafnvel hjólandi.
Hvað er hægt að gera?
Það er eðlilegt að sú spuming
vakni hvað sé til Skaftafells að
sækja, ekki síst í ljósi þess að al-
gengt er að fólk dvelji þar dögum
saman ár eftir ár. Trúlega er það góð
aðstaða fyrir fjölskyldufólk sem hef-
ur mest áhrif á vinsældimar en
einnig hlýtur náttúran að töfra fólk,
a.m.k. heillar hún mig gersamlega.
Endalaust er hægt að skoða náttúr-
Kjallaiinn
Ingólfur Á.
Jóhannesson
landvörður
í Skaftafelli
una þar; læki, blóm, skóginn, að
finna fyrir nærvem jökulsins, fara
upp í heiði og sjá Skeiðará byltast
fram sandinn, virða fyrir sér hinar
hrikalegu andstæður svarts sands,
græns gróðurs og hvíts jökuls o.s.frv.
Skaftafell er einn veðursælasti
staður á landinu og við skulum vona
að þetta sumar verði ekki undan-
tekning frá því. Þar er veðrátta mild
og jafnvel rigningin er í sjálfu sér
gott veður þótt hún sé tjaldbúum til
óþæginda.
Gönguferðir með landverði
Á síðustu tveimur til þremur árum
hefur gestum þjóðgarðsins boðist að
ganga með landvörðum í skipulögð-
um gönguferðum, stuttum eða
löngum, um garðinn.
í ferðunum er lagt af stað frá þjón-
ustumiðstöðinni og getur hver sem
er komið með. Landvörðurinn rab-
bar við göngumenn (á íslensku) um
það helsta sem fyrir augu ber og
stoppar svo oft sem ástæða er til.
Flestar gönguferðimar em tveggja
til þriggja klukkustunda langar og
yhrleitt þarf ekki sérstakan útbúnað
„Það er eðlilegt að sú spurning vakni hvað
sé til Skaftafells að sækja, ekki síst í ljósi
þess að algengt er að fólk dvelji þar dögum
saman ár eftir ár.“
„Skaftafell er einn veðursælasti staður á landinu..."
með sér annan en sæmilega skó og
að klæða sig eftir veðri. Aðeins í
lengri gönguferðir þarf að taka með
sér nesti og vera í sérstökum göngus-
kóm.
Landvörður getur auðvitað ekki
sjálfur dæmt hvort tekist hefur vel
eða illa til með þessar ferðir en af
undirtektum gesta verður ekki ann-
að ráðið en þessar gönguferðir og
önnur fræðsla um umhverfismál eigi
að vera ríkur þáttur í starfi við þjóð-
garða og önnur útivistarsvæði. Það
er alveg óhætt fyrir þig að reikna
með Skaftafelli þegar þú ákveður
hvert þú ætlar að fara í sumarleyfi.
Þangað er aðeins um fjögurra til
fimm klukkustunda akstur frá
Reykjavík og það er dagleiðarinnar
virði fyrir Norðlendinga að koma
þangað. Sjáumst í Skaftafelli.
Ingólfur Á. Jóhannesson.
Þróunaraðstoð er
mannúðarskylda
Einn helsti kostur þess að búa inni
í miðjum myrkviði Afríku um skeið
er sá að maður getur látið hina opin-
beru umræðu fara svo notalega fram
hjá sér. Og þessara fríðinda hefur
undirritaður nú notið um skeið, frír
úr dægurþrasinu heima.
Nú er sá friður úti um sinn. Grein-
arkom eflir Hannes H. Gissurarson
(auðvitað) um þróunaraðstoð, í DV
snemma í júní, er svo yfirfullt af
rangfærslum í bland við rýra rök-
semdafærslu að ekki verður undan
vikist að gera nokkrar athugasemd-
ir.
Þau dæmi, sem Hannes velur sér
til að gagnrýna þróunaraðstoð, em
svo aumleg að hver sem til þekkir
hlýtur að brosa. Tökum dæmi: „Það
kemur ekki fátækasta fólkinu i þess-
um löndum að miklum notum þegar
reistar em þar nýjar og veglegar
höfuðborgir, til dæmis í Pakistan,
Tansaníu og Nígeríu." Sá sem séð
hefur það heldur aumlega þorp, Do-
doma, sem er hin nýja höfuðborg
Tansaníu, getur nú ekki tekið svona
málflutning alvarlega. Vart finnst
sú borg sem kemst lengra frá því að
kallast „vegleg" heldur en ræfils
Dodoma.
Amín hóf innrás
Svo ég haldi mig við þær slóðir þar
sem ég þekki best til tek ég annað
dæmi úr smiðju Hannesar: „Og þetta
örsnauða fólk hefur ekki mikið gagn
af þvi þegar þessir herrar vígbúast
og ráðast inn í önnur ríki, eins og
Kastró Kúbujarl gerði í Angóla,
Vietnamar í Kambódíu og Tansa-
niustjóm i Úganda." Dæmin hefðu
nú getað verið betri. Kastró kom
stjóm Angóla til aðstoðar í baráttu
við hryðjuverkamenn, sem studdir
em af suður-afrísku kynþáttakúgur-
unum. Og þótt innrás Vietnama í
Kambódíu hafi í gmndvallaratriðum
verið óréttmæt íhlutun í mál annarr-
ar þjóðar þá frelsaði hún þó
Kampútseumenn undan oki ógnar-
stjómar Pol Pots. Og svo Tansanía:
Það var Idi Amin, sá ógnarlegi ein-
ræðisherra, sem hóf innrás í Tansa-
níu en ekki öfúgt.
Gmndvallaratriðið, þegar þróun-
araðstoð og hemaði er blandað
saman, er að átta sig á því að það
em hemaðarveldin sem „troða“ her-
tækjum sínum upp á þróunarlönd
og flokka síðan allt undir þróunar-
aðstoð.
Hvar lendir féð?
„Hvar lendir það fé sem lagt er í
ríkissjóð í viðtökulandinu?" spyr
Hannes og svarar: „Liklegast er að
það lendi í vösum þeirra sem eiga
greiðastan aðgang að ríkissjóði við-
tökulandsins en það er alls ekki
sjálfgefið og reyndar mjög óalgengt
að þeir séu þar í hópi hinna fátæk-
ustu.“
Þama veður Hannes í þeirri
reyndar algengu villu að þróunarað-
stoð komi í formi tékka sem réttur
sé fjármálaráðherra viðtökulandsins
og sagt vessgú. Það er nú aldeilis
ekki. Langalgengasta form þróunar-
aðstoðar er í formi samningsbund-
inna verkefha sem í vemlegum mæli
em ákveðin af því landi sem veitir
aðstoðina. Ráðnir em starfsmenn frá
iðnríkjum til að reka verkefnin og
fara með fjárráðin. Og stór hluti
aðstoðarinnar fer síðan í það að
kaupa varning, einkum vélar og
tæki, frá þeim iðnríkjum sem standa
að viðkomandi verkefni. Ef gagn-
rýna skal það hvar fé til þróunarað-
stoðar lendir þá held ég að eðlilegast
sé að segja að of stór hluti lendi í
vösum amerískra og evrópskra fyrir-
tækja og í vösum evrópskra og
amerískra þróunarráðgjafa. En sá
á'galli getur vart skrifast á reikning
þróunarlandana.
Reyndar gengur Hannes svo langt
að halda því fram að þróunaraðstoð-
in geri illt verra: „hún gerir fátæku
fólki i þróunarlöndunum erfiðara
fyrir, ekki auðveldara". Þetta er
stundum rétt. T.d. þegar iðnríki losa
sig við oflramleiðslu sína á land-
búnaðarvörum inn á markaði
þróunarlanda, undiryfirskini þróun-
araðstoðar, og kippa þá fótum undan
innlendum landbúnaði. En þetta er
hluti af misnotkun iðnríkja á annars
góðu viðhorfi: að aðstoða þá sem
minna mega sín.
Allajafha kemur þó þróunaraðstoð
hinum fátækari til góða þótt mikið
vanti upp á að það sé í nógu miklum
mæli.
ísland tekur þátt í þróunaraðstoð
við Tansaníu í gegnum Norræna
samvinnuverkefnið. Kemur þetta
fátækum í Tansaníu til góða? Það
þori ég að fullyrða.
Auðvitað mislukkast margt í þess-
um verkefnum og árangur er oft mun
minni en vonast var til. En því fer
í öllu falli fyirri að þau skaði hina
fátæku. Og verstu dæmin um mis-
heppnaðar þróunarfjárfestingar eru
þau tilfelli þar sem vestrænu ráð-
gjafamir hafa ætlað að hjálpa til
með því að nota sína vestrænu mæli-
kvarða á fjárfestingamar.
sementsverksmiðjur, pappírsverk-
smiðjur o.s.frv. En menn læra af
mistökunum og tillögur seinni ára
em miklu raunsærri og jarðbundn-
ari en „bleikir fílar“ fyrri ára.
Manni getur nú ofboðið
„Þar sem venjulegir skattgreið-
endur á Vesturlöndum em alls ekki
neinir efhamenn má því segja með
nokkrum sanni að þróunaraðstoð sé
aðstoð fátæks fólks í ríkum löndum
við ríkt fólk í fátækum löndum," er
ein röksemdin hjá Hannesi. Hvað
er eiginlega hægt að ganga langt í
ómerkilegum málflutningi? Munur á
lífskjörum okkar og íbúa þróunar-
landa er svo mikill að hann er í raun
handan við samanburð. Þjóðartekj-
ur á mann í fátækum þróunarlönd-
um em um og undir $200 á ári, í
iðnríkjum Evrópu og N-Ameríku
milli 10 og 20.000 dollarar. Álíka
heilsteypt og heiðarleg er sú rök-
semd hans að ekki megi „með neinni
sanngimi rekja fátækt suðrænna
þjóða til þess að okkur hefur tekist
að komast í bjargálnir".
Sama máli gegnir um þetta gull-
kom: „Þróunaraðstoð auðveldar
einnig stjómarherrunum að koma
með boðum og bönnum í veg fyrir
fijáls viðskipti einstaklinganna“.
Þessu er þveröfugt farið. Ýmsar al-
þjóðastofnanir og sum ríki skilyrða
aðstoð við fátæk ríki oft þannig að
þau em neydd til að taka upp vest-
ræna hagstjóm, markaðsbúskap,
hvort sem þau vilja eða ekki. A1
þjóða gjaldeyrissjóðurinn neyðir
þannig ríki eftir ríki til að opna fyr-
ir innflutning, fella gengið, skera
niður aðstoð við fátæka (heilbrigði-
skerfi, menntakerfi) o.s.frv. Nýjasta
dæmið hér um er einmitt Tansanía.
Góð og vond þróunarhjálp
Þróunarhjálp er sjálfsögð, rétt eins
Kjallarinn
Engilbert
Guðmundsson
hagfræðingur
á Akranesi
og okkur þvkir sjálfsagt að nota hið
opinbera til að aðstoða þá efnaminni
í okkar eigin samfélagi (revndar mun
Hannes einnig andvígur þvi). Þróun-
arhjálp er bara fi’amhald á samhjálp-
aranda, sem til allrar hamingju á
góðan hljómgmnn meðal íslendinga.
íslenska ríkið er hins vegar skamm-
arlega nánasarlegt í þessum efnum
og eftirbátur allra nági-annalanda.
Það er hins vegar nauðsyn að
greina milli góðrar og vondrar þró-
unarhjálpai’. Vond þróunarhjálp er
t.d. svonefhd hemaðaraðstoð. Það
er líka vond þróunarhjálp þegar iðn-
ríki losa sig við umframframleiðslu
sína inn á markaði þróunarlanda,
undir yfirskini hjálpar. Það er af
sama tagi þegar aðstoðin er bundin
við kaup á vörum í landinu sem veit-
ir aðstoðina o.s.frv.
Góð þróunaraðstoð er í gmndvall-
aratriðum tekjufærsla til fátæks
fólks, byggð á hjálp til sjálfsbjargar:
Aukning matvælaframleiðslu, upp-
bygging samgöngukerfis, aðstoð við
menntun og þjálfun, aðgangur að
gjaldeyri til innflutnings á nauðsyn-
legum framleiðslubúnaði, efling
gmndvallarheilbrigðisþjónustu, öfl-
un drykkjarhæfs vatns o.s.frv. Og
svo auðvitað neyðarhjálp þegar
stóráföll skella á. En nytsamlegasta
þróunaraðstoðin er þó líklega fólgin
í því að opna markaði iðnríkja fyrir
vörur þróunarlanda og leyfa þeim
að njóta þess „viðskiptafrelsis“ sem
Hannes dásamar svo ákaflega.
Engilbert Guðmundsson
„Þróunarhjálp er sjálfsögð, rétt eins og
okkur þykir sjálfsagt að nota hið opinbera
til að aðstoða þá efnaminni í okkar eigin
samfélagi.“
I
I
i
i
f
í