Dagblaðið Vísir - DV - 22.09.1987, Blaðsíða 13

ÞRIÐJUDAGUR 22. SEPTEMBER 1987.
13
„Ég beini þeirri áskorun til íslenskra
stjómvalda og Öryrkjabandalagsins að
taka höndum saman og létta affjölmiðla-
einangrun þessara minnihlutahópa. Starf-
semin í Rovaniemi sýnir að sinna má
brýnustu fréttaþörf blindra og heymar-
skertra með tiltölulega ódýrum og einföld-
um upptökum á fréttaefhi úr dagblöðum.“
Fréttir eru annað og meira en frá-
sögn atburða. Fréttir eru saga
samtímans. Gamlar fréttir: mann-
kynssagan. Sá sem fer á mis við
fréttir fer að einhverju leyti á mis
við samtímann.
Þessar hugsanir skrifaði ég niður
á blað i Rovaniemi, nyrst í Finn-
landi, í sumar þangað sem ég var
kominn til þess að kynna mér tákn-
málsfréttir fyrir heymardaufa en þar
eru fréttir úr dagblaði teknar upp á
myndband alla virka daga. Heym-
leysingjar em líklega sá hópur í
þjóðfélaginu sem hefur minnst tök á
því að íylgjast með fréttum líðandi
stundar. Málskilningur heymleys-
ingja er yfirleitt það bágborinn að
fréttir dagblaða em þeim ofviða og
upplýsingagildi sjónvarpsfrétta
gegnum myndmálið eitt ákaflega
takmarkað. Um hljóðvarp þarf ekki
að ræða.
Mér svíður það misrétti sem heym-
leysingjar þurfa að búa við á
mörgum sviðum og ekki hvað síst
það dugleysi opinberra aðila að af-
létta ekki þeim hömlum sem tengjast
fjölmiðlaeinangrun heymleysingja.
Öllum þegnum ber að tryggja sem
greiðastan aðgang að upplýsingum.
Við lifum á upplýsingaöld, er oft
sagt, fjölmiðlar spila æ stærra hlut-
verk í þjóðfélögum samtímans - og
það talið keppikefli hverrar þjóðar
að einstaklingamir séu sem best
upplýstir.
Almenn þekking á þjóðfélaginu og
þeirri veröld, sem við lifum í, er
hveijum manni nauðsyn. Sá sem
ekki aflar sér þessarar þekkingar
verður einlægt utangarðs, lítils met-
inn, ófróður og ófær um að draga
ályktanir af atburðum og umræðum.
Við því er ekkert að segja ef menn
kjósa að vera ófróðir, hafa ekki
nennu eða vilja til þess að bera sig
eftir upplýsingunum. En öðm máli
gegnir um þá sem fötlunar sinnar
vegna er þröngvað til fáfræði.
Heymleysingjum er víða, og þar á
meðal á íslandi, haldið utan við upp-
lýsingastreymi fjölmiðla. Eðlilega
greindir einstaklingar, sem fæðst
hafa með enga eða stórskerta heym,
fá þann dóm frá samfélaginu að fjöl-
miðlaefni komi þeim ekki við! Þetta
er harður dómur, ómanneskjulegur,
óskiljanlegur.
Hér er daglega flutt ágrip af frétt-
um á táknmáli í ríkissjónvarpi, fimm
mínútna þáttur hveiju sinni og afar
mikils virði fyrir heymleysingja þó
upplýsingagildi sé lítilfjörlegt. Þátt-
urinn er stöðug áminning til
almennings um tilvist heymleys-
KjáUarinn
Gunnar Salvarsson
skólastjóri
ingja. Örfáar fyrirsagnir úr fréttum
dagsins em þó aðeins til þess að
vekja forvitni, veita hins vegar engin
viðhlítandi svör. Eina ráðið til þess
að aflétta fjölmiðlaeinangmn heym-
leysingja er að flytja ítarlegar fréttir
og fréttaskýringar á táknmáli.
Svipt kosningarétti?
Einn af homsteinum lýðræðisins
er, eins og allir vita, kosningaréttur-
inn. Að sjálfsögðu hafa heymleys-
ingjar þennan rétt - í orði en tæpast
í reynd. Rétturinn til þess að velja á
milli stjómmálastefha og stjóm-
málaflokka, milli manna og málefha,
getur því aðeins talist raunverulegur
réttur að einstaklingamir, sem sam-
an mynda þjóðfélagið, hafi tök á því
að kynnast skoðunum stjómmála-
flokka og greina á milli þeirra.
Heymleysingjar hafa ekki fengið
það tækifæri. Pólitík er að miklu
leyti rekin í fjölmiðlum og á fundum
þar sem boðskapur og baráttumál
flokkanna em kynnt á mæltu máli
- án táknmálstúlks eða stuðnings-
texta.
Heymleysingjar á íslandi em
sannanlega hinn þögli minnihluti.
Kröfur þeirra um úrbætur sér til
handa og barátta fyrir sínum rétti
hafa farið hljótt. Þá skortir mál-
svara. Tali þeir sjálfir máli sínu,
táknmáli, við stjómmálamenn
standa pólitíkusamir á gati: skilja
ekkert. Milli þeirra og heymleys-
ingja er málgjá sem þarf að brúa.
Heymleysingi fer ekki bara á mis
við pólitiskar skoðanir. Hann fer á
mis við allar upplýsingar fjölmiðla.
Hann er einlægt eins og gestur í
framandi landi.
Og þá er rétt að staðnæmast aftur
við Rovaniemi.
Finnska aðferðin
Norðarlega í Finnlandi er höfuð-
staður Lapplands, Rovaniemi, með
rúmlega þrjátíu þúsund íbúa. Þar
er að finna bestu þjónustu, að mím-
um dómi, sem heymleysingjum
stendur til boða hvað fjölmiðlaefni
áhrærir. Á hverjum degi em fréttir
og greinar úr óháðu fréttablaði, út-
gefhu í Rovaniemi, teknar upp á
myndband á táknmáli og dreift til
heymleysingja, annars vegar gegn-
um kapalkerfi og hins vegar í áskrift
með pósti. Á hverjum degi fá heym-
leysingjar, sem em svo' lánsamir að
búa nyrst í Finnlandi, klukkutíma
fréttaþátt á táknmáli með helstu
fréttum dagsins!
Þessi starísemi er til orðin fyrir
samstarf tveggja aðila: OK-studie-
centralen og háskólans i Rovaniemi.
Starfsemin hófst fyrir tveimur árum
og telst enn vera á tilraunastigi,
enda framtíð stöðvarinnar ótrygg,
a.m.k. fjárhagslega. Beðið er skýrslu
um niðurstöður rannsókna á gildi
starfseminnar frá háskólanum í Ro-
vaniemi og sú skýrsla væntanleg í
haust.
Hljóðsnældur fyrir blinda
Starfeemi OK-studiecentralen í
Rovaniemi snýst ekki aðeins um
þjónustu við heymleysingja. Blindir
fá líka fréttir dagsins frambomar við
sitt hæfi: á hljóðsnældum. Þó blindir
hafi greiðari aðgang að fréttaefni en
heymleysingjar, gegnum útvarp og
sjónvarp, ná fréttir dagblaða ekki til
þeirra. Með breyttu hlutverki fjöl-
miðla á síðustu árum, þar sem
dagblöð em < æ ríkari mæli vett-
vangur fréttaskýringa, hefur það
ótvírætt gildi fyrir blinda að geta
gengið að fréttum úr dagblöðum á
hljóðsnældum.
Lesnar em inn á hljóðsnældu frétt-
ir og greinar úr sama óháða frétta-
blaðinu, snældumar fjölfaldaðar,
sendar í pósti til viðtakenda og jafii-
framt sendar út á sérstakri rás í
hljóðvarpi, lokaðri rás, og snældan
þar leikin samfellt þangað til önnur
snælda berst næsta dag. Með öðrum
orðum: blindir geta kveikt á útvarps-
tækinu hvenær sólarhringsins sem
er og heyrt fréttir dagsins. Til þess
þurfa þeir reyndar sérstakan jap-
anskan afmglara.
Um 150 blindir njóta þessarar
þjónustu frá OK-studiecentralen í
Rovaniemi, um 120 fá snældu heim-
senda í pósti og um 30 hlusta á læstu
dagskrána í hljóðvarpinu.
Öll þessi þjónusta, fyrir heymleys-
ingja og blinda, er þeim að kostnað-
arlausu. Þeir þurfa hins vegar að
hafa fyrir því að senda snældumar
til baka í pósti jafnóðum.
Dagleg starfsemi
Dagurinn hefet á því að starfsmenn
líta í fréttablaðið Lapin Kansa upp
úr klukkan átta á morgnana, velja
9-11 fréttir og greinar úr blaðinu,
fara yfir strembin hugtök og ræða
það sín á milli hvemig best sé að
koma tiltekinni frétt yfir á táknmál.
Aðeins tekst að túlka yfir á táknmál
um 60% af efni blaðsins á klukku-
stund en yfírleitt tekst að koma öllu
fréttaefrii blaðsins á hljóðsnælduna.
Blindir hafa óskað eftir því að fá
auglýsingamar í blaðinu inn á
snælduna, ennfremur tilkynningar
um jarðarfarir, en við slíkum óskum
hefúr ekki verið orðið enn sem kom-
ið er. Þá em íþróttafréttir líka
undanskildar.
Val á fréttum á táknmálsmynd-
böndin tekur mið af heimabyggðinni
fremur en heimsbyggðinni, fréttir frá
Rovaniemi og nágrenni hafa yfirleitt
forgang fram yftr fréttir utan úr
heimi enda dagblaðið Lapin Kansa
mestan part "helgað málefnum
byggðarlagsins.
Vegvísir fyrir íslendinga
Mín trú er sú að starfsemin í Rovani-
emi geti verið vegvísir fyrir Islend-
inga. Ég beini þeirri áskorun til
íslenskra stjómvalda og Öryrkja-
bandalagsins að taka höndum
saman og létta affjölmiðlaeinangrun
þessara minnihlutahópa. Starfeemin
í Rovaniemi sýnir að sinna má biýn-
ustu fréttaþörf blindra og heymar-
skertra með tiltölulega ódýrum og
einföldum upptökum á fréttaefni úr
dagblöðum.
Eg geri það að tillögu minni að
komið verði á fót starfeemi á vegum
íslenska ríkisins í samvinnu við Ör-
yrkjabandalagið sem gæti heitið:
Fjölmiðlaþjónusta fatlaðra. Ég tel
að þetta þjónustufyrirtæki ætti eink-
anlega að hafa með höndum þijá
málaflokka:
* daglegar fréttir á táknmáli á
myndböndum fyrir heymleys-
ingja,
* daglegar lesnar fréttir fyrir blinda,
* útgáfu á sameiginlegu tímariti um
málefni fatlaðra sem út kæmi
mánaðarlega.
Ljóst er að um tvær leiðir er að
velja ef farið verður af stað með
starfeemi af þessu tagi: annars vegar
að koma upp aðstöðu fyrir starfeem-
ina á vegum þeirra sem að henni
stæðu - eða - leita tilboða í afnot
af stúdíóum og fjölföldun hjá einka-
aðilum. Gera þyrfti könnun á því
hvor leiðin teldist vera hagkvæmari
frá fjárhagslegu sjónarmiði til langs
tíma litið.
Ástæðumar fyrir því að ég teldi
rétt að auka starfesvið fréttaþjón-
ustu frá því sem það er í Rovaniemi
og bæta við útgáfu á sérriti um mál-
efhi fatlaðra em nokkrar. Fyrst er
að nefha að hugmynd hefur þegar
komið fram innan stjómar Öryrkja-
bandalagsins að gefa út slíkt tímarit
það eð aðildarfélög þess, fjölmörg
og fámenn, hafa ekki hvert og eitt
getu til þess að gefa út tímarit eins
og velflest systurfélög þeirra í ná-
grannalöndunum. Ég teldi ennfrem-
ur að útgáfa tímarits væri í það
mörgum atriðum skyld daglegri
fréttaþjónustu á myndböndum og
hljóðsnældum að nýta mætti betur
aðstöðu, starfefólk og tæki með því
að víkka út starfssviðið. Tímariti um
málefni fatlaðra yrði að sjálfeögðu
líka dreift til heymleysingja og
blindra á myndböndum og hljóð-
snældum.
Gunnar Salvarsson
Bfll um bfl frá bfl til bfls
Fyrirsögn greinarinnar mun eflaust
vekja einhvem til umhugsunar. Það
kemur daglega til umræðu hin
aukna bifreiðaeign landsmanna. í
Reykjavík og á höfuðborgarsvæðinu
almennt fjölgar bifreiðum jafhört og
kanínunum í Ástralíu og þykir
mörgum nóg um. Umferðarþunginn
hefur aukist gifurlega og slysum
fjölgað að mun.
Ég lenti nýverið í umferðarstraumi
frá Breiðholtinu einn morguninn
auk þess sem ég lenti í því einu sinni
að blandast inn í sams komar straum
sunnan úr Hafnarfirði á leið til
Reykjavíkur í morgunsárið. Hvílík
tímasóun. Þessi þróun er ekki eðlileg
og hana verður að stöðva. Margir
em upp Undir klukkutíma á hveijum
vinnudegi að silast í slíku umferðar-
öngþveiti. Menn em stirðir, hálfsof-
andi, sumir úrillir og verður hvert
smáatvik að stórmáli í umferðar-
teppunni.
Á leiðinni úr Breiðholtinu til
„Reykjavíkur" ók ég á svonefndum
löglegum hraða en hann virðist ekki
vera alveg viðurkennd staðreynd á
vissum stöðum á þeirri leið því marg-
ir litu mig homauga um leið og
þegar brennt var fram úr á um 100
kílómetra hraða. Allir á leið „í bæ-
inn“, allir á leið til vinnu eða að
erindast eitthvað „niðri í bæ“. Þessu
KjaUaiinn
Friðrik Ásmundsson
Brekkan
kapphlaupi til miðborgarinnar hlýt-
ur að ljúka með sprengingu ef ekki
verður að gert núna.
Ekki er hægt að banna bifreiða-
innflutning, bifreiðar em þarfaþing.
Einhveiju er lagt af bifreiðum á degi
hveijum, en innflutningurinn er það
mikill að lítið munar um bílana sem
fara á haugana ásamt tómötunum,
kartöflunum og öllu hinu sem ofauk-
ið er í þjóðfélaginu. Hvað er þá til
ráða? Banna akstur á einkabifreið-
um inn í miðborg Reykjavíkur og
stórauka strætisvagnaþjónustuna?
Hvetja menn til þess að aka margir
saman í bíl. Vinnufélagar gætu
skipst á að sækja hver annan, sína
vikuna hver. Nei, það gengur eflaust
sjaldan, því yfirleitt vinnum við allt
á síðustu stundu og erfitt er að halda
fyrirfram ákveðinni stundaskrá. Að
morgni til er einhver sem þarf að
koma bömunum i pössun, aka kon-
unni í vinnu eða öfugt áður en
viðkomandi er tilbúinn í „ferðalag-
ið“ inn til Reykjavíkur.
Það hafa orðið nokkur skipu-
lagsmistök að mínum dómi undan-
farin ár í framtíðarspá. Gátum við
ekki ímyndað okkur að með tolla-
lækkun á bifreiðum myndi þeim
fjölga? Ég held að við hefðum getað
séð þróun þessa fyrir. Hvað gerum
við nú þegar miðborg Reykjavíkur
er að drukkna í bifreiðastraumnum?
Hvað gerum við nú þegar ekki er
lengur hægt að finna stæði inni í
einhveiju skoti; einhvem leynistað
þar sem alltaf var hægt að finna
stæði „í gamla daga“? Það vita allir
af þessum stæðum í dag og slagurinn
um þau er i algleymingi. Var ekki
einmitt fyrir nokkrum dögum bar-
dagi einn mikill milli tveggja kvenna
á bílastæði Kringlunnar? Lágu þær
bláar og marðar eftir! Ef til vill ætt-
um við sem búum í miðborginni að
stofiia bardagasveitir til vamar
„okkar" bílastæðum.
Nei, ekki held ég að þurfi að ganga
svo langt en það sem þyrfti að gera
er að flytja einhverjar stórar stofh-
anir úr miðborginni upp í úthverfin.
1 stað þess að kaupa nýtt skrifetofu-
húsnæði undir opinberar stofnanir í
miðborginni mætti byggja þær til
dæmis efet í Breiðholtinu. Kanna
mætti búsetu allra þeirra sem vinna
í miðborg Reykjavíkur og spyrja þá
hvort þeir myndu hafa áhuga á að
vinna sams konar vinnu í stofhun,
sem væri staðsett í göngufjarlægð frá
heimili viðkomandi í stað þess að
ana langa leið á hveijum degi?
Nokkuð er gert af þessu, heilsu-
gæslustöðvar, smáverslanir og ýmis
þjónusta er komin í úthverfin, en það
er ekki nóg, það verður að setja tvær
til þijár mannfrekar einingar nokk-
uð langt frá miðborginni. í dag
kemur fjarlægð frá bönkum, höfnum
og flugvöllum ekki að sök. 1 dag er
allt unnið með tölvum og bankar eru
flestir komnir á beina línu (on-line)
þannig að ekki þarf mikið bákn í
kringum bankaþjónustu sem áður
krafðist þess að fyrirtækið væri stað-
sett í miðborginni. Stór einkafyrir-
tæki eru mörg á stöðum eins og
Bíldshöfða og út með Vesturlands-
vegi og er það vel, en ég held að það
væri óvitlaust að flytja einnig
nokkrar mannfrekar opinberar
stofhanir í úthverftn.
Menn verða að fá að eiga bifreiðir
sínar á meðan þeir hafa efiú á, það
er ekki hægt að banna það, en það
má breyta vinnumynstrinu þannig
að menn noti bifreiðir meira sér til
ánægju, heldur en að hanga graut-
fúlir í endalausum röðum marga
klukkutima á dag á leið til og frá
vinnu.
Ef ekki skipulagsbreyting af þessu
tagi á sér stað verður að huga að
öðrum samgönguleiðum. Þá koma
upp hugmyndir eins og tveggja hæða
Miklabraut, alla leið í úthverfin.
Bílferja milli Kópavogs og Reykja-
víkur eða jafrivel rafinagnslest sem
liggur til nokkurra stöðva á Stór-
Reykjavíkursvæðinu og myndi einn
teinninn liggja að flugstöðinni nýju
í Keflavík. Þá mætti reisa nokkra
þyrluflugvelli í Seljahverftnu og
feija fólk með þyrlum niður í mið-
borg. Viljum við svona öngþveiti að
einum miðbæjarpunkti. Nei, ég held
ekki og ef ekki á að verða öngþveiti
með tilheyrandi slysum og sorg þá
verðum við að hugsa umferðarmál
okkar vandlega og huga að breyting-
um.
Friðrik Ásmundsson Brekkan
!0?airg!f •(HfnliHtiliV

I |.«U3f