Dagblaðið Vísir - DV - 22.09.1987, Síða 10

10
ÞRIÐJUDAGUR 22. SEPTEMBER 1987.
Útlönd
J3V
Síðasta flokksþing
Fijálslynda flokksins?
- við sameiningu við jafnaðarmenn lýkur 250 ára sögu Fijálslynda flokksins
Jón Ormur Halldóissan, DV, Lcrndan:
Allar líkur eru á því að Frjálslyndi
flokkurinn í Bretlandi hafi haldið
sitt síðasta flokksþing nú fyrir h'elg-
ina. Flokksþingið samþykkti með
öllum þorra atkvæða að ganga til
viðræðna við Jafiiaðarmannaflokk-
inn um sameiningu og stofnun nýs
flokks.
Frjálslyndi flokkurinn í Bretlandi
á sér líklega lengri sögu en nokkuð
annað núverandi stjómmálaafl í
heiminum, nema ef vera kynni
breski íhaldsflokkurinn. Það eru ein
tvö hundruð og fimmtíu ár frá því
að hópur manna í breska þinginu
studdi ríkisstjóm þar f landi með
þeim hætti sem líkja mætti við
flokkaskipan en þessi hópur þróaðist
með tímanum í Frjálslynda flokkinn
sem varð til í þekkjanlegri mynd
fyrir um hundrað og fimmtíu árum.
Barn iðn-
byltingarinnar
A þessum hundrað og fimmtíu eða
tvö hundmð og fimmtíu árum hefur
frjálslyndi flokkurinn oftsinnis farið
með völd í Bretlandi og þá sérstak-
lega á seinni hluta síðustu aldar og
fyrstu áratugum þessarar aldar þeg-
ar menn á borð við Gladstone og
Lloyd George stýrðu flokknum.
Þegar forveri flokksins fór af stað
hafði gufuvélin ekki verið fundin
upp og iðnframleiðsla var því ekki
hafin í heiminum í neinum mæli.
Frjálslyndi flokkurinn varð síðan til
sem bam iðnbyltingarinnar, heims-
veldisins og yfirráða Breta yfir
heimsversluninni á nítjándu öld. Á
þeim tíma studdi flokkurinn verslun-
arfrelsi í heimsviðskiptum og heima
fyrir gegn einokunartilhneigingum
Ihaldsflokksins. Flokkana greindi
einnig á um utanríkismál þar sem
Frjálslyndi flokkurinn var síður
1 : : :
David Owen ásamt eiginkonu sinni Debbie eftir að úrslit bresku kosninganna í júní síðastliðnum voru gerð
kunn. Owen hefur nú sagt af sér formennsku í Jafnaðarmannaflokknum þar sem hann er mótfallinn samein-
ingu Frjálslynda flokksins og Jafnaðarmannaflokksins. Simamynd Reuter
David Steel er formaður Frjálslynda flokksins sem þrásinnis hefur verið
talinn af. Flokkurinn mun nú qanga til viðræðna við Jafnaðarmannaflokk-
inn um stofnun nýs flokks til að komast til áhrifa í breskum stjórnrnálum.
DV-mynd Ólafur Arnarson
áhugasamur um breska stjóm á ír-
landi og víðar í þáverandi nýlendum.
Milli skips
og bryggju
1 innanlandsmálum hefur flokkur-
inn jafnan blandað saman baráttu
sinni fyrir viðskiptafrelsi og baráttu
fyrir réttindum hinna minnimáttar.
Með uppgangi sósíalismans varð
flokkurinn hins vegar milli skips og
bryggju í breskum stjómmálum.
Állt frá því skömmu eftir fyrri
heimsstyijöldina, þegar Verka-
mannaflokkurinn varð til sem
íjöldaflokkur í Bretlandi, hefur
Fijálslyndi flokkurinn verið utan
stjómar og oftast án mikilla áhrifa
á bresk stjómmál. Flokkurinn hefúr
þrásinnis verið talinn af og í nokkur
skipti hefur engu mátt muna að
flokkurinn þurrkaðist gjörsamlega
út á þingi. Þar sem einmennings-
kjördæmaskipan ríkir í Bretlandi fá
flokkar ekki þingmenn í beinu sam-
ræmi við atkvæðaijölda og því hafa
endalokin stundum blasað við
flokknum þrátt fyrir að hann hafi
að jafnaði fengið nokkrar milljónir
atkvæða í kosningum.
Klofningur
í Verkamannaflokknum
Nýir uppgangstímar hófúst fyrir
flokkinn á tímum íhaldsstjómar
Heaths í byrjun síðasta áratugar og
í kosningunum 1974 fékk flokkurinn
nær tuttugu prósent atkvæða en
aðeins örfá þingsæti. Litlu mátti þó
muna að flokkurinn kæmi sér þá í
oddaaðstöðu á þingi. I kosningunum
1979 gekk flokknum aftur álíka vel
undir forystu David Steel sem þá
hafði tekið við leiðtogaembætti af
Jeremy Thorde eftir að sá síðar-
nefiidi hafði mátt víkja af persónu-
legum ástæðum.
Eftir klofninginn í Verkamanna-
flokknum árið 1981, þegar fjórir
fyrrverandi ráðherrar flokksins
gengu úr honum til þess að stofha
Jafhaðarmannaflokkinn, náðist
samkomulag um kosningabandalag
frjálslyndra og jafhaðarmanna. í síð-
ustu kosningum fékk bandalagið
tuttugu og þijú prósent atkvæða en
einungis tuttugu og fimm þingsæti
af sex hundmð og fimmtíu á breska
þinginu.
Sameining
miðjuaflanna
Síðustu kosningar þóttu leiða það
skýrt í ljós að ekki væri unnt fyrir
þessa tvo flokka að bijótast til áhrifa
í breskum stjómmálum með því að
hafa tvo leiðtoga og stefnuskrá sem
greinilega var byggð á málamiðlun
tveggja flokka. Orslit kosninganna
sýndu að þó' flokkamir fengju sjö
milljónir atkvæða þá dugði það eng-
an veginn til að tryggja þeim hin
minnstu áhrif á gang breskra stjóm-
mála. Margir forystumanna þeirra
komust að þeirri niðurstöðu eftir
kosningamar, og kannski raunar
fyrir þær, að miðjuöflin í breskum
stjómmálum gætu- aðeins náð áhrif-
um með því að sameinast í einn flokk
og freista þess að ná meirihluta á
þingi í stað þess að leita aðeins eftir
styrk til þess að skapa sér oddaað-
stöðu milli stóm flokkanna.
Ólíkir að
uppbyggingu
Forysta Fijálslynda flokksins sam-
einaðist að mestu um hugmyndir um
nýjan flokk en hjá jafiiaðarmönnum
kom upp mikill ágreiningur og leið-
togi flokksins, David Owen, sagði
af sér. Meirihluti flokksmanna sam-
þykkti í almennri atkvæðagreiðslu
að leita eftir sameiningu.
Sem flokkar em Fijálslyndi flokk-
urinn og Jafhaðarmannaflokkurinn
eins ólíkir og framast má verða. Og
það er ekki aðeins um að ræða af-
leiðingar aldursmunar á þessum
elsta flokki í heimi og hinum sem
er sex ára gamall.
Frjálslyndi flokkurinn er valda-
dreifðastur breskra stjómmála-
flokka og þó víðar væri leitað. Bæði
flokksþing og flokksfélög í kjördæm-
um hafa mikil áhrif og sjálfstæði,
gagnstætt því sem er um aðra breska
flokka þar sem flokksmenn og jafii-
vel flokksþing ráða yfirleitt engu.
Til hægri
við frjálslynda
Jalhaðarmannaflokkurinn er
miklu miðstýrðari þó að flokkurinn
sé ekki eins miðstýrður og íhalds-
flokkurinn, þar sem öll völd em í
höndum leiðtogans, eða Verka-
mannaflokkurinn þar sem leiðtogi
flokksins og leiðtogar nokkurra
verkalýðsfélaga fara með öll völd.
Hvað varðar stefnu em flokkamir
ekki eins ólíkir og þeir em að upp-
byggingu en engu að síður em á
milli þeirra nokkur alvarleg ágrein-
ingsmál.
Þó að jafhaðarmenn hafi komið
úr Verkamannaflokknum em þeir
yfirleitt til hægri við Fijálslynda
flokkinn. Þetta á bæði við í efna-
hagsmálum þar sem þeir sætta sig
frekar við þær breytingar á efhahag-
skerfinu sem íhaldsmenn hafa gert
á síðustu árum og eins í nokkrum
þáttum félagsmála. Það er þó í vam-
armálum sem ágreiningurinn hefur
verið mestur.
Ósammála
um kjarnorkuvopn
Hvað varðar efhahagsmál hafa
frjálslyndir fylgt’ þeirri stefnu sem
gerir ráð fyrir meiri opinberum út-
gjöldum og opinberum afskiptum af
atvinnulífinu en jafhaðarmenn hafa
gert. Og hvað varðar atvinnumáf
hafa fijálslyndir sýnt meiri áhuga á
uppbyggingu bresks iðnaðar en jafh-
aðarmenn sem virðast hafa frekar
sætt sig við hrun iðnaðarins og upp-
byggingu þjónustugreina. Þá vilja
fijálslyndir hætta byggingu kjam-
orkustöðva en jafhaðarmenn ekki.
í vamarmálum hafa frjálslyndir
frá fomu fari viljað fylgja friðar-
stefiiu. Þeir hafa ekki krafist ein-
hliða kjamorkuafvopnunar
Bretlands en fylgi við þetta er þó
mikið innan Frjálslynda flokksins.
Þess í stað hafa fijálslyndir viljað
setja bresku kjamorkuvopnin á
samningaborðið, eins og þeir orða
það, og fá Sovétmenn til að fækka
sínum vopnum gegn kjamorkuaf-
vopnun Breta. Jafhaðarmenn hafa
hins vegar lagt áherslu á áfram-
haldandi stöðu Bretlands sem
kjamorkuveldis.
Viðræður flokkanna munu hefjast
næstu daga.