Dagblaðið Vísir - DV - 11.04.1987, Síða 11

LAUGARDAGUR 11. APRÍL 1987.
11
■ ■
Þeir þekktust á traktorunum
Nú eru bráðum föörutíu ár síðan
ég fór fyrst að fylgjast með kosning-
um. Þá var ég sveitastrákur í
Hvítársíðunni þegar Mýrasýslan var
einmenningskjördæmi og tvísýnn
slagur stóð jafnan á milli frambjóð-
enda Framsóknarflokks og Sjálf-
stæðisflokks. Ekki munaði nema
örfáum atkvæðum í kosningum eftir
kosningum og Halldór E. Sigurðsson
segir frá því í æviminningum sínum
að tvö síðbúin kvenmannsatkvæði
hafi bjargað honum fyrir horn á síð-
ustu stundu. Landslýður fylgdist
alltaf af miklum spenningi með
kosningunum í Mýrasýslunni en
heimamenn voru stóiskari, enda
vissu þeir upp á hár hver kaus hvern
og sennilega úrslitin fyrirfram.
Allir bændur voru eymamerktir
flokkunum: Guðmundur á Þorgauts-
stöðum var sjálfstæðismaður,
Andrés á Síðumúla var í Framsókn
og svo framvegis. Það var sjálfgefinn
hlutur að búaliðið kaus eins og
bóndinn og þess vegna þóttu það
jafnan pólitísk tíðindi þegar einhver
lést eða fréttist af fæðingum í hérað-
inu því þá gátu flokkarnir merkt
atkvæðin út eða inn á flokksskránni
án frekari vafninga. Þar að auki var
sveitasíminn helsti fjölmiðilhnn fyrir
þá sem voru komnir svo langt í
tæknivæðingunni að geta hlerað
annarra manna símtöl. Mér er ennþá
minnisstætt þegar bóndinn í Hvítár-
síðunni stóð á föðurlandinu, stýfði
kjötbitana úr hnefa og hlustaði með
athygli á prívatsamtölin yfir í næsta
bæ. Hann gat hvorki gefið sér tíma
til að klæðast né nærast, hvort held-
ur hringingin var tvær stuttar og ein
löng eða tvær langar og ein stutt.
Stundum rofhaði meira að segja
sambandið vegna álagsins fi'á hlust-
endum. Þannig var nú fjölmiðlunin
í mínu ungdæmi og er ég þó ekki
gamall.
Guðmundur Böðvarsson frá
Kirkjubóli var kommi og var sá eini
sinnar tegundar í Hvítársíðunni svo
vitað væri, að minnsta kosti neðan
sveitar. Eg man að við krakkarnir
skoðuðum Guðmund með nokkurri
varfæmi og hann hefði sennilega
þótt í meira lagi skrítinn ef skáld-
skapur hans hefði ekki bjargað
mannorði hans, enda hefði Guð-
mundur frá Kirkjubóli eflaust ekki
átt sjö dagana sæla sem óbreyttur
bóndi ef nágrönnunum hefði ekki
þótt vænt um skáldskap hans og
frægðina sem af honum stafaði. En
rauður var hann fram í fingurgóma
og það þótti ekki fínt í kjördæmi þar
sem Framsókn hélt velli á nokkrum
atkvæðum fram yfir fhaldið.
Frá vöggu til grafar
Þarna drakk maður pólitíkina með
kúamjólkinni, talsímanum og körl-
unum. Og seinna, þegar ég flutti mig
um set í Landeyjarnar á sumrin, ríkti
enn sami slagurinn milli Framsókn-
ar og íhalds og enn voru bændur og
búalið eiðsvamir í flokkana. Hún
er alltaf góð, sagan af sjálfstæðis-
manninum sem lá á banasænginni
og átti sér þá hinstu ósk að ganga
í Framsóknarflokkinn. Af hveiju að
ganga í framsókn svona rétt fyrir
andlátið? spurðu menn. Jú, ég get
ekki hugsað mér að Sjálfstæðis-
flokkurínn missi atkvæði, sagði
blessaður maðurinn!
í bókinni um Pétur Ottesen segir
frá manni sem lét svo ummælt að
hann væri gallharður framsóknar-
maður, nema á kjördag. Þá kýs ég
Pétur, þá er ég sjálfstæðismaður.
Alla aðra daga ársins styð ég Fram-
sókn, sagði þessi Borgfirðingur sem
tók þátt i því að kjósa Pétur Ottesen
þingmann Borgfírðinga í rúmlega
fjömtiu ár. Það afrek verður víst
ekki leikið eftir, enda eru timamir
breyttir og kjósendur famir að taka
upp á þeim fjanda að kjósá sitt á
hvað og stofna jafnvel nýja flokka
til höfuðs þeim gömlu. Þetta þykja
hin mestu svik ef marka má mál-
flutning þeirra eftirlegukinda í
þjóðfélaginu sem vilja hafa sitt á
hreinu þegar kemur að kjördegi og
þola illa óvissuna sem fylgir kosn-
ingum.
Þessa dagana gengur yfir okkur
skæðadrífa af áróðri sem allur geng-
ur út á það að fordæma þau ósköp
að fólk ieyfi sér að bjóða fram til
höfuðs hinum gönflu, traustu flokk-
um, rétt eins og þeir eigi guðlegt
tilkall til þess að stjórna í þessu
landi. Nú er vitnað til festunnar
annars vegar og glundroðans hins
vegar og flokksmálgögnin skrifa
hvern leiðarann á fætur öðrum imi
þau svik sem nú em höfð í frammi
og þá uppiausn sem í vændum er ef
aðrir en hinir útvöldu mynda stjórn.
Óttaiegt væl er þetta og dæma-
laus lítilsvirðing gagnvart fólkinu í
landinu. Vel má vera að fyrir íjöru-
tíu árum hafi það verið þjóðinni fyrir
bestu að kjósendur kysu stjórn-
málaflokka frá vöggu til grafar eftir
því hvar þeir vom fæddir í fjölskyld-
um. Það var auðvitað þægilegt fyrir
flokkana að heyja þannig kosninga-
baráttu að slá á talsímann til ömggu
atkvæðanna og leyfa hinum að
hlusta í leiðinni. Sú saga er sögð af
Jóni heitnum Árnasyni, þeim heið-
ursmanni. að hann hafi þekkt það á
traktorunum í hlaðinu hvar bændur
stóðu í pólitíkinni. Framsóknar-
bændur keyptu traktora hjá
Sambandinu - hinir ekki. Þetta var
auðveld lausn hjá Jóni á atkvæða-
veiðunum þótt hann hafi áreiðan-
lega ekki farið í manngreinarálit af
þeim sökum. En svona voru línumar
skýrar í þá daga og bammargar fjöl-
skyldur þóttu góðs viti ef traktorinn
var af réttri gerð.
Andlýðræðislegur andróður
Hér í þéttbýlinu voru kosninga-
smalarnir mikilvægustu menn
Ellert B. Schram
flokkanna, jafnvel miklu mikilvæg-
ari heldiu' en frambjóðendurnir.
vegna þess að þeir vissu upp á hár
hverjir vom stuðningsmenn og
hverjir ekki. Hér gekk pólitíkin líka
í ættir og það eru ekki nema örfá
ár síðan það þóttu drottinsvik þegar
böm gerðust undanvillingar og kusu
öðmvisi en foreldrarnir. Yfirleitt var
það afgreitt með yfirlýsingum um
óhamingju eða upplausn á heimilinu
eða þá að afkomandinn hafði bein-
línis farið í hundana. Svoleiðis slys
skrifuðust á reikning foreldranna og
þóttu svik við flokkinn.
Að vísu skal stjómmálaflokkunum
virt það til vorkunnar að til skamms
tíma hefiir þjóðmálabaráttan snúist
imi gmndvallarmál. íslenska þjóðin
var að taka afstöðu til vesturs og
austurs, sósíalisma eða frjálsræðis.
einkaframtaks eða áætlunarbúskap-
ar. Utanríkisstefnan ■ var í mótun.
velferðarkerfið. mannréttindi al-
þýðunnar. frjáls verslun. uppbvgg-
ing atvinnumála, útgerðar og
landbúnaðar. I ölhmi þessum málum
voru skörp skil. hugsjónalegur
ágreiningur sem gat ráðið úrslitum
um afdrif hins unga lýðveldis. Auð-
vitað er enn verið að takast á um
þessi grundva]larmál en þó með allt
öðrum og óljósari hætti. Til að
mynda er vart hægt að segja að utan-
ríkismál séu á dagskrá í þessari
kosningabaráttu þótt reynt sé að
halda öðru fram. Sömuleiðis er held-
ur ekki deilt imi gildi frjálsrar
verslunar í landinu eða kosti einka-
framtaks andspænis ríkisbúskap.
Áherslumar í þessari kosningabar-
áttu eru allt aðrar og fólk kýs
væntanlega út frá öðrum forsendum
heldur en þeim að stoðir þjóðfélags-
ins hrvnji að kosningum loknimi.
Hver vill kasta fyrst?
Af þeim sökum eiga gömlu flokk-
amir ekkert sjálfgefið tilkall til
atkvæðanna og hofhtóður þeitra út
í nýja flokka er andlýðræðislegur.
Nýju flokkm'nir eru einmitt vís-
bending um að fólk leggrn- áherslu
á sérstaka þætti þjóðmálanna. hvort
heldur það em réttindamál kvenna.
hagsmunir landsbyggðarinnar.
manngildi eða andóf gegn flokka-
valdinu. I stað þess að hneykslast á
viðleitni fjölda fólks til að grípa til
lýðræðislegra aðferðá til að ná
áhugamálum sínum fram eiga gömlu
flokkarnir að takast málefnalega á
<ið þessi viðhorf. viðurkenna tilvist
þeirra. gera þau að sínimi eða hafna
þeim eftir atvikum. Hræðsluáróður
og angistarvein um glundroða og
upplausn eru móðgun við dómgreind
kjósenda. Ungt fólk lætur ekki
stjórnmálaflokka segja sér fyrir
verkum. ekki foreldra, ekki vana eða
íhaldssemi. Hið pólitíska landslag
heftu' breyst frá því í Hvítársíðunni
í gamla daga þegar kjósendur lágu
á línunni og þekktust á traktorun-
um. Nú er komin til skjalanna ný
kynslóð sem tekur sjálfstæðar
ákvarðanir eftir því hver býður best,
hver hefur sterkasta málstaðinn.
Siðferði i pólitík er þar meðal ann-
ars til umræðu, ekki aðeins siðferði
einstakra manna heldur líka sið-
ferðið í kerfinu, siðferði flokkanna.
Albert er þar í brennidepli og Haf-
skipsmálið en ekki síðui' afskipti
stjórnmálaflokkanna og ábyrgð
þein'a á Útvegsbankamálinu. ráð-
stöfun pólitískra afla á almannafé í
sjóðimi og stofnunum og nú er jafn-
vel farið ofan í saumana á því hvort
einstakir stjórnmálamenn hafi týnt
launaseðlummi sfnimi. Sá yðar sem
syndlaus er kasti fyrsta steininum.
Dýrkeypt lexía
Ég hef verið sjálfstæðismaður frá
því ég man eftir mér og er það
enn. En ég vil að minn gamli flokk-
ur berjist á þeim lýðræðislega
vígvelli sem hann heftir valið sér.
skilji að nýir flokkar teljast ekki
svik við einn eða neinn meðan menn
eru frjálsir að því að kjósa og hafa
skoðanir. Sjálfstæðisflokkurinn er
ekki á stalli. hafinn yfir þá strauma
sem leika um þjóðfélagið og eru þess
valdandi að allt er nú á hverfanda
hveli. Rótið í pólitíkinni stafar ekki
af ábvrgðarlevsi eða sviksenfl heldur
af hinu. að gömlu flokkarnir hafa
veríð of værukærir. of svifaseinir.
of vissir i sinni sök. Lýðræðið tekur
á sig margar mvndir og hver sá
stjórnmálaflokkur. sem verður hissa
þegar það fær útrás. skilur ekki pól-
itik.
Ég er ekkert hræddur tun að lýð-
ræðið farí úi' skorðum þótt valda-
hlutföllin á Alþingi brevtist. Ég efast
líka um að sá áróður höfði til ungra
kjósenda sem nú ganga að kjörborð-
inu svo tugþúsundum skiptir. Þeir
lýsa fi'ati á valdahlutföll. Ég óttast
hins vegar afleiðingamar af því ef
Sjálfstæðisflokkurinn nflssir fótfest-
una. ef hann týnir kjósendum sínum
af því hann skilur þá ekki. Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur verið samnefnari
ólíkra borgara af ölhmi stéttunvsem
hafa viljað stuðla að framförum i
krafti frelsis og- einstaklingsfram-
taks. Ef þessi flokkur. kjölfestan í
þjóðfélaginu, brestur í sundur þá er
frelsisaflið ekki lengur nógu sterkt.
þá er máttur samstöðunnar fyrir bí.
Þá tapar ekki aðeins Sjálfstæðis-
flokkurinn heldur líka sú lífsskoðun
sem tilvera hans er reist á.
Þeir atburðir, sem nú eru að ger-
ast, kenna flokkunum lexíu en
vonandi verður sú lexía ekki of dýru
verði kevpt.
Ellert B. Schram.