Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.1988, Qupperneq 15

MÁNUDAGUR 30. MAÍ 1988.
15
Þegar hláturinn einn er eftir...
- Fyrri grein -
Þegnar sameignarríkjanna geta
sem kunnugt er ekki deilt á valds-
menn, stofnað óháð félög um áhug-
mál sín eða skotið ágreiningsefnum
til óvilhallra dómstóla. Þeir hafa
hins vegar eitt ráð, sem yfirvöldin
geta ekki tekið af þeim á meðan
þeir eru enn lifandi, hugsandi ein-
staklingar - og það er að segja gam-
ansögur, beita hinni nöpru hæöni
sem kemur upp um tvískinnunginn
í orðum og gerðum valdhafanna.
Þegar veröldin er vond geta menn
hcfrfaö inn í hlátraheim og það auð-
veldar þeim aö lifa af og halda still-
ingu sinni. Hláturinn felur auðvit-
að í sér vissa uppgjöf en það er
uppgjöf sem varðveitir þrátt fyrir
allt mannlega reisn. Þú heldur
broti af sjálfum þér ef þú getur
hlegið að Stóra bróöur en elskar
hann ekki skilyrðislaust eins og
söguhetjan í bók Orwells. Og í þess-
ari grein og annarri eftir viku lang-
ar mig til þess að segja lítillega frá
tilraun hinna kúguðu samborgara
okkar í austri til að halda sjálfs-
virðingu sinni með aöstoð skop-
skynsins.
Kúgunin í alræðisríkjunum
Margar sögumar beinast að kúg-
uninni, tvöfeldninni, grimmdinni
sem fylgir alræðisríkinu. Ein hin
stysta og hnitmiðaðasta sem ég
kann er af Rússanum sem horfir
drukkinn í spegil og segir: „Mundu
að annar hvor okkar er K.G.B.
maður!“
í annarri sögu er spurt hver sé
munurinn á vestrænu lýðræði og
austrænu. Svarið er: sami munur
og á treyju og spennitreyju.
Annars staðar segir frá þremur
föngum í vinnubúðum. Einn þeirra
spyr annan: „Hvers vegna ert þú
hér?“ Sá svarar. „Vegna þess að
árið 1939 talaði ég illa um féiaga
Popoff. En hvað gerðir þú hins veg-
KjaHarinn
Dr. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
stjórnmálafræðingur
ar af þér?“ Hinn fyrri svarar: „Árið
1941 hrósaði ég félaga Popoff." Síð-
an snúa þeir sér að þriðja mannin-
um og spyrja hann fyrir hvað hann
sé í vinnubúðunum. „Ég er félagi
Popoff, svarar hann.
Háskólastúdent situr á kaffihúsi
og virðir í mestu makindum fyrir
sér nótnablöð með píanókonsert
eftir Beethoven. Lögreglumaður
kemur þar að og tekur hann fastan
þar sem hann heldur að hann hafi
dulmál undir höndum. Á lögreglu-
stöðinni reynir stúdentinn að út-
skýra að þetta sé píanókonsert eftir
Beethoven. Hann fær að dúsa á bak
við lás og slá heila nótt. Morguninn
eftir hefjast yfirheyrslur aftur. „Þú
þarft ekki aö reyna að ljúga okkur
fulla hér,“ öskrar lögreglustjórinn
á hann. „Beethoven er búinn að
játa!“
Þegar Stalín reiddist eitt sinn
Krúpskaju, ekkju Leníns, kallaði
hann hana fyrir sig og sagði: „Ef
þú hættir ekki aö gagnrýna mig,
félagi Krúpskaja, þá fel ég ein-
hverri annarri konu að vera ekkja
Leníns!"
Líklega kunna flestir söguna af
Hrústjof, sem var kastalaherra í
Keml á sjötta og sjöunda áratugn-
um. Einu sinni kom gömul móðir
hans í heimsókn úr sveitinni.
Hrústjof sýndi henni stoltur alla
bílana sína, gekk með henni um
bústaö sinn í Moskvu þar sem loga-
gyllt húsgögn stóðu í háreistum
speglasölum, opnaði fyrir hana
fataskápana, sem voru fullir af
skraddarasaumuðum fötum, og
matarbúrin sem svignuðu undan
dýrlegum krásum. Að lokum fór
hann með hana í sumarhöll sína
viö Svartahaf. Gamla konan leit
áhyggjufull á hann og sagði síðan:
„Kæri sonur, þú hefur heldur betur
forframast. En hvaö ætlar þú aö
gera þegar rauöliðarnir koma aft-
ur?“
Og hvers vegna voru frímerkin
með myndum af Leóníd Brésnéf
ónothæf? Vegna þess að allir spýttu
öfugum megin á þau!
Gömul vinkona heimsækir Mika-
el Gorbatsjof. Þau sitja saman um
stund og minnast liðinna daga. Síð-
an snýr Gorbatsjof sér aö konunni
og segir: „Jæja, ljúfan, hefur þú
enga ósk fram að færa sem ég get
reynt að veröa við?“ Vinkonan seg-
ir: „Jú, Mikael. Ég hef eina ósk.
Getur þú ekki hætt að loka landa-
mærunum í vestur?“ Gorbatsjof lít-
ur á hana, brosir kvankvíslega og
segir: „Já, ég skil. Þú vilt gjarnan
að viö veröum tvö ein ...“
Og hvar má heyra hygginn Rússa
tala við heimskan Rússa? til dæmis
í símann frá Lundúnum til
Moskvu.
„Auövitað erum viö eins frjálsir
og þiö,“ sagði Rússinn viö íslend-
inginn. „Þið ráðið því hvort þið
kjósið Þorstein Pálsson eða Guð-
rúnu Agnarsdóttur, Bandaríkja-
menn kjósa um Bush og Dukakis
og Frakkar um Mitterrand og
Chirac. Og við Rússar ráöum því
hvort við kjósum fyrir eða eftir
hádegi.
En hvað sem um Kremlverja má
segja er unnt aö treysta því aö þeir
muni ekki skerða hár á höfði Ragn-
ars Halldórssonar.
Kremlverjar og leppar
þeirra
Margar sögur eru sagðar af viö-
skiptum Kremlverja við leppa
þeirra í Austur-Evrópu og annars
staðar. í einni eru þeir Gorbatsjof
flokksleiðtogi og Sévardnadsé ut-
anríkisráöherra að koma úr opin-
berri heimsókn til Póllands. Gor-
batsjof segir við Sévardnadsé:
„Tókstu eftir úrinu sem Jarúselski
hershöfðingi hafði á hendinni? Það
var stórglæsilegt!" Og Sévardnadsé
svarar: „Nei, Mikael. Leyfðu mér
að sjá það...“
Hvert er víðáttumesta land í
heimi? Auðvitað Kúba. Stjórnin er
í Moskvu, herinn í Angóla og fólkið
í Bandaríkjunum!
Og við skulum ekki gleyma feröa-
skrifstofunni sem seldi ferðir til
Rússlands og auglýsti eftir innrás
Rauða hersins í Tékkóslóvakíu:
„Heimsækiö Rússa áður en þeir
heimsækja ykkur."
Gústav Húsak frá Tékkóslóvakíu
er sem kunnugt er einn þægasti
þjónn Kremlverja austan járn-
tjalds. Eitt sinn var hann á gæsa-
veiðum með Mikael Gorbatsjof sem
hældi sér óspart af því að missa
aldrei marks. Þeir félagarnir sjá
fljúgandi gæs. Gorbatsjof miðar
byssu sinni á hana og hleypir af.
Hann hittir ekki gæsina sem heldur
áfram að fljúga. „Viö höfum orðið
vitni að kraftaverki, félagi Gor-
batsjof!" segir Húsak. „Gæs, sem
hefur verið skotin, heldur áfram
aö fljúga!“
Eitt sinn situr Gorbatsjof langan
fund meö leiðtogum Varsjárbanda-
lagsríkjanna. Honum leiðist svo aö
hann tekur títuprjón og stingur í
þjóhnappana á sessunaut sínum,
Jarúselskí, hershöfðingja frá Póll-
andi. Jarúselskí verður hverft við
en stuggar reiðilega við Gorbatsjof
sem hættir. Nokkru siðar kemur
Janos Kadar frá Ungverjalandi í
ræðustól. Gorbatsjof stenst ekki
freistinguna og stingur títuprjóni í
sitjandann á honum. Kadar lýtur
þá fram og hvíslar hálfkjökrandi
að honum: „Af hverju ertu að gera
þetta fyrir framan alla, félagi Gor-
batsjof? Þú mátt ekki auðmýkja
mig opinberlega á þennan hátt.“
Gorbatsjof lætur sér segjast og
hættir. Skömmu síðar kemur
Gústav Húsak áhyggjufullur í
bragöi til hans og segir í hálfum
hljóðum: „Félagi Gorbatsjof! Af
hverju stingur þú ekki títuprjóni í
bakhlutann á mér? Ertu eitthvaö
reiður við mig?“
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
„Hláturinn felur auövitaö 1 sér vissa
uppgjöf en þaö er uppgjöf sem varðveit-
ir þrátt fyrir allt mannlega reisn.“
Hvað er króna?
Nýlega fékk ég martröð: Mig
dreymdi háttvirt Alþingi og ríkis-
stjóm landsins sitjandi við mörg
lítil hringborð í „Ríkinu" (ÁTVR),
og spilandi póker.
Við örhtið afgreiðsluhorn seldist
vínflaskan á tæpar 3000 kr. en sem
uppbót fengu kúnnarnir misstóra
kassa af ýmissi matvöm, eftir
magni vínkaupanna.
Gleði kúnnanna stóð þó skammt
því áður en út kæmust voru þeir
rændir, bæði matvöru og víni auk
peningaveskjanna. Er þeir gengu á
háttvirta alþingismenn um upplýs-
ingar vegna málsins voru þeir
reknir frá því pókerinn skyldi eng-
inn trufla.
Alltískuld!
Þegar pólitíkusarnir eru farnir
að ryðjast inn í draumaheima mína
fannst mér nóg komið.
Spurning mín tii háttvirtrar rík-
isstjórnar og Alþingis alls er ein-
fold: „Hvað er króna?“, „Hvert er
verðgildi hennar í dag?“, „Hvert
var verðgildi hennar í gær?“,
„Hvert verður verðgildi hennar á
morgun, næstu vikur, næstu mán-
uði eða jafnvel ár?“
Dömur mínar og herrar, sem við
höfum valið til að stjórna þessum
landskika, líkurnar á að þið getið
svarað þessari spurningu em
næsta iitlar, þar sem breyting
þessa gjaldmiðils okkar er svo ör
að þaö skiptir ekki dögum heldur
klukkutímum, a.m.k. í mínum hug-
arheimi, þótt það geti sannarlega
verið rangt.
Við launþegar erum ásökuð um
eyðslu, ásökuð um að skapa verð-
bólgu með launakröfum. Sjálfsagt
er þetta rétt, en aðeins lítill hluti
dæmisins.
KjaHarmn
Guðbjörg Hermannsdóttir
bankastarfsmaður
Við erum fólkið sem höfum fórn-
að fjölskyldulífi okkar á altari
gullsins. Börnin ala sig upp sjálf
og heimilisregla og öryggi er varla
til. Hvaö höfum við fengið í staðinn
fyrir þessa fórn?
Foreldrar vinna myrkranna á
milli og sjá varla dagsljós nema á
sumrin þegar ljós er allan sólar-
hringinn. Hvar er svo gullið? Jú,
við teljumst, þegar að rukkun fast-
eignagjalda kemur, e.t.v. eigendur
að húsnæði, jafnvel eigum viö bíl,
húsgögn og heimilistæki. Viö fór-
um til útlanda okkur til heilsubót-
ar. - Allt i skuld! Ef dæmiö er gert
upp, hvað eigum við þá annað en
skuldir og líftóruna meöan hún
endist?
Háttvirtur þingheimur, við erum
orðin að fjárhættuspilurum af
verstu gerð, við leggjum allt undir:
hjónabönd, fjölskyldur, andlega og
líkamlega heilsu og við spilum í
tapi. Ég spyr því aftur, „Hvað er
króna?“
Skilur hvorki upp né niður
Hvað er lánskjaravísitala? Láns-
kjaravísitala byggist upp af 2/3
hlutum framfærsluvísitölu og 1/3
hluta byggingavísitölu. Er ég að
segja eitthvað sem allir vita? Nei,
ég segi og stend við það að mestur
hluti þjóðarinnar skilur hvorki upp
né niöur í vísitölufarganinu og
sjálfsagt enginn að fullu og mér
dettur ekki í hug að áhta að ég
hafi meiri skilning en aðrir, en eitt
veit ég, að því meira sem þetta er
skoðað því vitlausara verður það.
Fyrir nokkru var hringt í ýmis
ráöuneyti til að fá nána skilgrein-
ingu á vísitölunum. Engin svör
fengust en okkur var bent á að
hringja í vissan mann í Hagstof-
unni sem gæti svarað þessum
spurningum. (Hvaö ef maðurinn
hefði verið veikur?) Ég hef síðan
reynt aö taka eftir hvað sagt er af
almenningi og fræðimönnum um
þetta hjartans mál og hef komist
að þeirri niðurstöðu að fæst okkar
(ef nokkurt) skilja vísitölunotkun-
ina.
Tilfinning fyrir ijármunum er
engin. Peningavit er ekki til, við
höfum enga tilfinnigu fyrir verð-
mæti starfs eða eigna.
Ef til vill gæti byggingavísitala
verið mat á einu verðmæti, bygg-
ingum, en framfærsluvísitala (sem
er stærstur hluti lánskjarávísitölu)
er nýtanleg eingöngu sem viðmið-
un fyrir verkalýsfélögin til að styðj-
ast við. Reyndar eru fáir sem fá
framfærslulaun.
Víxlverkun vísitalnanna hvorrar
á aðra er óhjákvæmileg.
T.d. hækkun á áfengi, tóbaki og
utnalandsferðum hækkar fram-
færsluvísitöluna, sem hækkar
lánskjaravísitöluna sem hækkar
byggingavísitöluna (með því að
vörur og laun verða að hækka) sem
hækkar lánskjaravísitöluna sem
hækkar framfærsluvisitöluna því
kaupmaðurinn þarf hærra verð
fyrir matvöruna og þjónustuaðil-
inn meira fyrir þjónustuna þar sem
kostnaðurinn verður meiri og fólk-
ið þarf meiri laun til að greiða
skuldirnar og eta sem hækkar
framfærsluvísitöluna og því lán-
skjaravísitöluna sem aftur hækk-
ar... Rugl? Já, þetta er rugl.
Við þurfum stöðugleika
Við munum sjálfsagt flest eftir
að m.a. lækkun á eggjum og hljóm-
flutningstækjum síðastliðiö vor
lækkaði framfærsluvísitölu og lán-
in okkar voru til friðs örskámma
stund. Framfærsluvísitölu má
leika sér með eins og jójó. Með
smáleikaraskap virðist mega
hækka hana og lækka eftir þörfum.
Þess vegna er hún hættuleg efna-
hagslífi okkar á þann hátt sem hún
er notuð í lánskjaravísitölu.
Viö þurfum stöðugleika í fjármál-
um, virði launanna okkar má ekki
vera óþekkt tala.
Þegar öllum fjárhagsáætlunum
heimila (og fyrirtækja) er kollvarp-
að aftur og aftur, ár eftir ár, gefst
fólk upp. Það skiptir htlu máh
hvort eytt er eða ekki, það er alltaf
í skuld og krónan er sem X-ið í
algebru, óþekkt tala án viðmiðun-
ar. Kannski fólk hugsi sem svo að
allt batni bráðum - eða kannski að
það versni og best að eyða sem
mestu á meðan eitthvað fæst.
Skuldirnar eru hvort eð er löngu
búnar að eta upp það sem einhvern
tíma kallaöist eign.
Þessi skrif mín byrjuöu á martröð
en var ekki nokkur raunveruleiki
í martröðinni?
Við sofum undir efnahagslegri
árás á þjóðfélag okkar, það er stríð.
Alþingismenn okkar rífast ár eftir
ár um bjór meðan bændur skipta
úr rollum í kanínur, í refi, í mink
að ósk stjórnarinnar og „veiðileyf-
um“ er úthlutað á sjómenn eins og
veiðileyfum stórkallanna í lax-
veiðiám landsins (lax og silungs-
veiði eru m.a. inni í framfærslu-
vísitölu undir tómstundir).
Reyndar er verið að gera nýja
könnun á framfærslu, sem er ef til
vill skelfileg tilhugsun í sjálfu sér.
Finnið verðgildið
Stjórnmálamenn góðir, sameinist
nú einu sinni gegn þessari efna-
hagslegu árás, geymið kosninga-
ræðurnar til betri tíma, við gleym-
um þeim ekki á meðan, svo oft
höfum við heyrt þær, svívirðið
hvert annað seinna en vinnið nú
saman að málefninu. Þið hafiö okk-
ar fjármuni í höndunum og getið
nýtt þá til að fá alla þá ráðgjöf, inn-
lenda sem erlenda, sem þið þurfið.
Finnið verögildi krónunnar,
verðgildi starfa, verðgildi eigna og
þegar þetta er fundið er vafalítið
að „við hin“ munum gera okkar
besta til að halda eyðslu í skefjum
því þá höfum við viömiðanir.
Landsbræður og systur, ég mæli
með lestri Hagtíðinda í maí 1984
sem „skilgreinir" framfærsluvísi-
tölu og júlí 1987 sem hefur aö
geyma upphaf „nýju“ bygginga-
visitölunnar. Þessi rit fást fyrir x
krónur að x verðgildi á Hagstof-
unni, ef þau eru enn í umferö.
Guðbjörg Hermannsdóttir