Dagblaðið Vísir - DV - 07.01.1988, Síða 18

18
FIMMTUDAGUR 7. JANÚAR 1988.
Menning
Ein af teikningum Elínar Jóhannsdóttur í bókinni.
DV
Stelpa í
stórræðum
Hvaöan ert þú eiginlega?
Höfundur: Ásrún Matthiasdóttir.
Teikningar: Elín Jóhannsdóttir.
Útgefandi: ísafold 1987.
Ásrún Matthíasdóttir sendir nú
frá sér aöra bók sína en sú fyrsta,
Vera, sem kom út áriö 1981, hefur
notiö vinsælda meöal ungra les-
enda.
í sumarfríi
Laufey er átta ára stelpa sem á
heima í þorpi úti á landi. Hún á
góða vinkonu sem heitir Erla og
bralla þær ýmislegt saman, m.a.
byggja þær sér kofa, stofna leynifé-
lag og stríða strákum svo sem
stelpna er siður. Laufey á bróöur
sem er 11 ára og heitir Lárus.
Systkinin hafa yndi af aö stríða
hvort ööru foreldrunum til skap-
raunar. „Mamma þeirra vinnur í
frystihúsinu þar sem hún leitar að
ormum í fiski. /.:./ Pabbi þeirra
vinnur í verksmiðjunni þar sem
loðnan er brædd.“(6) Foreldramir
vinna mikið en samt tekur fjöl-
skyldan sér sumarfrí og bregður
sér til Reykjavíkur. Þar ber ýmis-
Bókmenntir
Hildur Hermóðsdóttir
legt nýtt fyrir augu, m.a. strætó
sem vekur hrifningu Laufeyjar.
Tekur hún sér far með honum upp
á eigin spýtur og týnist svo að lög-
reglan þarf að hjálpa henni heim
til frændfólks síns. Þó að gaman sé
í Reykjayík verður fjölskyldan að
hitta félaga sína.
Einfaldur texti
Texti þessarar bókar einkennist
af einföldu oröalagi þannig að hann
er auðskiljanlegur ungum lesend-
um. Margir krakkar, ekki síst utan
höfuðborgarsvæðisins, kannast við
bardús krakkanna í fjörunni og
fámennið sem skapar sterk tengsl,
allir þekkja alla. Margir atburðir
þessarar sögu eru líka þekktir úr
barnabókum og má í því sambandi
nefna kofabyggingar, kíkt á glugga
hjá gagnstæðu kyni í leikfimi, hér
eru það að vísu stelpur sem kíkja
á stráka en hitt er algengara.
Reykjavíkurferð barna utan af
landi, krakki týnist og er hjálpað
heim af lögreglunni og fleira kunn-
uglegt mætti nefna. Höfundur er
því ekki frumlegur í efnisvali eins
og vænta hefði mátt eftir útkomu
bókarinnar Veru. (Þar er fjallað
um skilnaðarbarnið sem býr hjá
pabba sínum og horfir á skringi-
lega framkomu Mlorðna fólksins.)
Sagan er samt læsileg í einfaldleika
sínum og ófrumleika og þessi bók
er sú eina íslenska sem ég hef séð
á þessum jólamarkaði sem ætluð
er krökkum um 7-9 ára aldur.
Söguhetjan, Laufey, er líka
skemmtileg og ákveöin stelpa sem
lætur strákana ekkert vaða ofan í
sig og stendur í stórræðfim ekki
síður en þeir. Þetta er raunar helsti
kostur bókarinnar. Myndir eru
fremur stífar en einfaldar eins og
textinn og bæta litlu við hann. Letr-
ið á bókinni er gott og útlitið
snoturt.
HH
Hugarflug
Ómar Þ. Halldórsson: Blindflug, 156 bls.
Almenna bókafélagiö, 1987.
Þetta er þriðja skáldsaga höfund-
ar. Sú næsta á undan, Þetta var nú
í fylliríi, kom út fyrir fimm árum,
og er skemmst af að segja að höf-
undur hefur nú miklu betri tök á
listinni. Hann mun mörgum kunn-
ur að því að eiga eina bestu
smásagnanna í bók listahátíðar í
fyrra.
Vel fléttað
Saga þessi segir frá ungri konu
sem er í flugferö austur yfir ísland,
og hún gerist öll í huga konunnar
sem þar að auki dottar eða sefur
mestallan tímann. Því er nokkuð
um endurtekningar, stokkið úr
einu í annað í minningum hennar,
táknrænum draumum og því sem
hún skynjar í flugvélinni.
Konan er að fljúga heim til for-
eldra sinna, og í huganum hverfur
hún líka aftur, rifjar upp fortíðina.
Flugið verður smám saman lífs-
hættulegt, og upgiörið viö fortíðina
gengur henni að sama skapi nærri.
Þetta er dæmigert um söguna,
hvemig eitt atriði vinnur með
öðru, ytra sem innra, sagan er vel
hnituð. Þessu tengist að tvíræöni
orða er vel notuð til að þétta text-
ann, gera hann þrungnari merk-
ingu en venjulegt hversdagsmál,
þótt það ríki annars í sögunni.
Konan er að rifja upp fimm ára
hjónaband við mann sem var mun
eldri og menntaöri og þurfti að láta
hana stöðugt finna fyrir því. Eftir
að hann missir hana drabbast hann
því niður en hún gerist sjúkraliði
á Kleppi. Þar er henni falin umsjá
sjúklinga sem henni veröa mjög
nákomnir, einnig þau sambönd
riflar hún nú upp.
Persónuátök í lífi
Það er mikill styrkur þessarar
sögu að marka henni þennan
ramma, þar sem er sálarlíf einnar
persónu. Allt sem fram kemur í
henni verður þá að gegna hlutverki
í heildinni, það kemur konunni viö
á einhvem hátt. Þótt hún sé bara
að horfa á sjófugla og bera þá sam-
an við rottu þarna í flæðarmálinu
þá gefur þaö til kynna hliðstæður
við persónuátök í lífi konunnar, er
óljós forboði um meginefni sögunn-
ar. Því fer vel á því að sýna þetta
myndrænt snemma í sögunni. Ég
skil þar ölduna sem tákn um kon-
una sjálfa en máfana um það
hvernig hún vill verða. Annarsveg-
ar tvistígandi, hinsvegar frjálst og
öraggt flug (bls.17):
Bókmenntír
Örn Ólafsson
„Og aldan kemur ogfer. Hún
brotnar á svörtu grjótinu í flæð-
armálinu, hækkar róminn en
skeytir ekki um það. Krýnir
faldinn og heldur áfram ferð
sinni uppí fjörusandinn, þagn-
ar. Eitt andartak bíður hún og
allt stendur kjurt í rúmi og
tíma. Svo snýr hún til baka, lág-
værari, líkt og tvílráð og rúin
öryggi þess sem veit sér tilgang.
Eftir verður svört rönd í
sandinum, ofar en áður, eina
merkið um tilvist hennar og
hækkar við næstu öldu.
Máfarnir sveima útifyrir. Þeir
svífa virðulega innyfir fjöru-
boröið, lækka ekki flugið en
sveigja snöggt til baka. Það er
eitthvað í sandinum sem þeir
hafa augastað á. Þeir nema
staðar í loftinu og virðast stara
niður á fjöruna. Golan er af
hafi, tæpir á hendingum svo
þeir velta vöngum og blaka
vængjunum lítillega þegar þeir
snúa upp í vindinn. Líkast því
þeir haldi jafnvægi á ósýnilegri
taug.“
Andstæður persóna
Persónurnar fléttast saman í
andstæðum og hliðstæðum, karl-
mannlegur skipstjórinn sem tekur
söguhetju tali í flugvélinni er alger
andstæða veiklulegs sonar síns,
sjúklingsins sem varð ástmaður
hennar. Til að losna undan honum
tók hún upp samband við ieður-
klæddan harðjaxl sem höföaði þó
ekkert til hennar. Og með honum
lendir hún í samkvæmi sem í heild
er eins og menntamaðurinn sem
hún var gift. Gegn því hlýtur hún
að gera uppreisn, sem lesendur
skilja þá ólíkt betur en veislugestir.
Svona mætti áfram telja, þetta
bergmál með tilbrigðum úr lífs-
reynslu aðalpersónu vekur tilfinn-
ingu fyrir ógöngum hennar, sem
höfundur þarf ekki að útlista, og
lætur lesendur skynja sálarlíf
hennar að betur. Karlmennirnir í
sögunni era margvíslegir en sam-
eiginlegt þeim helstu er ósjálfstæði,
öryggisleysi, sem þeir reyna að
dylja undir ýmiskonar belgingi, all-
ir eru þeir því á einhvem hátt
þrælar almenningsálitsins. Þetta
sýnir höfundur á fíngerðan hátt,
yfirlýsingalaust.
Andstæða þeirra er konan sem
tekur ekkert sem fyrirfram gefið,
hún er að leita að merkingu með
lífi sínu, og því er hún í hlífðar-
lausu uppgjöri við sig og sína, sem
gengur henni mjög nærri, enda
hefur hún beðið verulegt skipbrot
þegar hún varpaði frá sér syni skip-
stjórans. Vissulega er þessi leit
hennar ómarkviss, fálmandi, en þó
er auðfundið hve miklu merkilegra
hún gerir líf konunnar en karlanna
flestra.
Takmörkun
Svo margt sem vel er gert í þess-
ari sögu, er mér spum hvort
höfundur geri sér ekki óþarflega
erfitt fyrir. Það er sjálfsagt gott
skáldi að reyna að lifa sig inn í
annarleg örlög, en til að veröa
skáldlegá innblásinn hefur flestum
reynst nauösynlegt að halda sig við
efni sem þeir þekktu náið. Ég gæti
trúað að þessi höfundur kæmist
lengra með því móti, því söguhetja
hér minnist t.d. elskhuga sinna í
almennum orðum, án þess að
nokkurt líkamlegt sérkenni þeirra
verði henni minnisstætt. Hún er
ólíkt uppteknari af brjóstunum á
sjálfri sér. Ég sé ekki alltaf sam-
hengi í skapgerð konunnar, t.d.
Omar Þ. Halldórsson.
milli þess hve óvenjuhneigð hún
var fyrir nám og menntir í bernsku
en lendir svo í hálfgerðri andstöðu
við slíkt í hjónabandinu. Og up-
gjörið við eiginmanninn er furðu
einhliða, beinist nær eingöngu að
því að afhjúpa hve yfirborðsleg
þekking hans á námssálarfræði er
og hvernig hann, þvert gegn kenn-
ingum sínum á því sviði, treystir
betur viðurkenndum höfundum en
eigin reynslu.
Það þekkja þó allir sem lifað hafa
í sambandi að ágreiningsefnin
verða íjölskrúöug og átökin bijót-
ast gjarnan út um smáatriði eins
og hvor þvoði upp síðast eöa hvort
tappinn er skrúfaður á tann-
kremstúpuna. Hér bregöur að
sönnu fyrir þjarki um mynstur á
rúmfótum og tegundir áfengis. í
þessu tali um námssálarfræði er
stingandi hve ranglega eiginmað-
urinn notar oröið „áreiti“, sem
„hann hefur á heilanum", það er
eins og þaö merki: árás eða yfir-
gangur, en raunveruleg merking
þess er: hvaðeina sem orkar á
mann vekur viðbrögð, eins og há-
skólamenntaöur uppeldisfræðing-
urinn ætti að vita mun betur en sá
sem þetta ritar.
Er þessi vitleysa höfð til aö skjóta
eiginmanninn enn betur niður? Þá
er það ofgert, hann verður ósenni-
legur við það, og allt þetta uppgjör
er of einhliða til að geta verið upp-
reisn undirokaðs aðilja í ástarsam-
bandi, það orkar frekar sem
hugleiðing höfundar. En sem mál-
efnaleg hugleiöing er þetta of
einhliða, enda er ekki málefna-
legrar umíjöllunar að vænta í
skáldsögu.
Til þess að skrifa lifandi frásögn
þarf auðvitað ekki aö semja dul-
búna sjálfsævisögu, en það þarf að
lýsa hlutunum frá sjónarhorni sem
höfundur hefur forsendur til aö lifa
sig inn í, sem kemur ímyndunar-
afli hans af stað.
Hitt skal ítrekað að þessi saga
sýnir mikla hæfileika, og hún er
ánægjuleg aflestrar, kannski eink-
um vegna þess hve vel hún er
fléttuð, hvert atriði virkt í heild-
inni. Það vekur tilfmningu fyrir
dýpt, auðlegö. ÖÓ